Džajpur

DŽajpur se nalazi na pragu brda Aravali, njegovi zidovi se uzdižu u prigušenoj ružičastoj boji koja istovremeno prkosi i podseća na oker pustinjskog peska. Osnovan 1727. godine od strane maharadže Savai DŽai Singa II iz dinastije Kahvaha, grad nosi ime svog zaštitnika i otisak geometrijske vizije Vidjadara Batačarje. Kao jedan od najranijih primera planirane metropole u ​​Južnoj Aziji, njegova mreža ulica, bedemi i raspored od devet sektora više duguju Vastu Šastri nego slučaju. Pa ipak, iza svake utvrđene kapije – Suraj Pola na istoku, Čand Pola na zapadu i severnog portala okrenutog ka staroj tvrđavi Amera – nalazi se tapiserija ljudskog napora koja se proteže daleko izvan originalnog plana.

Prostirući se na oko 467 km² u severoistočnom Radžastanu, DŽajpur se blago spušta od brda Nahargarh na severu prema aluvijalnim ravnicama na jugu i istoku. Greben Aravali, blago pošumljen i presečen granitnim grebenima kod DŽalane, nudi i pozadinu i barijeru. Do nedavno, reka Dravjavati je tekla kao sezonski mlaz u srcu grada; do 2014. godine postala je malo više od otvorenog kanala za otpadne vode. Program podmlađivanja koji je pokrenula Uprava za razvoj DŽajpura 2015. godine obnovio je deonicu od 13 km do 2018. godine i završio preostalih 34 km do 2022. godine, obnavljajući javne šetališta i ponovo uvodeći autohtonu floru.

DŽajpur ima duga, vruća leta isprekidana kratkim monsunskim kišama. Klasifikovan kao BSh prema Kepenu, grad beleži prosečne temperature iznad 40 °C u maju i junu i pada na blage minimume - iako nikada daleko ispod 20 °C - između decembra i februara. Najviša temperatura, 49,0 °C 23. maja 1994. godine, i dalje je rekordna; zime su se u retkim prilikama spuštale na -2,2 °C, a poslednji put u januaru 1964. godine. Uprkos monsunskim poplavama u julu i avgustu, poplave ostaju izuzetne. Kontrast između urbanih i ruralnih očitavanja ističe status DŽajpura kao izražene zone toplotnog ostrva.

Prema popisu iz 2011. godine, 3,1 milion stanovnika DŽajpura je živelo u oko 600.000 domaćinstava, što ga čini desetim najnaseljenijim gradom u Indiji. Dece mlađe od sedam godina bilo je preko 380.000, dok je stopa pismenosti iznosila 83,3 procenta među onima uzrasta od sedam i više godina. Žene su činile 900 na 1.000 muškaraca; kaste i plemena čine skoro 17 procenata stanovništva. Hindi i engleski su zvanični jezici, iako dhundari ostaje glavni narodni jezik, uz marvari, sindhi, urdu i druge dijalekte. Jezička samoidentifikacija 2011. godine svrstala je 70 procenata stanovništva pod hindi, skoro 10 procenata pod radžastanski i manji udeo u urdu, marvari i dhundari. Religiozno, hindusi čine skoro 78 procenata grada, muslimani 18,6 procenata, džaini 2,4 procenta i ostali ostatak.

U poslednjim satima između 28. i 29. marta 2025. godine, grad je bio svedok čina skrnavljenja hrama Vir Tedžadži u Pratap Nagaru. Lokalni stanovnici, kojima su se pridružili članovi Višva Hindu Parišada i Badžrang Dala, blokirali su Tonk Roud 29. marta zahtevajući brzu pravdu za vandalizam nad njihovim svetim idolom.

Kada je DŽaj Sing II preselio svoj dvor iz Amera u novoizgrađeni kampus u DŽajpuru, postavio je presedan među indijskim vladarima za urbano inženjerstvo. Nadimak „Ružičasti grad“ datira iz 1876. godine, kada su fasade prefarbane u terakotu kako bi se dočekao princ od Velsa, imitirajući crveni peščar mogulskih prestonica. Pod britanskom vlašću, DŽajpur je ostao glavni grad države; nakon 1947. godine proglašen je administrativnim sedištem Radžastana 1949. godine. Dana 6. jula 2019. godine, UNESKO je upisao DŽajpur među gradove svetske baštine, priznajući i tvrđavu Amer i opservatoriju DŽantar Mantar, pri čemu je ova druga svedočanstvo o DŽaj Singovim astronomskim ambicijama.

DŽajpurska ekonomija, procenjena na oko 122.140 krura indijskih rupija (15,8 milijardi američkih dolara) u periodu 2020–21, spaja tradicionalne zanate sa modernom industrijom. Turizam je osnova velikog dela prihoda grada, privlačeći posetioce na „Zlatni trougao“ pored Delhija i Agre. Radionice za brušenje dragog kamenja i fabrike luksuznog tekstila nalaze se duž starijih četvrti, dok su informaciono-tehnološki parkovi grupisani u Mahindra Vorld Sitiju. Bhamašah Tehno Hab – najveći inkubator u Aziji na svom otvaranju – otelotvoruje okretanje regiona ka startapovima. Velike privredne komore, uključujući FICCI, PHDCCI i CII, ovde imaju regionalne kancelarije. Istorijska preduzeća poput DŽajpurske berze cvetala su od 1989. do njenog zatvaranja u martu 2015. Proizvođači automobila – JCB, Hero MotoCorp i Robert Bosch – upravljaju fabrikama na periferiji grada, a proizvođači hemikalija poput Emami i National Engineering Industries doprinose njegovom industrijskom profilu. Ne najmanje važno, proteza za stopalo iz DŽajpura, proizvedena lokalno, nudi mobilnost hiljadama amputiranih osoba širom Indije.

Niz kraljevskih pokrovitelja tokom tri veka negovao je živu tradiciju rukotvorina: štampanje na blokovima i bojenje bandhani, rezbarenje kamena i zardozi vez, kundan i minakari nakit, minijaturno slikarstvo i plava grnčarija. Grad je među vodećim centrima tkanja tepiha u Indiji. Moderni maloprodajni prostori poput Svetskog trgovinskog parka koegzistiraju sa tezgama u DŽohari Bazaru, gde se srebrni filigran meša sa savremenim Anoki tkaninama.

DŽajpurski vokabular scenskih umetnosti uključuje džajpursku Gharanu Kathaka, poznatu po brzom radu nogu, vijugavim piruetama i nijansiranom izrazu, kao i zajednički vrtlog Gumara, plesa koji se izvodi na venčanjima i festivalima. Lutkarstvo Katputli u stilu Tamaše prepričava narodne legende u otvorenim dvorištima. Gradski kalendar obeležavaju Festival slonova, Gangaur, Holi, Divali, Tidž i druge proslave; njegov književni puls najbrže kuca na godišnjem Festivalu književnosti u DŽajpuru, najvećem besplatnom okupljanju autora i čitalaca na svetu.

Posetioci se susreću sa nizom palata i hramova: kompleksom Gradske palate (uključujući Čandra Mahal), petospratnom fasadom Hava Mahala sa rešetkastim prozorima, DŽal Mahalom koji pluta na jezeru Man Sagar i Muzejem Albert Hol smešten u zgradi u kolonijalnom preporodu. Tvrđave na vrhovima brda – Amer, DŽajgar i Nahargar – pružaju pogled na bedeme starog grada. Sveta mesta uključuju hram Govind Dev DŽi, Galtadži i mermerno svetilište Birla Mandir. Dva zelena utočišta – Sisodija Rani Bag i Kanak Vrindavan – nude odmor usred formalnih vrtova.

Međunarodni aerodrom DŽajpur u Sanganeru, 13 km južno od starog grada, dobio je međunarodni status 29. decembra 2005. godine. U periodu 2015–16. dnevno je opslužio oko 363.900 međunarodnih i 2,54 miliona domaćih putnika, sa prostorom za platformu za 14 aviona i terminalom koji može da preveze 1.000 putnika u špicu. U maglovitim jutrima u Delhiju, letovi povremeno preusmeravaju ovde. Železnička stanica DŽajpur DŽankšn, prvobitno izgrađena 1875. godine i obnovljena između 1956. i 1959. godine pod maharadžom Savai Man Singom II, opslužuje preko 45.000 putnika svakog dana. Koristi solarnu energiju i funkcioniše kao sedište Severozapadne železničke zone.

DŽajpurski metro — šesti u Indiji — počeo je sa radom 3. juna 2015. godine, saobraćajući od Mansarovara do Čandpola uglavnom uzdignutom prugom. Faza 1B produžena je do Badi Čaupara u septembru 2020. godine, čime je završen koridor čije stanice uključuju Mansarovar, Sindi Kamp i NJu Atiš Market. Primetno je da se linija vijuga iznad trospratnog kolovoza, što je prvi put u Indiji.

Autoputevi se zračno protežu od grada: NH 48 povezuje Delhi i Mumbaj, NH 52 se vezuje za Kotu, a Tonk Roud za Agru. Korporacija za drumski transport države Radžastan i DŽajpur Siti Transport Servises Limited upravljaju sa preko 400 autobusa duž gradskih ruta, sa depoima u Vajšali Nagaru, Vidjadar Nagaru i Sanganeru. Sistem brzog autobuskog tranzita počeo je delimično sa radom 2010. godine, a projekat obilaznice od 150 km - 57 km puta sa šest traka završen je po ceni od 1.217 krura rupija - sada kruži metropolitanskim DŽajpurom. Put Bavani Sing, koji prolazi pored palate Rambag i golf kluba, ostaje jedna od najprestižnijih deonica grada.

Pored svoje opipljive strukture, DŽajpur opstaje u pesmama i na ekranu. Pol Makartnijeva pesma „Riding into Jaipur“ (sa njegovog albuma Driving Rain iz 2001. godine) evocira noćni pristup „legendarnom ružičastom gradu“. Filmovi „Najbolji egzotični hotel Marigold“ i njegov nastavak prikazuju evropske penzionere među živahnim bazarima DŽajpura i hotelima preuređenim u palate. Godine 2000, grupa The Mountain Goats je otvorila svoj album „The Coroner's Gambit“ pesmom „Jaipur“, koja signalizira dolazak naratora na njegova legendarna vrata.

Po svim merilima – istorijskoj dubini, arhitektonskoj koherentnosti, kulturnoj vitalnosti – DŽajpur prkosi jednostavnoj klasifikaciji. On se, pre, predstavlja kao grad slojeva: planiranja i improvizacije, kraljevske ambicije i demokratskog impulsa, tradicije u punom razgovoru sa modernim svetom. NJegova nijansa možda jeste ružičasta, ali njegov karakter je raznolik i trajan.