Indie

Indie zajmują centralną część Azji Południowej, gdzie ich masa lądowa rozciąga się od szerokich równin północy do półwyspu, który wcina się w Ocean Indyjski. Jako siódmy co do wielkości kraj świata pod względem powierzchni, a od czerwca 2023 r. najludniejszy, połączył wielkość i gęstość w sposób, który kształtuje każdy aspekt jego charakteru. Demokracja, wprowadzona po uzyskaniu niepodległości w 1947 r., dojrzała, chociaż naród nadal charakteryzuje się różnorodnością — pod względem języka, pochodzenia etnicznego, religii i terenu.

Dowody archeologiczne wskazują, że współcześni ludzie są obecni na subkontynencie od co najmniej 55 000 lat. Przez tysiąclecia żyli w małych, mobilnych społecznościach, zachowując linie genetyczne ustępujące jedynie tym z Afryki. Około 9000 lat przed obecną erą ludzie na zachodnich obrzeżach dorzecza Indusu osiedlili się na wsi. W ciągu następnych kilku tysiącleci rozwinęła się cywilizacja doliny Indusu, z wyrafinowanym planowaniem urbanistycznym, systemami drenażowymi i szlakami handlowymi łączącymi odległe regiony.

Około 1200 r. p.n.e. z północnego zachodu przybył sanskryt, język indoeuropejski. Hymny skomponowane w archaicznym sanskrycie dokumentują wierzenia, które później połączyły się w to, co obecnie nazywa się hinduizmem. W regionach północnych starsze języki drawidyjskie ustąpiły miejsca, podczas gdy na południu przetrwały. Około połowy pierwszego tysiąclecia p.n.e. w tradycji hinduistycznej pojawiły się sztywne warstwy społeczne. W tym samym czasie pojawiły się alternatywne ścieżki: buddyzm i dżinizm odrzuciły dziedziczny status i wezwały do ​​etycznej praktyki i osobistego wglądu.

Pierwsze wielkoskalowe ustroje polityczne — imperia Maurya i Guptów — zjednoczyły rozległe terytoria na północy. Życie intelektualne rozkwitło: uczeni opracowywali matematykę i astronomię; artyści tworzyli rzeźby w kamieniu i brązie. Jednak nierówności społeczne pogłębiły się, a pojęcie nietykalności stało się bardziej zakorzenione.

W południowych Indiach królestwa takie jak Chola i Pallava eksportowały pisma, literaturę i formy religijne przez Zatokę Bengalską do Azji Południowo-Wschodniej. Handel przewoził przyprawy, tekstylia i filozofie do archipelagu indonezyjskiego i dalej.

Od wczesnego średniowiecza zachodnie i południowe wybrzeża subkontynentu witały nowe wyznania. Judaizm, chrześcijaństwo, zoroastryzm i islam zakorzeniły się w miastach portowych. Na północy kolejne najazdy armii z Azji Środkowej doprowadziły do ​​powstania Sułtanatu Delhi — islamskiego państwa, które wplatało północne Indie w transkontynentalne sieci.

Tymczasem Imperium Vijayanagara na południu potwierdziło hinduskie ramy kulturowe. W Pendżabie sikhizm ukształtował się wokół odrzucenia hierarchii religijnej. W 1526 r. dynastia Mogołów ustanowiła królestwo, które przez dwa stulecia nadzorowało względną stabilność. Mecenat nad architekturą dał początek pomnikom, których kopuły, łuki i inkrustowany marmur przyciągają teraz zwiedzających z całego świata.

Od początku XVII wieku Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska rozszerzyła swoją kontrolę. Lokalne gospodarki zostały przeorientowane na dostarczanie surowców i zakup towarów importowanych. W 1858 roku, po powstaniu przeciwko rządom kompanii, Korona przejęła bezpośrednie rządy. Inwestycje infrastrukturalne wprowadziły koleje, telegrafy i uniwersytety.

Pod koniec XIX i na początku XX wieku indyjscy myśliciele zsyntetyzowali nowoczesne idee polityczne z krytyką imperializmu. Ruch oddany pokojowemu oporowi stopniowo mobilizował miliony ludzi z różnych warstw społecznych. W sierpniu 1947 r. Imperium Brytyjskich Indii zostało podzielone na dwa dominia — Indie i Pakistan — z powodów religijnych. Nastąpiły masowe migracje i przemoc wspólnotowa, które pochłonęły setki tysięcy istnień ludzkich.

26 stycznia 1950 r. Indie stały się suwerenną republiką z systemem parlamentarnym. Jej konstytucja ustanowiła powszechne prawo wyborcze dla dorosłych, prawa podstawowe i rozdział władzy. Stany zostały zreorganizowane w 1956 r. zgodnie z linią językową, równoważąc lokalną tożsamość z jednością narodową.

Od czasu pierwszego spisu powszechnego w 1951 r., kiedy populacja liczyła 361 milionów, Indie rozrosły się do ponad 1,4 miliarda mieszkańców do 2023 r. Umiejętność czytania i pisania wzrosła z 16,6 procent do 74 procent, a roczny dochód na mieszkańca wzrósł z około 64 USD do ponad 2600 USD. Reformy gospodarcze po kryzysie bilansu płatniczego w 1991 r. zlikwidowały wiele środków protekcjonistycznych. Wzrost wynosił średnio prawie 6 procent rocznie przez dwie dekady, co umieściło Indie wśród najszybciej rozwijających się głównych gospodarek.

Bieda zmniejszyła się, mimo że nierówności wzrosły. Rozwijająca się klasa średnia napędza popyt na usługi, zwłaszcza w dziedzinie technologii informatycznych, gdzie indyjskie firmy plasują się wśród światowych liderów. Eksport filmów i muzyki — zwłaszcza z przemysłu filmowego w języku hindi — rozszerzył zasięg kulturowy kraju.

Indie leżą na szczycie płyty indyjskiej, niegdyś części Gondwany. Około 75 milionów lat temu płyta dryfowała na północ, zderzając się z Eurazją i podnosząc Himalaje. Na południe od nich osady wypłukane z tych młodych gór utworzyły płaską Równinę Indo-Gangesu. Dalej na zachód, starożytne pasmo Aravalli oznacza miejsce, w którym oryginalna płyta nadal wystaje ponad równiny, ograniczając rozprzestrzenianie się pustyni Thar.

Półwyspowy blok — geologicznie stabilny i starszy — sięga na północ do pasm Satpura i Vindhya. Na południu tworzy płaskowyż Deccan, otoczony przez Ghaty Zachodnie i Wschodnie, których zbocza zawierają formacje skalne liczące ponad miliard lat.

Linie brzegowe rozciągają się na 7517 kilometrów, dwie trzecie wzdłuż lądu stałego i jedną trzecią na łańcuchach wysp. Prawie połowa składa się z bagien i bagien; reszta dzieli się na piaszczyste zatoki i skaliste brzegi. Na morzu leżą atole koralowe Lakshadweep i wulkaniczny archipelag Andaman i Nikobar, który dzieli granice morskie z Mjanmą, Tajlandią i Indonezją.

Rzeki mające swoje źródła w Himalajach — Ganges z dopływami Jamuna i Kosi oraz Brahmaputra — wpływają do Zatoki Bengalskiej. Ich niskie nachylenia i duże obciążenie mułem tworzą podatne na powodzie równiny zalewowe. Na półwyspie indyjskim rzeki takie jak Godavari, Krishna, Mahanadi i Kaveri płyną na wschód; Narmada i Tapti zmierzają na zachód. Cechy wybrzeża obejmują sezonowe bagna Rann of Kutch i deltę Sundarbans, labirynt namorzynowy dzielony z Bangladeszem.

Klimat Indii opiera się na dwóch czynnikach geograficznych: Himalaje blokują zimne wiatry kontynentalne, a pustynia Thar przyciąga wilgotne prądy monsunowe. Od czerwca do października monsun południowo-zachodni zapewnia najwięcej rocznych opadów. Występują cztery główne typy klimatu: tropikalny wilgotny, tropikalny suchy, subtropikalny wilgotny i górski.

Indie, wyznaczone jako jeden z siedemnastu megaróżnorodnych krajów, są domem dla 8,6 procent światowych gatunków ssaków, 13,7 procent ptaków i znacznej części gadów, płazów i roślin. Jedna trzecia ich flory nie występuje nigdzie indziej. Cztery globalne gorące punkty bioróżnorodności pokrywają się z ich granicami: regiony o wyjątkowym endemizmie zagrożone utratą siedlisk.

Obszary chronione dają schronienie tygrysom bengalskim, azjatyckim lwom, azjatyckim słoniom i niezliczonym mniej znanym gatunkom. Keibul Lamjao na jeziorze Loktak unosi się na phumdis, wspierając zagrożone wyginięciem jelenie Sangai. Park Narodowy Shirui jest siedliskiem lilii lądowej, która kwitnie tylko na jego zboczach. Ranthambhore i Bandhavgarh oferują przebłyski dzikich tygrysów; Gir chroni ostatnie azjatyckie lwy; Kaziranga utrzymuje kwitnącą populację jednorożnych nosorożców.

Republika Indii składa się z 28 stanów i 8 terytoriów związkowych. Wszystkie stany i niektóre terytoria wybierają legislatury i rządy; inne pozostają pod bezpośrednią administracją federalną. Lokalne organy na poziomie wsi, bloku, dystryktu i gminy przekraczają ćwierć miliona, co odzwierciedla zaangażowanie w oddolne rządy.

Z liczbą około 1,43 miliarda ludzi w 2023 r. Indie stanowią prawie jedną szóstą wszystkich ludzi. Od 2001 do 2011 r. populacja wzrosła o 17,6 procent. Współczynnik płci, 940 kobiet na 1000 mężczyzn w 2011 r. i mediana wieku w pobliżu 29 lat w 2020 r. wskazują na młodą populację. Postęp w dziedzinie zdrowia i rolnictwa, w tym Zielona Rewolucja, napędzały szybki wzrost pod koniec XX wieku.

Wiele języków i pism łączy się ze starożytnymi korzeniami i nowszymi przybyszami. Społeczności religijne — hinduskie, muzułmańskie, chrześcijańskie, sikhijskie, dżinijskie, buddyjskie, zoroastryjskie i inne — współistnieją pośród regionalnych zwyczajów. Pomimo prawnych zakazów dyskryminacji kastowej, stratyfikacja społeczna utrzymuje się. Nierówności płciowe i niedożywienie dzieci pozostają wyzwaniami. Szybka urbanizacja i industrializacja zwiększyły zanieczyszczenie powietrza, szczególnie w pasie Indo-Gangesu.

Do 2024 r. nominalny PKB Indii zbliżył się do 4 bilionów dolarów amerykańskich, zajmując piąte miejsce na świecie; pod względem siły nabywczej wynosił blisko 15 bilionów dolarów amerykańskich. Jednak dochód na mieszkańca plasuje większość obywateli w niższych przedziałach dochodów. Usługi — szczególnie IT i finanse — napędzają wzrost; rolnictwo nadal zatrudnia jedną trzecią siły roboczej, ale przyczynia się do mniej niż 15 procent produkcji. Produkcja stanowi około jednej czwartej PKB. Handel zagraniczny i inwestycje wzrosły od czasu przystąpienia do Światowej Organizacji Handlu w 1995 r.

Cywilizacja w Indiach trwa ponad 4500 lat. W okresie wedyjskim (ok. 1700–500 p.n.e.) ukształtowały się podstawowe koncepcje — dharma, karma, joga, moksha. Szkoły filozoficzne debatowały nad metafizyką i etyką; poezja epicka opowiadała o dylematach moralnych. Przez stulecia ruchy religijne — oddanie bhakti, praktyki tantryczne oraz buddyjska i dżinijska scholastyka — urozmaicały dyskurs duchowy.

Architektura wyraża te nurty. Świątynie podążają za zasadami Vastu Shastra, dostosowując ludzkie mieszkania do kosmicznych wzorów. Biała marmurowa symetria Tadź Mahal odzwierciedla wyrafinowanie Mogołów; w południowych Indiach gopuramy drawidyjskie wznoszą się warstwowo. Indo-saraceński renesans połączył kolonialne i rodzime formy w budynkach użyteczności publicznej i pałacach.

Tradycyjnie kobiety nosiły sari, czyli kawałek materiału drapowany wokół ciała, w połączeniu z bluzką choli i halką. Męska dolna część garderoby, dhoti, ustąpiła miejsca szytym spodniom — piżamom i churidars — po XIV-wiecznych rządach muzułmańskich. Obecnie profesjonaliści w miastach preferują spodnie i koszule; na oficjalne okazje odradzają się sherwanis, bandhgalas i sari.

Posiłki opierają się na bazie zbóż — ryżu lub chapati — w towarzystwie pikantnych soczewic, warzyw, mięsa lub ryb. Mieszanki kolendry, kminu, kurkumy, kardamonu i innych przypraw definiują profile regionalne. Śniadania południowoindyjskie obejmują idli i dosa; północne thali prezentują szereg pieczywa, curry i słodyczy.

Zachowanie różni się znacznie w zależności od regionu. To, co wydaje się uprzejme w Mumbaju — korzystanie z taksometru i przyjmowanie drobnych — może różnić się w Delhi lub mniejszych miastach. Odwiedzający muszą zachować elastyczność. W rozmowie Hindusi są zazwyczaj bezpośredni; eufemizmy mogą powodować zamieszanie. Osobiste pytania o rodzinę, pensję lub wykształcenie często sygnalizują serdeczność.

Zwroty pełne szacunku („sir”, „ma'am”) pasują starszym. Rodzina wykracza poza jednostkę jądrową, a życie z rodzicami odzwierciedla wzajemne wsparcie. System kastowy nie ma już mocy prawnej, ale wpływa na interakcje społeczne. Uprzedzenia dotyczące koloru skóry utrzymują się zarówno wobec obcokrajowców, jak i wśród samych Hindusów. Społeczności mniejszościowe — takie jak Siddis pochodzenia afrykańskiego i Anglo-Indianie — stają w obliczu odrębnych wyzwań związanych z uznaniem i włączeniem.

Zabytki takie jak Tadź Mahal w Agrze, Qutb Minar w Delhi i Czerwony Fort oraz pałace w Dżajpurze świadczą o warstwowej przeszłości Indii. Ruiny Nalandy przywołują wczesną naukę buddyjską; aśram Gandhiego w Ahmadabadzie przechowuje zapisy walk politycznych.

Kompleksy świątynne rozciągają się od rzeźbionych ścian Khajuraho po kolumny Meenakshi Amman w Madurai. Ghaty Varanasi wzdłuż Gangesu są miejscem rytuałów narodzin i śmierci, które nawiązują do tysiącletnich tradycji. Stacje górskie — Srinagar, Darjeeling, Shimla, Ooty, Gangtok — oferują ulgę od letniego upału.

Wybrzeża obejmują plaże Goa i rafy koralowe Wysp Andamańskich. W zachodnim Radżastanie pustynia Thar oferuje safari na wielbłądach z Jaisalmer. Rezerwaty przyrody — od lwów Gir po nosorożce Kaziranga — zapraszają tych, którzy szukają naturalnych spotkań, chociaż sukces zależy od cierpliwości i wyczucia czasu.

Złożoność Indii nie daje się streścić w prosty sposób. Jej teren rozciąga się od pokrytych śniegiem szczytów po tropikalne wyspy; jej języki liczą się w setkach; jej wiara obejmuje filozofie od rytualnego oddania po surowy ascetyzm. Wieki wynalazczości, podbojów, wymiany i adaptacji pozostawiły ślady w kamieniu, tekście i zwyczajach. Jako republika federalna licząca ponad miliard obywateli zmaga się ze wzrostem, nierównościami i presją środowiskową, nawet gdy podtrzymuje tradycje starsze niż większość współczesnych państw. Aby zrozumieć Indie, należy zwrócić uwagę na ich kontrasty — w ziemi i języku, w dobrobycie i nędzy, w epokowych pomnikach i codziennych rytuałach — i rozpoznać społeczeństwo, które nieustannie się redefiniuje, nie wymazując swojej przeszłości.