Pečuj

Pečuj, peti po veličini grad u Mađarskoj, dom je približno 145.000 stanovnika unutar svoje opštinske granice od 162 kvadratna kilometra. Smešten na južnim padinama planina Meček u županiji Baranja – samo nekoliko kilometara od hrvatske granice – služi kao administrativno srce regiona i sedište rimokatoličke biskupije Pečuj. NJegov teren se penje od blage ravnice na 120–130 metara nadmorske visine na jugu do šumovitih nadmorskih visina koje prelaze 600 metara na vrhu Tubes, stvarajući jedinstvenu topografiju koja oblikuje klimu i karakter grada.

Od najranijih Kelta do Rimljana koji su osnovali Sopijane pre dva milenijuma, Pečuj je bio svedok uzastopnih talasa kulture i moći. Do ranog srednjeg veka postao je episkopsko sedište pod kraljem Stefanom I, a 1367. godine papa Urban V je osnovao prvi univerzitet u Mađarskoj ovde pod kraljem Lujem Velikim. Tokom osmanske vladavine – koja je trajala vek i po – grad je stekao ono što je i dalje najgušća koncentracija tursko-osmanskih spomenika u Centralnoj Evropi. U moderno doba, status Pečuja kao kulturnog središta ojačan je njegovim proglašenjem za Evropsku prestonicu kulture 2010. godine i upisom njegove ranohrišćanske nekropole na UNESKO-vu listu svetske baštine 2000. godine.

U svom fizičkom obliku, Pečuj je grad kontrasta. Na severu, brda Meček — brdo Jakab na 592 metra, Tubeš na 612 metara, Mišina na 535 metara — usečena su brojnim dolinama čiji hladni noćni povetarac silazi da očisti gradski vazduh. Južno se prostire valovita ravnica na obroncima grada, gde su se nekada neprekinuto prostirala polja pšenice ranog leta. Između najviše i najniže tačke, okruzi poput Pečuja, Sabolčfalua i Šomođa nalaze se na padinama koje se uzdižu do 250 metara, a njihove ulice se vijugaju pored terakotnih krovova i fasada zastakljenih Žolnajem.

Taj čuveni Žolnaj porcelan nije samo ukras već kamen temeljac građanskog identiteta. Od fabrike iz 19. veka do moderne Žolnaj kulturne četvrti, gradski pejzaž oživljavaju iridescentne pločice i keramički frizovi. Slično tome, reljefi DŽejmsa Vata i DŽordža Stivensona koje je izradio Žolnaj na renesansno-eklektičnoj železničkoj stanici iz 1900. godine, koju je projektovao Ferenc Pfaf, a sada je zaštićeni spomenik, podsećaju posetioce da je Pečuj dugo bio žarište industrije i inovacija.

Vremenom se industrijska baza Pečuja razvijala. Nekada poznat po fabrikama kože, rukavica i penušavih vina – pa čak i po rudnicima uglja i uranijuma – talas zatvaranja usledio je nakon pada Gvozdene zavese. Danas, rudnik peska kojim upravlja mađarska kompanija Kvarc ostaje uz oživljeni visokotehnološki sektor: finski Elkotek, mađarske firme za elektroniku Z Elektronika i TG Netkom, i logistički centar za nemački Dahser. Lokalna preduzeća kao što je Pečujska pivara – koja se ističe među najvećima u Mađarskoj po svojim nefiltriranim flaširanim ejlovima – i gradsko preduzeće za upravljanje otpadom Biokom ističu i tradiciju i građansko upravljanje. Energetske potrebe zadovoljavaju dve elektrane na biomasu ukupne snage 84,9 MW u okviru kompanije Pannonpauer (Veolija) i najveće solarno polje u Mađarskoj, koje godišnje proizvodi oko 10 MW na suncem obasjanim južnim padinama.

Demografski, Pečuj ostaje mozaik. Prema popisu iz 2011. godine, etnički Mađari čine oko 84 procenta stanovništva; Nemci, Romi, Hrvati i Rumuni čine glavne manjine. Rimokatolici čine najveću versku grupu sa skoro 40 procenata, zatim slede kalvinisti (5,2 procenta), luterani (1,3 procenta) i značajna nereligiozna kohorta (27,8 procenata). Tri univerziteta u gradu, na čelu sa uglednim Univerzitetom u Pečuju sa svojih 20.000 studenata - od kojih je 4.000 međunarodnih - utiskuju mladalačku vitalnost na urbano tkivo, od studentskih kafića duž Kiralj ulice do kasnonoćnih predavanja u istorijskim klaustrima.

Klimatski, Pečuj uživa u vlažnom suptropskom obrascu sa prosečnom godišnjom temperaturom od 11,5 °C: letnji maksimumi u julu i avgustu često dostižu 30 °C, dok zime mogu pasti do nule — mada su se istorijski ekstremi kretali od –27 °C u januaru 1942. do 41,3 °C u julu 1950. Godišnja količina padavina od 671 mm dostiže vrhunac u junu, a šumovita brda grada umereno menjaju temperaturu i hrane potok Peči, skromni vodotok koji se na kraju uliva u Dunav.

Kulturno, nijedan grad u južnoj Transdanubiji ne može se meriti sa Pečujem po širini umetničkih institucija. Muzej Janus Panonijus upravlja sa više od 250 spomenika, pored Galerije moderne mađarske slike, muzeja Čontvari i Martin Ferenc, kao i muzeja Viktora Vazarelija i Ameriga Tota. Od otvaranja svoje prve stalne galerije 1904. godine, Pečuj je proslavio stogodišnjicu svog Gradskog istorijskog muzeja, bio je domaćin „Noći muzeja“ dva puta godišnje od 2009. godine i dočekao je publiku od preko 8.000 ljudi u jednoj večeri za izložbu „Leonardo, genije renesanse“ 2014. godine. U 2019. godini, broj noćenja gostiju u komercijalnim smeštajima premašio je 263.000, a međunarodno priznanje stiglo je sa liste 20 najboljih svetskih destinacija časopisa Bus&Hotel 2010. godine do preporuke NJujork tajmsa 2013. godine.

Festivali i predstave oživljavaju gradski kalendar. Panonska filharmonija — sada cenjena zbog preko dva veka neprekidnog rada — deli scenu sa gradskom operskom kompanijom, dok Dani univerziteta u Pečuju, Dani Pečuja i Susret nacionalnih pozorišta (POSZT) svake godine privlače umetnike, naučnike i gledaoce. Ekspo centar Pečuj nudi moderne konferencijske i izložbene objekte, a muzeji na nivou ulice grupisani duž ulice Kaptalan čine kompaktni „muzejski okrug“ koji prati narativ od srednjovekovnih zidina i hrišćanskih grobnica iz 4. veka do gotskih gradskih kuća i osmanskih molitvenih sala.

Saobraćajne veze pojačavaju regionalnu centralnost Pečuja. Autoput M6/M60, završen u martu 2010. godine, sada ga povezuje sa Budimpeštom za oko dva sata. Nacionalni put 6 pruža istočno-zapadnu osu prema Barču na hrvatskoj granici, dopunjen sporednim putevima 57, 58 i 66. Putnici vozom svakodnevno polaze za Budimpeštu preko Pustabolča, za Mohač i Nađkanižu, sve sa glavne stanice u Pfafu. Iako su tramvaji nestali 1960. godine, opsežna autobuska mreža ostaje okosnica javnog prevoza, a od 2006. godine čarter letovi sleću na Međunarodni aerodrom Pečuj-Poganj.

Za one koji traže opuštene aktivnosti, park Mečekstrem nalazi se na samo dva kilometra od grada na putu 66, nudeći ziplajn staze kroz šumske krošnje. Laka železnica Meček - najkraća u Mađarskoj sa 570 metara - povezuje zoološki vrt sa Demorkapuom, dok romantične tradicije opstaju na ogradi sa „katancima zaljubljenih“, gde parovi pričvršćuju oslikane katance kao znakove naklonosti. Virtuelne pešačke ture i audio vodiči produžavaju istraživanje za udaljene obožavaoce, osiguravajući da se slojeviti palimpsest grada sa rimskim nekropolama, turskim kupatilima, nemačkim gradskim kućama i baroknim crkvenim zidovima može doživeti u svako godišnje doba.

Dvadeset vekova, Pečuj je bio i lonac i platno: od svojih rimskih temelja kao Sopiana i njegovog naziva Finfkirhen od strane nemačkih doseljenika, preko episkopske povelje kralja Stefana oko 1009. godine do papskog osnivanja univerziteta 1367. godine, grad je održavao evoluirajući dijalog između istorije i modernosti. Danas je to mali grad po globalnim standardima, ali jedan od najvećih u Mađarskoj, univerzitetski grad koji je u velikoj meri izbegao teški modernizam režima sredine 20. veka i veštaštvo masovnog turizma. Pečuj umesto toga predstavlja autentičnu konvergenciju klime, kultura i vekova - mesto gde svaka kaldrma i svaki minaret, svaka porcelanska pločica i svaka otvorena knjiga ponavlja jedinstvenu naraciju izdržljivosti, kreativnosti i stalnog obećanja mesta.