Poreč

Smešten duž zapadne obale Istarskog poluostrva, Poreč predstavlja mozaik antike i priobalne lakoće koji prkosi jednostavnoj karakterizaciji. Poznato na italijanskom kao Parenzo i sa nekoliko istorijskih naziva, ovo naselje vodi poreklo od rimskog kastruma osnovanog pre skoro dva milenijuma. Danas se grad prostire oko dobro zaštićene luke, čije vode čuva malo ostrvo Sveti Nikola. Iza drevnih zidina i uskih uličica, Poreč se prostire na oko 142 kvadratna kilometra, obuhvatajući brda sa maslinjacima, zeleno žbunje i obalu koja se proteže na trideset sedam kilometara, od ušća reke Mirne na severu do rta blizu Vrsara na jugu.

Uprkos skromnoj gradskoj populaciji od oko dvanaest hiljada – koja raste na oko šesnaest hiljada i šest stotina na široj opštini – Poreč ima nesrazmeran uticaj na turističku mapu Hrvatske. Od sredine dvadesetog veka, njegove obale i obale susednog Rovinja formirale su najposećeniji priobalni koridor u zemlji. Tokom letnje sezone, prolazno stanovništvo raste jer se privremeni posetioci slivaju u raštrkana primorska odmarališta kao što su Plava Laguna, Zelena Laguna, Bijela Uvala, Brulo i, dalje na sever, Materada, Červar Porat, Ulika i Lanterna. U vrhuncu, ovi brojevi mogu premašiti sto dvadeset hiljada, pretvarajući tihe uvale u živahna mesta za odmor.

Blaga morska klima ovde ublažava sezonske ekstreme. Julska popodneva obično dostižu oko trideset stepeni Celzijusa pri niskoj vlažnosti, dok se januarske noći mogu spustiti na prosečno šest stepeni iznad nule. Sunčeva svetlost je obilna, ukupno preko dve hiljade četiri stotine sati godišnje - često preko deset vedrih sati svakog letnjeg dana. Jadranske vode, zagrejane ovim izdašnim suncem, mogu se popeti na dvadeset osam stepeni Celzijusa, parirajući se plažama južnog Mediterana po umerenoj privlačnosti. Godišnja količina padavina, ukupno blizu devetsto dvadeset milimetara, ravnomerno se raspoređuje tokom meseci, osim tokom sušnog zatišja u julu i avgustu. Vetrovi oblikuju lokalnu atmosferu: zimi, severoistočna bura donosi hladnu vedrinu ulicama; vlažni jugo stiže sa juga; a svakodnevni maestral donosi olakšanje od toplote u unutrašnjosti. Ekstremni podaci zabeleženi ovde ističu ovu blagonaklonu umerenost: 2. avgusta 1998. godine, temperatura vazduha je dostigla vrhunac od 37,0 °C; 10. januara 1981. godine, pala je na -13,0 °C.

Geologija regiona nudi svoja čuda. Kratka vožnja u unutrašnjost otkriva pećinu Baredine, jedini javno dostupan geološki spomenik u Istri. Unutar njenih krečnjačkih komora, stalagmiti se uzdižu u hirovitim oblicima - jedan evokira Devicu Mariju, drugi podseća na nagib čuvene kule u Pizi. Na jugu leži Limski zaliv, uski estuar dug dvanaest kilometara koji je izdubila reka Pazinčica. NJegove strme obale i povremene kvarcne gromade daju mu izgled fjorda, iako ga je Jadran giljotinom usekao.

Poljoprivreda je dugo bila temelj života Poreča i njegovog zaleđa. Karakteristično crveno zemljište — crljenica — daje žitarice, voćnjake, povrtnjake i, što je najznačajnije, maslinjake i vinograde. Poslednjih decenija, proizvođači su sa snagom prihvatili organske metode. Prese za maslinovo ulje sada proizvode hladno ceđene sorte; mala imanja neguju vinograde koji rode malvaziju, borgonju, merlo, pino, kaberne sovinjon i autohtoni teran regiona. Ove etikete nalaze svoje mesto na stolovima i lokalnih i međunarodnih vinskih kuća, a njihovi ukusi odražavaju suncem obasjan teren i umeren morski vazduh.

Ipak, upravo je građevinsko nasleđe Poreča ono što najodlučnije oblikuje njegov karakter. Srednjovekovno jezgro grada zadržava mrežu rimskog kastruma, sa Kardo Maksimusom i Dekumanom kao glavnim osama. Duž ovih drevnih ulica, romanske kuće se nalaze rame uz rame sa mletačkim gotskim palatama, a njihove fasade oživljavaju šiljati lukovi i ukrašeni kameni zidovi. Pre ulaza u stari grad nalazi se Marafor, otvoreni trg okružen sa dva hrama. Veći, koji datira iz prvog veka nove ere i posvećen je Neptunu, zauzima površinu od otprilike trideset puta jedanaest metara. U blizini, neupadljiva uličica nosi titulu jedne od najužih ulica u Evropi - Ulica Stjepana Konzula Istranina - a njena oskudna širina je neobična fusnota u urbanom planu.

Dominantna u istorijskom ansamblu je Eufrazijeva bazilika, kompleks iz šestog veka podignut za vreme episkopa Eufrazija tokom vizantijskog perioda. NJen enterijer ukrašen mozaicima i episkopska kapela predstavljaju primer ranohrišćanske umetnosti na Jadranu. Priznata od strane UNESKO-a 1997. godine kao mesto svetske baštine, bazilika je sidro Poreča i u duhovnoj i u arhitektonskoj istoriji, a njeni svodovi i klistorijumi privlače i naučnike i hodočasnike. Okolna utvrđenja – nekada kontinuirana od dvanaestog do devetnaestog veka – uglavnom su se podvrgla modernom životu, iako ostaci segmenata zidina i bastiona svedoče o vremenu kada su se primorski gradovi borili protiv mletačke ili osmanske pretnje.

Slojevi kasnijeg stila prožimaju ove osnovne spomenike. Gotska franjevačka crkva iz trinaestog veka pretrpela je baroknu rekonstrukciju u osamnaestom veku; njena svodna dvorana Dieta Istriana sada ističe eleganciju od štukoa tamo gde je ranije vladala strogost. Privatne palate otkrivaju renesansne portale i diskretne heraldičke motive, dok građanske strukture – neke prenamenjene u muzeje i galerije – smeštaju rotirajuće kolekcije regionalne umetnosti. Mnoga takva kulturna mesta zauzimaju zgrade koje su vekovima funkcionisale kao porodične kuće, a njihov malter je prožet domaćim odjecima.

Saobraćajne veze su evoluirale od drevnih pomorskih ruta do modernih puteva i vazdušnih usluga. Početkom dvadesetog veka, uskotračna železnica Parenzana povezivala je Poreč sa Trstom, ali su njene pruge uklonjene do 1937. godine. Danas se najbliži veći aerodrom nalazi oko šezdeset kilometara južno u Puli, odakle se do Poreča stiže iznajmljenim automobilom ili šatlom. Autobuske linije saobraćaju redovnim linijama do Zagreba i regionalnih prestolnica u Sloveniji i Italiji, sa polascima sa lokalne stanice nekoliko puta dnevno. Autoputevi povezuju grad sa Rijekom, Umagom, Rovinjem i dalje. Putovanje morem ostaje pretežno rekreativno, iako mesečni trajekti kompanije Venezia Lines saobraćaju između Venecije i Poreča od proleća do jeseni, polazeći iz italijanskog grada u laguni u 17:00 i pristajući u 19:30, pre nego što se vrate u 08:00 sledećeg jutra.

Ekonomski život u Poreču u velikoj meri počiva na turizmu, ali trgovina, finansije i komunikacije su se proširile kako Hrvatska produbljuje svoju integraciju sa evropskim tržištima. Usamljeni pogon za preradu hrane naglašava vezu između lokalne poljoprivrede i komercijalnog preduzeća. Inače, hoteli, apartmanski kompleksi i turistička naselja čine niz ugostiteljske infrastrukture namerno raspoređene duž obale. Rivijera, izgrađena 1910. godine, najstariji je hotel u Poreču, a nasledili su ga objekti poput Parentina i brojni manji gostionice.

Demografski, Poreč odražava svoju jadransku raskrsnicu. Prema popisu iz 2011. godine, Hrvati čine skoro tri četvrtine stanovništva; istarski Italijani, Srbi, Albanci i Bošnjaci doprinose različitim kulturnim tokovima. Značajan deo se identifikuje sa regionalnim istarskim identitetom, bez obzira na etničko poreklo. Italijanski jezik opstaje kao kolokvijalni jezik za približno petnaest procenata stanovnika, jezički ostatak mletačke vladavine i prekogranične razmene.

Tokom cele godine, grad ugošćuje više od pukih ljubitelja sunca. U mirnijim mesecima, vikend posetioci iz Slovenije, Austrije i Hrvatske okupljaju se u Poreču zbog obilazaka kulturne baštine, gastronomskih festivala i sportskih aktivnosti. Teniski tereni, fudbalski tereni i jaht klubovi se stalno koriste, dok jama Baredine privlači ljubitelje geologije bez obzira na godišnje doba. Muzeji, koji rade u bivšim palatama i javnim salama, organizuju izložbe koje prate istarski život od praistorijskih vremena, preko rimske okupacije, vizantijske vere, mletačke vlasti i moderne nezavisnosti.

Unutar drevnog centra, u pešačku zonu se može ući kroz kapije koje su bile svedoci latinskih natpisa, mletačkih grbova, napoleonskih trupa i habzburških garnizona. Uličice neočekivano skreću, nudeći pogled na crepne krovove i morski odsjaj. Turistička kancelarija, koja se nalazi odmah unutar istočnog ulaza, pruža mape i vodiče na više jezika - njen plavo-beli znak „i“ je ohrabrujući svetionik za one koji prvi put dolaze. Pa ipak, moguće je, čak i sredinom jula, skrenuti sa glavnih arkada i pronaći hladovitu klupu ispod verande sa karminskim krovom, gde podnevna vrućina omekšava i izbija tihi puls grada.

Ta suprotstavljenost visceralnog i spokojnog definiše Poreč. Posetioci mogu da lutaju od vizantijskih mozaičnih kapela do suncem obasjanih uvala, prateći zakrivljene jadranske zalive i degustirajući vina natopljena milenijumima kultivacije. Mogu da prate rimsku mrežu ispod kamenih lukova, da se penju do vidikovaca koji nadgledaju zaliv i ostrvo ili da se spuste u podzemne pećine oblikovane vodom i vremenom. Kroz svako iskustvo, slojevi grada se otkrivaju: drevna luka koja je nekada dočekala legionara i trgovce; srednjovekovna tvrđava koja je odbijala gusare; moderno odmaralište koje je namenjeno kontinentalnim turistima.

U ovom spletu epoha, Poreč zadržava atmosferu žive istorije, a ne kuriranog spektakla. NJegovi spomenici ne stoje kao izolovani eksponati, već kao elementi kontinuiranog urbanog tkiva u svakodnevnoj upotrebi. Mozaici bazilike svetlucaju iznad vernika koji zastaju između pijačnih poslova; portali presa za masline odjekuju sezonskim radovima koji prethode državnosti; najuža ulica utočište je kako sporih pešaka, tako i legendi. Kroz sve to, dah Jadrana - topao leti, osvežavajući zimi - održava ritmove grada.

Približiti se Poreču znači susresti se sa mestom koje je istovremeno poznato i jedinstveno. NJegovo kamenje govori o carstvu i veri, njegove staze podsećaju na rimske inženjere, njegovi vinogradi šapuću o onima koji su prvi cedili grožđe u zemljanim posudama. Pa ipak, otporno je na svaku površnu etiketu. Niti je striktno muzej niti samo odmaralište, već stoji kao trajan primer kontinuiteta na obali koju su dugo oblikovale plime kulture i trgovine. Putnik koji se kreće njegovim ulicama pronalazi ne samo utočište na obali već i živu naraciju, ispisanu u mozaiku i malteru, gaju i luci, koja se proteže dve hiljade godina.

Na kraju krajeva, Poreč nudi više od niza atrakcija. On pruža osećaj istorije kao stalnog dijaloga – između prošlosti i sadašnjosti, kopna i mora, posetioca i lokaliteta. Ovde, ispod lučnih svodova Eufrazijeve bazilike, mogu se osetiti odjeci drevnih liturgija; na suncem obasjanim palubama trajekta koji se vraća iz Venecije, otkriva se obećanje novih prelazaka. I uvek, Jadran leži na pragu, njegova površina svetluca svetlošću bezbrojnih popodneva koja tek dolaze.