Zvole

Zvole, glavni grad pokrajine Overejsel na severoistoku Holandije, leži na istočnoj obali reke Ejsel na granici sa Gelderlandom i obuhvata površinu od oko 113 kvadratnih kilometara. Krajem 2024. godine, broj stanovnika opštine je iznosio nešto više od 133.000, što je čini drugom najvećom opštinom u Overejselu posle Enshedea. Poznat po svojoj širokoj mreži parkova i održivim ekološkim inicijativama, Zvole funkcioniše kao centralni grad za regionalnu aglomeraciju od dvadeset dve opštine sa ukupnim brojem stanovnika od približno 750.000.

Opština Zvole je doživela stalan porast broja stanovnika tokom kraja dvadesetog i početka dvadeset prvog veka, obeležen nekoliko populacionih prekretnica. Dana 14. decembra 1994. godine, Kira Mepšen iz okruga Vestenholte zvanično je zabeležena kao 100.000. stanovnik Zvolea. Nešto više od decenije kasnije, u martu 2007. godine, gradonačelnik Henk Jan Mejer pozdravio je rođenje Lukasa Hoena kao 115.000. stanovnika grada. Najnoviji zvanični popis, zabeležen 22. novembra 2024. godine, pokazao je da broj stanovnika iznosi 133.141. Od 1997. godine Zvole učestvuje u nacionalnoj Politici velikih gradova, u okviru koje se kapital i dodatni resursi dodeljuju za rešavanje urbanih izazova u određenim naseljima.

Demografsko istraživanje sprovedeno 2017. godine pokazalo je da Zvole ima 54.388 domaćinstava, sa prosečno 2,3 stanara po stanu. Kuće u vlasništvu činile su 53 procenta stambenog fonda, dok je preostalih 47 procenata bilo iznajmljeno. Četiri petine svih stambenih jedinica izgrađeno je od 1970. godine, što odražava posleratno širenje grada. Ovaj obrazac rasta bio je posebno izražen nakon 1950. godine, kada je opštinska vlast počela da koristi strateški položaj Zvolea kao čvorišta za drumski i železnički saobraćaj.

Zvoleova reputacija jedne od „najzelenijih“ opština u Holandiji potkrepljena je promišljenim programom urbane ekologije. Između 2004. i 2006. godine opština je dobila nacionalnu nagradu za najzeleniju opštinu, zahvaljujući merama kao što su ekološki informisan raspored košenja, usvajanje ekološki prihvatljive kontrole korova i održavanje parkova u gradskim sredinama i prigradskim parkovima. Ekološki inventar sproveden 1983–1984. godine dokumentovao je približno 700 vrsta viših biljaka unutar opštinskih granica, što je raznolikost koja proizilazi iz položaja Zvolea na preseku fluvijalnih, glacijalnih i peskovitih regiona zemljišta. Među ovim vrstama je i Fritillaria meleagris, lukovica koja cveta u proleće i kritično je ugrožena drugde u Holandiji, ali i dalje postoji na nekoliko lokalizovanih staništa vlažnih livada.

Zvole sadrži ukupno trideset tri parka, od intimnih vrtova za šetalište iz devetnaestog veka do prostranih otvorenih prostora pored reke. Među najmanjim, ali najcentralnije lociranim je Potgitersingel, zeleni džep od 1,2 hektara osnovan na nekadašnjim odbrambenim bedemima, koji sadrži zrelo drveće, cvetne leje i dekorativnu fontanu. Sa 36 hektara, Engelse Verk ili „Engleski rad“ zauzima jugozapadnu periferiju grada blizu Ejsela i čuva tragove utvrđenja iz sedamnaestog i osamnaestog veka usred krivudavih staza i priobalnih šuma. Park de Vezenlanden, smešten između okruga Asendorp i Vipstrik, služi kao glavno mesto za građanske događaje, domaćin je godišnjeg Festivala oslobođenja i nudi sportske sadržaje kao što su rampe za skejtbording i košarkaški tereni. Aa-park u modernom stambenom kvartu Aa-landen pruža rekreativne travnjake i igrališta, dok Stinspark zauzima mesto nestalog zamka Vorst, čuvajući fragmente srednjovekovnog šanca i dvorskog imanja.

Tokom februara i marta svake godine, ulice i trgovi Zvolea transformišu se karnevalom Sasendonk, tradicijom koja je formalno usvojena 1971. godine kada je lokalno karnevalsko udruženje „Princ od Ajlevera“ skovalo ime „Sasendonk“. Učesnici oblače složeno dizajnirane fantastične kostime umesto tradicionalnih farmerskih radničkih haljina, a lokalno piće poznato kao Blauv Hanđe - rakija zaslađena smeđim šećerom - podseća na istorijski nadimak grada, Blauvvingers. Karnevalske grupe i amaterski „Sasendonk umetnici“ pripremaju se mesecima, nastojeći da nadmaše kreacije prethodnih godina u duhu zajedničkog svečanosti.

Zvoleova istaknutost kao transportnog čvorišta postepeno se pojavljivala nakon sredine veka, kako su opštinski planeri prepoznali ulogu grada na raskrsnici glavnih autoputeva i železničkih pruga. Autoput A28, koji povezuje Groningen na severu sa Utrehtom na jugu, preseca Zvole na podignutom nasipu, ukrštajući se sa petnaestak gradskih ulica i nudeći četiri raskrsnice unutar opštinskog područja. Do 2015. godine, najprometnija deonica A28 - između Hatemerbruka i Zvole-Zauda - prevozila je u proseku 125.000 vozila dnevno, što je čini jednom od najzagušenijih deonica Holandije van konurbacije Randstad. Kao odgovor na to, od 2004. godine pa nadalje izgrađene su dodatne trake na ključnim deonicama, proširenje koje je, iako je smanjilo pritisak u centru grada, pomerilo uska grla u saobraćaju na susedne raskrsnice. Magistralni put A50 prelazi A28 na raskrsnici Hatemerbruk i povezuje Zvole na zapad sa Ajndhovenom preko Apeldorna i Arnhema; Nastavlja se na sever kao N50 prema Kampenu i Emelordu.

Mrežu autoputeva dopunjuje regionalni obilazni put koji obuhvata autoputeve N35, N331 i N337. N35 okružuje istočni bok Zvolea na šestotračnoj magistrali, povezujući grad sa Ralteom, Almelom i, preko produžetka autoputa, Enshedeom i nemačkom granicom. N331 okružuje severozapadno predgrađe Štadshagen pre nego što nastavi kroz Zvartevaterland do Emelorda, dok N337 formira prsten IJselalee na jugu, povezujući A28 sa industrijskim i lako komercijalnim zonama duž južne periferije Zvolea. Pokrajinski N340 pruža severoistočni pristupni put do Berkuma i drugih sela, iako su predložene nadogradnje na status dvostrukog kolovoza naišle na lokalni otpor.

Železnički saobraćaj je slično oblikovao razvoj Zvolea. Železnička stanica Zvole je među glavnim železničkim čvorištima u Holandiji, sa osam pravaca saobraćaja i peronskim prugama za međugradske i regionalne vozove. Otvaranje Hanzelijna u decembru 2012. godine, kojim je uspostavljen brzi železnički koridor od Leuvardena i Groningena do Amsterdama, Shipola i Haga, podstaklo je dodavanje novog perona i izgradnju mosta Hanzebug preko Ejsela. U junu 2015. godine otvoren je moderni podzemni putnički tunel kako bi se pojednostavio prelazak. Nakon višestrukih kašnjenja zbog geotehničkih ograničenja, druga stanica u okrugu Štadshagen, Zvole Štadshagen, ušla je u redovan saobraćaj 15. decembra 2019. godine, nakon dvonedeljnog probnog perioda u junu te godine i modifikacija infrastrukture radi podrške većim brzinama na liniji Zvole–Kampen.

Vodeni putevi su igrali temeljnu ulogu u istoriji Zvolea. Grad leži na obalama kanalisanih reka Ijsel i Cvarte Vater, pri čemu se Overejselse Veht spaja sa ovom drugom severno od gradskog centra. U sedamnaestom veku iskopan je kanal Nive Veht kako bi se olakšala trgovina između Overejselse Vehta i grada, dok je Vilemsvart iz devetnaestog veka povezao unutrašnju mrežu kanala Zvolea sa Ijselom sve do njegove zamene kanalom Cvole–Ijselkanal 1964. godine. Savremeni programi za ublažavanje poplava u okviru programa „Prostor za reku“ stvorili su kontrolisana područja plavljenja kod Šelea i premestili nasipe kod Spuldea kako bi se prilagodili povećanom protoku izazvanom klimatskim promenama. Jezera i bare opštine, uključujući Vajtmenerplas, Vajde Aa, Agnitenplas i Miligerplas, takođe služe kao popularna mesta za rekreaciju za jedrenje, ribolov i plivanje.

Istorijska mostovska infrastruktura ističe ulogu Zvolea kao prelazne tačke. Most Ejsel iz devetnaestog veka, zajedno sa svojim modernim autoputskim pandanom i susednim železničkim mostom Hanzebug, povezuje Overejsel sa Gelderlandom. Unutar urbane mreže, manji prelazi poput Hortenzijabruga i Hanekampbruga spajaju naselja Asendorp i Vipstrik, dok Mastenbrukerbrug i Tvistvlitbrug nose saobraćaj za vozila, bicikle i pešake između Štadshagena i centra grada. Noviji dodatak, most Spulder, premošćuje kanal Zvole–Ejsel na Vestenholteraleju, poboljšavajući pristup obilaznici od Štadshagena i Vestenholtea do A28.

Srednjovekovno nasleđe Zvolea je i dalje vidljivo na njegovom planu ulica i sačuvanim spomenicima. Dizerstrat, glavna trgovačka ulica, prati liniju ranog karolinškog puta i u njoj se nalaze razni maloprodajni objekti. Grote Markt, centralni trg starog grada, i uski Korte Ademhalingsteg — tako nazvan jer su osuđeni zatvorenici ovde izdahnuli na putu do pogubljenja — evociraju građansku i sudsku prošlost grada. Kapija Sasenport, izgrađena krajem četrnaestog veka od prirodnog kamena, ostaje jedna od najbolje očuvanih gradskih kapija u zemlji i zvanično je klasifikovana kao spomenik od nacionalnog značaja. Mali fragmenti srednjovekovnog gradskog zida sačuvani su blizu južnog kraja Dizerstrata. Bazilika Onze-Liv-Vrouv-ten-Hemelopneming, čiji početni brod datira iz kraja četrnaestog veka, uzdignuta je na status manje bazilike 1999. godine povodom svoje šeststote godišnjice; NJegova kula od 75 metara, kolokvijalno poznata kao Peperbus zbog svog oblika papričice, omogućava posetiocima da se popnu uz 236 stepenica radi panoramskog pogleda na grad. Preko puta Grote Markta, Sveti Mihailov toranj ili Grote Kerk, prvobitno najviši crkveni toranj u Holandiji do svog urušavanja u oluji 1682. godine, nastavlja da funkcioniše kao mesto bogosluženja.

Kulturne institucije dodatno obogaćuju građanski život Zvolea. Gradski muzej, smešten u zgradi iz šesnaestog veka na Melkmarktu, sadrži kolekcije lokalnih istorijskih artefakata i istorijskih i savremenih umetničkih dela, sa akcentom na Zvole i njegovu okolinu. U blizini, Muzej de Fundatie zauzima Pale an de Blijmarkt iz devetnaestog veka, nekadašnju sudsku palatu renoviranu 2012. godine kako bi dobila upečatljivo eliptično proširenje krova. NJegove zbirke obuhvataju modernu i savremenu umetnost izloženu na dve lokacije, uključujući zamak Nijenhajs izvan samog grada.

Sportski život u Zvoleu oličava PEK Zvole, profesionalni fudbalski klub koji je 2023. godine izborio plasman u Erediviziju, najviši rang Holandije. NJegov dom, stadion Mac3Park, ima kapacitet od 14.000 gledalaca i nalazi se istočno od istorijskog centra. Svake godine, 5. maja, Park de Vezenlanden je domaćin zvoleovskog izdanja Nacionalnog festivala oslobođenja, koji privlači do 140.000 posetilaca koji proslavljaju kraj okupacije 1945. godine uz žive nastupe, zajednička okupljanja i kulturne ceremonije.

Kao regionalni trgovački centar, Zvole nudi širok spektar šoping iskustava. Dizerstrat ostaje glavna trgovačka osa, sa velikim trgovačkim lancima, kafićima i restoranima, dok se u sporednim ulicama poput Lutekestrat, Sasenstrat, Melkmarkt, Asendorperstrat i Torbekegraht nalaze manji butici i porodične prodavnice. Redovne pijace se održavaju petkom ujutru i subotom oko trgova Grote Markt i Melkmarkt, a prve nedelje u mesecu mnoge prodavnice otvaraju svoja vrata kako bi podstakle trgovinu vikendom.

Gastronomska ponuda u Zvoleu kreće se od neformalnih fuzijskih obroka do visoke kuhinje. Kota Radja na Melkmarktu je specijalizovan za azijsko-fuzijsku uslugu malih porcija u pet kuriranih rundi, dok Os en Peper na Osenmarktu nudi koncizan francuski inspirisan meni od tri do četiri jela. Vidiveni Bistronomie na Juferenvalu posluje i kao restoran i kao socijalno preduzeće, obučavajući studente koji se suočavaju sa preprekama u zapošljavanju u istorijskoj zgradi. Na vrhuncu nacionalnog priznanja nalazi se De Librije, restoran sa tri Mišlenove zvezdice, smešten na trgu Broerenkerkplejn, gde poznati kuvar DŽoni Bur nudi degustacioni meni po ceni od oko 140 evra po osobi.

Kada padne veče, kafići starog gradskog centra prelivaju se na pijačni trg, a grupa plesnih klubova radi od četvrtka do subote. Među njima, Klub 38 na Velikom trgu organizuje kasnonoćne događaje elektronske muzike od ponoći do 5:00 časova i privlači lokalnu i regionalnu publiku.

Urbani pejzaž Zvolea tako odražava vekove ekonomskog, kulturnog i infrastrukturnog razvoja. Od neolitskih naselja i srednjovekovnih utvrđenja do modernih transportnih arterija i ekoloških programa, grad otelotvoruje spoj istorijskog nasleđa i savremenog građanskog planiranja. NJegov rast stanovništva, trajno priznanje kao zelene opštine i uloga regionalnog čvorišta za transport, kulturu, trgovinu i slobodno vreme ističu njegov trajni značaj u severoistočnom regionu Holandije.