Lesbos

Lezbos, grčko ostrvo površine 1.633 kvadratna kilometra u severoistočnom Egejskom moru, ima 83.755 stanovnika (2021), od kojih je jedna trećina koncentrisana u glavnom gradu, Mitileni, a ostatak je raštrkan po malim gradovima i selima kao što su Plomari, Agiasos i Molivos. Odvojen od Anadolije Mitilinskim moreuzom, ovaj trouglasti oblik vulkanskog porekla je treći po veličini u Grčkoj i osmi po veličini u Mediteranu. Administrativno, čini regionalnu jedinicu unutar Severnog Egeja, deleći upravljanje sa ostrvima uključujući Hios, Ikariju, Lemnos i Samos.

LJudski zapisi na Lezbosu sežu do kasnog bronzanog doba, a hetitske arhive ukazuju na grčko prisustvo. Arheološke i lingvističke analize ukazuju na naseljavanje u kasnom gvozdenom dobu, ali kasnija tradicija tvrdi da je Mitilena osnovana u jedanaestom veku pre nove ere od strane tesalskih plemića, Pentilida, čija je dinastija popustila pred narodnim ustankom oko 590–580. godine pre nove ere pod vođstvom Pitaka, jednog od sedam grčkih mudraca. U Homerovom epu Lezbos figurira u carstvu Prijama; u narednim vekovima ostrvo je palo pod vizantijski suverenitet, zatim je prešlo u ruke Đenovljana pre nego što je podleglo osmanskoj vlasti 1462. godine. Ostalo je osmanska teritorija sve do Prvog balkanskog rata 1912. godine koji je integrisao Lezbos u modernu grčku državu.

Kroz antiku i srednji vek, Lezbos je negovao kulturne posebnosti. Bio je rodno mesto lirskih pesnikinja Safo i Alkeja, čiji stihovi daju ostrvu trajni književni odjek. Safine emotivne kompozicije usmerene ka ženama dale su ime ostrvu terminu „lezbejka“ u mnogim evropskim jezicima. Eresos, njen rodni grad, nastavlja da privlači LGBTK putnike, što svedoči o Safinom trajnom uticaju. Duga umetnička loza ostrva proteže se u modernost kroz ličnosti kao što su Teofil, čije naivne slike evociraju lokalne običaje i mitove, i Terijada, čiji istoimeni muzej u Variji čuva ova dela zajedno sa majstorima poput Pikasa.

Topografiju Lezbosa obeležavaju dva vrha — planina Lepetimnos (968 m) i njen blizanac Olimp (967 m) — koji se uzdižu na severu i u centru ostrva. Vulkanska podloga proizvodi tople izvore i plodno zemljište, podržavajući šume, žbunje i prostrane maslinjake. Jedanaest miliona stabala maslina pokriva četrdeset procenata zemljišta, dok borove, kestenove i hrastove šume zauzimaju dvadeset procenata. Ostatak čine travnate površine i izgrađena područja. Dva velika zaliva, Kalonski zaliv na jugu i Gerski zaliv na jugoistoku, razuđuju nazubljenu obalu koja se proteže otprilike četiri stotine kilometara. Plitke, poluzatvorene vode Kalonija neguju slane močvare i močvare koje favorizuju čaplje, flamingosi i bezbroj drugih vrsta ptica, što ostrvo čini jednim od vodećih mesta za posmatranje ptica na svetu.

Klimatski, Lezbos spada u mediteransku klasifikaciju sa toplim letom. Prosečna godišnja temperatura je oko 18 °C, sa padavinama oko 750 mm. Izuzetni sunčani sati i blage zime, u kojima su sneg i jake hladnoće retki, čine ostrvo privlačnim tokom cele godine. Geološki gledano, Lezbos se odlikuje Okamenjenom šumom — UNESKO-vim globalnim geoparkom od 2012. godine — čija fosilizovana stabla vezana smolom svedoče o vulkanskoj istoriji ostrva. Arheološka nalazišta, od kasnohrišćanskih bazilika do osmanskih džamija, prošarana su po pejzažu, dok Arheološki muzej Mitilene predstavlja artefakte od bronzanog doba do rimskog doba.

Graditeljsko nasleđe ostrva obuhvata dvanaest crkava koje je 2008. godine Svetski fond za spomenike identifikovao kao jedno od najugroženijih mesta na svetu. Od ranohrišćanskih bazilika u Agios Andreasu i Afenteliju u Eresosu do Katolikona Moni Taksiarhona u Kato Tritosu i Metamorfosa Soterosa u Papijani, ove strukture se suočavaju sa pretnjama od erozije, zastarelih praksi zaštite i pritiska posetilaca. Napori za očuvanje ostaju imperativni kako bi se zaštitili ovi svedoci dvanaest vekova crkvene arhitekture.

Ekonomski, Lezbos ostaje uglavnom poljoprivredan. Proizvodnja maslinovog ulja je od najveće važnosti, dopunjena ribolovom i zanatskom proizvodnjom sapuna i uza, nacionalnog grčkog likera. Poreklo uza odavde je Plomari kao njegova priznata domovina, dok sardine iz Kalonija i lokalni sirevi upotpunjuju gastronomsku ponudu. Turizam, koncentrisan u Mitileni i priobalnim gradovima kao što su Petra, Molivos i Eresos, istorijski je uveliko doprinosio prihodima, čemu je doprineo aerodrom Odiseas Elitis na krajnjoj jugoistočnoj obali ostrva. Avio-kompanije koje nude dnevne letove iz Atine i trajektne veze iz Pireja i Ajvalika u Turskoj omogućile su stalan protok posetilaca.

Između aprila i jula svake godine, kada preovladavaju blage temperature i obilno sunce, Lezbos ulazi u svoju glavnu sezonu. Godine 2015, aerodrom Mitileni zabeležio je 47.379 posetilaca, ali je naknadna izbeglička kriza izazvala pad potražnje za putovanjima. Od juna 2015. do juna 2016. godine, broj dolazaka turista opao je za 67,89 procenata; dolasci iz Evrope pali su sa 18.373 posetilaca na 130 letova u julu 2015. na 6.841 na 47 letova u 2016. godini. Pozivi za krstarenja su pali sa devedeset četiri posete brodova u 2011. na samo jedno plovilo do 2018. Lokalni trgovci na malo i hotelijeri, nekada uspešni, našli su se suočeni sa humanitarnom vanrednom situacijom koja se odvijala duž njihovih obala. Marija Dimitriu iz Mitimne ispričala je kako su sredinom jula 2015. godine hoteli puni turista bili zamenjeni pristiglim izbeglicama, njihovo prisustvo je promenilo atmosferu ostrva i odvratilo naknadne rezervacije.

Do 2019. godine, Privredna komora Lezbosa, pod vođstvom Vangelisa Mirsinijasa, tražila je podršku Evropske unije za restauraciju imidža, ​​insistirajući na reklamnim kampanjama koje bi podsetile potencijalne posetioce na prirodne i kulturne atribute ostrva. Međutim, lokalno raspoloženje je ostalo ambivalentno. Jedan holandski turista je objasnio da posetioci nisu mogli da pomire odmor sa vidljivim teškim položajem tražilaca azila, dok su trgovci koji dugo borave ovde krivili negativno medijsko izveštavanje za pad. Ipak, do 2018. godine broj dolazaka se vratio na 63.000 i primećen je postepeni oporavak, iako je pandemija COVID-19 zadala novi udarac turističkom sektoru 2020. i 2021. godine.

Odgovarajući na ove izazove, grčka vlada je u aprilu 2022. godine izdvojila 2 miliona evra za obnovu turizma na Lezbosu i četiri druga ostrva. Do oktobra te godine, Lezbos je trebalo da se ponovo pridruži industriji kruzera, a naručena je regionalna studija kako bi se procenilo kako najbolje integrisati pomorski turizam u kulturno i ekološko tkivo ostrva. Guverner Severnog Egeja Konstantinos Mucuris i njegov zamenik za turizam, Nikolaos Niktas, potvrdili su da kruzeri mogu upotpuniti život na ostrvu, dok je rukovodilac projekta Joanis Bras naglasio spremnost ostrva da dočeka ovo tržište.

Prevoz na ostrvu proteže se i van aerodroma. Redovne autobuske linije povezuju Mitilinu sa većim selima; karte se kupuju u vozilu. Taksiji, prepoznatljivi po žutim taksijima u glavnom gradu i sivim drugde, rade po taksimetru i nude lokalne i međugradske prevoze. Iznajmljivanje automobila i skutera, dostupno na aerodromu i duž ulice Kunturiotu pored luke, predstavlja alternativu za samouverenog vozača spremnog da se kreće krivudavim putevima lokalnim brzinama. Dobro obeležene planinarske staze povezuju sela, sa mapama koje se mogu dobiti u turističkim kancelarijama, pozivajući na pešačenje kroz maslinjake, borove šume i pored sezonskih bujica kao što je Evergetulas, koja hrani močvaru Dipi, najveće močvarno područje na ostrvu.

Mitilena, na jugoistočnoj obali, zauzima sedam brda i nalazi se u njoj centar administracije, trgovine i obrazovanja. Dom Egejskog univerziteta i sedište regionalne jedinice i Severnog Egeja, grad ima 31.714 stanovnika. NJegov srednjovekovni zamak na Epano Skali gleda na džamije iz osmanskog doba i mletačka utvrđenja; barokni ukrasi krase crkvu Svetog Terapa u blizini pijačne ulice Ermu. Južno, predgrađe Surada, okruženo vilama, vodi ka aerodromu, nudeći uvid u arhitektonsku slojevitost grada od antike do modernog širenja.

Izvan prestonice nalaze se sela čiji karakter odražava tradicionalne zanate i slavljeničke običaje. Agiasos, smešten na padinama planine Olimp, poznat je po mermernim kamenim radovima i godišnjim svečanostima. Mandamados na severoistoku održava vekovnu tradiciju proizvodnje keramike i mlečnih proizvoda, dok Mesotopos održava prolećni karneval „kudunatoi“ u kojem muškarci vezuju kravlja zvona oko struka. Molivos (drevna Mitimna) zadržava kompaktno srednjovekovno jezgro, njegov zamak Gatilusi i kamene kuće okrečene u belo privlače one koji traže očuvanje atmosfere. Plomari na južnoj obali ostaje srce ostrva za destileriju, a njegova šetalište uz obalu okruženo destilerijama uza nudi uvid u tehnike proizvodnje.

Dodatne priobalne enklave mame posetioce: Petra i susedni Anasos nude šljunkovite plaže sa pogledom na vulkanski rt visok 27 metara, krunisan crkvom Panagije; Pirgi Termis nudi taverne koje rade ceo dan i očuvano praistorijsko naselje u blizini; Skala Sikamnijas je poznata po svežim morskim plodovima i kapeli Panagije Gorgone, ovekovečenoj u književnosti Stratisa Mirivilisa; Sigri je mesto gde se nalazi muzej Okamenjene šume; a peščano prostranstvo Vatere se svrstava među najduže plaže u Grčkoj.

Lezbosov složeni identitet – ukorenjen u milenijumima grčke civilizacije, oblikovan prirodnim silama i testiran savremenim humanitarnim i epidemiološkim krizama – ostaje izuzetno otporan. NJegovi maslinjaci, šume i zalivi održavaju tradicionalne izvore prihoda; njegovi pesnici i slikari inspirišu naredne generacije; njegovi gradovi i sela čuvaju delikatnu ravnotežu između očuvanja i preoblikovanja. Kako se upravljanje i zajednica konvergiraju kako bi diverzifikovale ekonomske temelje, od obnovljenih poziva na krstarenja do obnovljenih promotivnih napora, Lezbos stoji i kao spomenik i kao živi organizam: mesto gde se sećanje, priroda i kultura presecaju sa trajnom voljom za prilagođavanjem i trajanjem.