Tayvan

Tayvan, Doğu ve Güney Çin Denizleri arasında dar bir yayı işgal eder, burada beş sıradağ doğu üçte ikisine hakimdir ve bir dizi ova batı üçte biri boyunca uzanır. Adanın kendisi 35.808 kilometrekarelik bir alanı kaplar ve Çin Cumhuriyeti'nin yargı yetkisi altındaki toplam 168 adada 36.193 kilometrekarelik bir alanı kaplar. Taipei, Yeni Taipei Şehri ve Keelung, yaklaşık 24 milyon insana ev sahipliği yapan en büyük yerleşim bölgesini oluşturur ve Tayvan'ı gezegendeki en yoğun nüfuslu bölgeler arasına sokar.

Tayvan'daki insan varlığı en az 25.000 yıl öncesine dayanır. Yaklaşık 6.000 yıl önce, Avustronezyalı yerleşimciler geldi ve günümüzün yerli topluluklarının atalarını kurdular. On yedinci yüzyılın başlarında, Hollandalı sömürge yetkilileri, adadaki ilk Han liderliğindeki siyasi yapı olan Tungning Krallığı altında devam eden bir hareket olan ilk büyük Han göçmen akınına nezaret etti. Qing kuvvetleri 1683'te Tayvan'ı ilhak etti ve ancak 1895'te Japonya'ya bıraktı. Japonya'nın 1945'teki teslimiyetinden sonra Çin Cumhuriyeti kontrolü ele aldı; Komünist güçlerle yaşanan iç çatışma, ROC hükümetinin 1949'da Tayvan'a taşınmasına ve bundan böyle fiili yönetiminin Tayvan, Penghu, Kinmen, Matsu ve bir avuç Güney Çin Denizi adacığıyla sınırlı kalmasına yol açtı.

1960'lar ve 1980'ler arasında Tayvan ekonomisi hızla ilerledi, bu geçiş sıklıkla Tayvan Mucizesi olarak adlandırılır. Sanayileşme, çelik, makine, elektronik ve kimyasallara odaklanan ihracata yönelik bir modeli izledi. Küçük ve orta ölçekli işletmeler, komşu ekonomilerin büyük konglomeratlarından farklı olarak üretimin omurgasını oluşturdu. Ekim 2022'ye kadar Tayvan, nominal GSYİH'de yirmi birinci ve satın alma gücü paritesine göre yirminci sırada yer aldı ve toplam ticaret 907 milyar ABD dolarına ulaştı: ihracat 479,5 milyar ABD doları ve ithalat 427,6 milyar ABD dolarıydı. Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya birlikte bu değişimin yüzde kırkından fazlasını oluşturdu. Yüksek teknoloji parkları ve sermaye yoğun endüstrilere doğru bir kayma, sürdürülebilir büyümeyi destekledi.

Jeolojik olarak Tayvan eğimli bir fay bloğudur. Doğusundaki beş sıradağ 3.500 metrenin üzerinde zirvelere sahiptir; en yükseği olan Yu Shan 3.952 metreye kadar yükselir ve Tayvan'ı doğu Asya'nın dördüncü en yüksek adası yapar. Aktif tektonik ve denizaltı volkanizması sık sık depremlere neden olur. Dört karasal ekobölge - subtropikal herdem yeşil ormanlar, muson yağmur ormanları, Güney Çin Denizi adaları ve güney muson ormanları - çeşitli flora ve faunayı destekler. Orman örtüsü bütünlüğü 2019'da 10 üzerinden 6,38 puan alarak Tayvan'ı 172 ülke arasında yetmiş altıncı sıraya yerleştirdi.

İklimsel olarak Tayvan, Yengeç Dönencesi'nde yer alır. Yağış ortalaması yıllık 2.600 milimetredir ve Doğu Asya musonu nedeniyle Mayıs'tan Eylül'e kadar yoğun sağanak yağışlar görülür. Sıcak ve nemli hava, tayfunların en sık görüldüğü Haziran'dan Eylül'e kadar devam eder. Kasım'dan Mart'a kadar olan kışlar kuzeydoğuya sürekli yağmur getirirken, orta ve güney bölgeleri nispeten kuru ve güneşli kalır. Ortalama sıcaklıklar son yüzyılda 1,4 °C arttı - küresel ortalama artışın iki katı - bu da hükümetin 2030'a kadar emisyonları ve 2050'ye kadar 2005 seviyelerine göre oranında azaltma hedeflerini teşvik etti.

Adanın siyasi statüsü henüz çözülmedi. Tayvan, 1971'de Birleşmiş Milletler koltuğunu kaybetti, çünkü üyeler Çin Halk Cumhuriyeti'ni tanıdı; ÇHC hükümeti 1949'daki tüm Çin'i temsil etme iddiasından 1991'de vazgeçti. Pekin, Tayvan'ın kendi topraklarının bir parçası olduğunu savunuyor ve Taipei ile resmi bağları sürdüren devletlere diplomatik tanımayı reddediyor. ÇHC bugün on bir BM üyesi ve Vatikan ile resmi ilişkilerini sürdürüyor, diğerleri ise çeşitli isimler altında fiili elçiliklere ev sahipliği yapıyor. İç siyaset iki koalisyon etrafında dönüyor: Pan-Mavi partiler ÇHC altında nihai birleşmeyi savunurken, Pan-Yeşil gruplar resmi bağımsızlığı destekliyor. Her iki taraf da daha geniş bir kitleye hitap etmek için ılımlı pozisyonlara sahip.

Ulaşım ağları insanların toplandığı yerlerde yoğunlaşır. Mart 2019 itibarıyla 13,86 milyon scooter, arabaların iki katı kadar sakini taşıdı. Otoyollar, esas olarak kıyılar boyunca 1.619 kilometre boyunca uzanır. Tayvan Demiryolları İdaresi dairesel bir sistem işletmektedir; Tayvan Yüksek Hızlı Treni batı şehirlerini birbirine bağlar. Kentsel metrolar Taipei, Yeni Taipei, Kaohsiung, Taoyuan ve Taichung'a hizmet eder. Taoyuan, Kaohsiung, Songshan ve Taichung'daki havaalanları sivil trafiği yönetir. China Airlines ve EVA Air liderliğindeki yedi iç hat havayolu faaliyet göstermektedir. Kaohsiung'un 2021'de ülkenin 750 milyon tonluk iş hacminin ,6'sını işlettiği yedi liman deniz ticaretini desteklemektedir.

Tayvan'ın nüfusu 2022'de yaklaşık 23,4 milyona ulaşacak ve nüfusun 'i Han Çinlileri, %2,4'ü yerli Avustronezyalılar ve %2,6'sı Çin ve Güneydoğu Asya'dan gelen daha yeni göçmenlerden oluşuyor. Hanlar arasında Hoklo kökeni yaklaşık , Hakka ve 1949 sonrası göçmenlerle bağlantılı olan "waishengren"leri temsil ediyor. Genetik analizler, göçten önce Avustronezyalı gruplar arasında karışan güney Çin kökenlerini gösteriyor. Ami, Atayal, Bunun, Kanakanavu, Kavalan, Paiwan, Puyuma, Rukai, Saisiyat, Saaroa, Sakizaya, Sediq, Thao, Truku, Tsou ve Yami adlı on altı yerli topluluk doğu yaylalarında ve Orkide Adası'nda yaşıyor. Dilleri Avustronezyalı ailelere ait ve Latin alfabesi kullanıyor; kullanımı kültürel canlanma çabaları dışında azalmıştır.

Mandarin, yasal olarak belirlenmiş resmi bir dil olmadan iş ve eğitime hakimdir. Geleneksel Çince karakterler standart yazı sistemi olmaya devam etmektedir. Nüfusun 'i tarafından konuşulan Tayvan Hokkien'i ve -18'i tarafından konuşulan Hakka, 1990'lardan beri kamusal yaşamda yeniden ortaya çıkmıştır. Birçok karar hala klasik biçimleri kullandığı için, bir hareket yargı metinlerini yerel Çince'ye basitleştirmeyi amaçlamaktadır. Klasik Çince, ulusal marş da dahil olmak üzere resmi törensel bağlamlarda varlığını sürdürmektedir.

Dini özgürlük anayasada güvence altına alınmıştır. 2020 yılında halk dinleri taraftarların ,8'ini, Budizm ,2'sini, Taoist uygulamalar ,5'ini, bağımsız ,7'sini, Hristiyanlık %5,8'ini ve İslam %1'ini oluşturuyordu. Her 1.572 kişiye bir dini yapı düşmektedir ve bunların arasında 2.317 Budist tapınağı, 9.684 Taoist tapınağı ve 2.845 kilise bulunmaktadır. Yerli Hristiyanlar önemli bir azınlık oluşturmaktadır. Yüksek dini özgürlük puanları Tayvan'ı Asya-Pasifik'teki birkaç "açık" toplumdan biri yapmıştır.

Han Çinli gelenekleri, yerli adetler, Japon sömürge mirasları ve Batı fikirlerinin bir füzyonu Tayvan kültürünü şekillendirir. Sıkıyönetim sırasında, Kuomintang yetkilileri geleneksel sanatları ve dili korumak için bir "Çin Kültür Rönesansı" teşvik etti. 1987'den sonra kısıtlamalar hafifletildi ve edebiyat, medya ve akademinin gelişmesi sağlandı. 2022'de Tayvan, Demokrasi Endeksi'nde Asya-Pasifik'te ikinci sırada yer aldı; medeni haklar ve ifade özgürlüğü canlı bir kültürel sahneyi destekliyor. Son zamanlarda Hong Kong'dan gelen göçmen dalgaları söylemi zenginleştirdi ve 2019'dan 2022'ye kadar yılda ortalama yaklaşık 9.000 varış oldu.

İdari olarak Tayvan, Kuzey, Orta, Doğu, Güney bölgeleri ve dış adalar olarak ayrılır. Taipei tarafından demirlenen Kuzey Tayvan, politik ve teknolojik merkez olarak hizmet eder. Merkezi bölgeler, dağları, gölleri ve parklarıyla bilinen Changhua, Miaoli, Nantou ve Taichung'u kapsar. Yilan, Hualien ve Taitung'un doğu ilçeleri, yerli mirasın ve doğal manzaraların bulunduğu merkezi omurganın ötesinde yer alır. Güney bölgeleri -Chiayi, Kaohsiung, Pingtung ve Tainan- tropikal kıyılara ve tarihi mimariye sahiptir. Dış adalar -Kinmen, Matsu, Penghu, Green ve Orchid- yerel inzivalar sunar.

Şehir merkezleri, Taipei 101 ve Ulusal Saray Müzesi gibi simge yapılara sahip küresel bir metropol olan Taipei'den, dar sokakları ve denize bakan manzaralarıyla ünlü eski bir maden köyü olan Jiufen'e kadar uzanır. Tainan, tapınakları ve Anping Ağaç Evi gibi sömürge kalıntılarıyla Tayvan'ın en eski şehri olma statüsünü korur. Üçüncü büyük şehir olan Kaohsiung, en yoğun limanlardan birine ve modern bir sahil şeridine ev sahipliği yapar. Taichung, fırınları ve kültür parklarıyla ziyaretçileri çeker; Hualien ve Taitung, Taroko Geçidi'ne ve kıyı kayalıklarına erişim sağlar.

Açık hava etkinlikleri adanın her yerinde ilgi çekicidir. Beitou, Wulai ve Yangmingshan'daki kaplıcalar volkanik bir mirası yansıtır; halka açık banyolar girişten önce iyice temizlenmeyi gerektirir ve genellikle cinsiyete göre ayrılır, ancak bazıları özel, takım elbise gerektiren havuzlar sunar. Dağ patikaları, hafif Taipei Şehri rotalarından Yushan ve Wuling Sixiu'nun izin ve konaklama piyangolarının geçerli olduğu çok günlük yürüyüşlerine kadar uzanır. Tayland karidesleriyle dolu ve yerinde pişirmeyle birleştirilen kapalı havuzlarda karides avcılığı, hem yerel halk hem de ziyaretçiler arasında popüler hale geldi.

Yeni Tayvan doları (NT$) 100 sente (分) bölünür; argoda, yuan ve kuài birimi belirtirken, fēn, jiǎo ve máo kesirli miktarları belirtir. Yaşam maliyetleri Japonya ve Güney Kore'nin altında kalır ancak birçok Güneydoğu Asya destinasyonunu aşar. Minimum günlük bütçe NT$1 000'den başlayabilir; sokak yemekleri NT$50 veya daha az, fast-food yaklaşık NT$150 ve lüks yemek NT$1 000'in üzerindedir. Lüks oteller odalarını NT$5 000 veya daha fazlasına listeleyebilir. Taksiler, isteğe bağlı pazarlıkla taksimetreli veya sabit ücretlerle çalışır; bahşiş, bellboy bahşişleri dışında nadirdir.

Gelenek ve görgü kuralları, Konfüçyüs'ün saygı ve uyum prensiplerini yansıtır. Kartvizitler iki elle ve hafifçe eğilerek değiştirilir. Dilsel veya sembolik çağrışımlar nedeniyle tabu hediyeler arasında saatler, ayakkabılar, bıçaklar ve şemsiyeler bulunur. Evlere girmeden önce ayakkabılar çıkarılmalı ve terlikler sağlanmalıdır. Arkadaşlar arasında isimsiz hediye vermek, boş zamanlarda karşılıklılık davet eder. Toplu taşıma, yaşlı, engelli ve hamile yolcular için öncelikli koltuklar ayırır. Tapınaklarda ziyaretçiler tanrılara eğilmeli, eşiklere basmaktan kaçınmalı ve tek parmakla işaret etmekten kaçınmalıdır.

Tayvan'ın kimliği dış baskılar ve iç tartışmalar arasında evrimleşmeye devam ediyor. Bazıları tekil bir Çin mirasına vurgu yapıyor; diğerleri yerli, anakaralı ve göçmen anlatılarını içeren belirgin bir Tayvan milliyetçiliği veya çok kültürlü bakış açısı benimsiyor. Bu dinamik, anakaradan bir asırdan fazla bir süre ayrı kalmayı ve toplumunu, kültürünü ve uluslararası varlığını şekillendiren demokratik özgürlüklere olan bağlılığı yansıtıyor.