Dünyanın En İyi 10 Karnavalı
Rio'nun samba gösterisinden Venedik'in maskeli zarafetine kadar, insan yaratıcılığını, kültürel çeşitliliği ve evrensel kutlama ruhunu sergileyen 10 benzersiz festivali keşfedin. Keşfedin…
Kıbrıs'ın doğu kıyısındaki Gazimağusa'nın tarihi sahil bölgesi Varosha, bugün ürkütücü bir sessizlik içinde yatıyor. Bir zamanlar yüksek katlı oteller ve hareketli kafelerle çevrili göz alıcı, modern bir tatil beldesi olan bu yer, 1974'ten beri zaman içinde donmuş durumda. Bugün çürüyen silüeti ve boş kumları yalnızca bir avuç ziyaretçi ve askere açık - adanın bölünmesine çarpıcı bir anıt. Eski sakinler Varosha'yı "hayaletlerin yanı başında yaşamak gibi" bir yer olarak tanımlıyor, doğanın istila ettiği ancak hafızanın da musallat olduğu gerçeküstü bir harabe. Bu makale Varosha'nın dramatik eğrisini izliyor: 20. yüzyılın ortalarındaki altın çağı, 1974 kaosunda aniden terk edilmesi, on yıllar boyunca kapalı bir askeri bölge olarak kalması ve son yıllarda tartışmalı kısmi yeniden açılışı. Terk edilmiş kasabanın mimari mirasını ve biyolojik çeşitliliğini, Kıbrıs barış sürecindeki sembolik önemini ve onu canlandırma planlarının uyandırdığı umutları ve çatışmaları inceliyoruz.
1960'larda Varosha, modern turizmin bir sembolü olarak gelişti. Bu 5 kilometrelik Akdeniz kıyı şeridi boyunca, planlamacılar ve girişimciler bölgenin patlama dönemi mimarisinde yankılanan bir vizyonla, şık ve uluslararası bir tarzda göz alıcı oteller ve apartman blokları inşa ettiler. 1970'lerin başlarında, Varosha, İspanya'nın Costa Brava'sını anımsatan yüksek katlı tatil köylerinde 10.000'den fazla otel yatağıyla "Kıbrıs turizm sektörünün tacı" olarak biliniyordu. Palmiyelerle çevrili plajları ve sıcak iklimi, onu Avrupalı tatilciler ve ünlüler için bir mıknatıs haline getirmişti. Elizabeth Taylor, Richard Burton ve Brigitte Bardot gibi yıldızlar burada tatil yapmışlardı ve JFK Caddesi'ndeki Argo Hotel'in Elizabeth Taylor'ın favorisi olduğu söyleniyordu. Yerel halktan biri, Varosha'nın "Kıbrıs'ın Fransız Rivierası" olduğunu, ziyaretçilerin "sanat ve entelektüel faaliyetin merkezi" olarak bahsettiği şık bir tatil başkenti olduğunu söyledi.
1973'te, Varosha'nın bir banliyösü olduğu Mağusa, adanın önde gelen turistik şehriydi. Modernist kulelerden oluşan silüeti -yakındaki ortaçağ surlu şehre canlı bir tezat oluşturuyordu- Las Vegas ile bile karşılaştırıldı. Bir uzmanın belirttiği gibi, Varosha, bir zamanlar Avrupalı seçkinlerin tatillerini geçirdiği "Riviera" veya hatta "Doğu Akdeniz'in Las Vegas'ı" gibi lakaplar kazanmıştı. Varosha'nın kafelerinde ve dükkanlarında, uluslararası turizmin uğultusu yerel Kıbrıs kültürüyle harmanlanıyordu. Otellerin dışında, satıcılar hediyelik eşyalar satıyordu ve palmiye ağaçları yürüyüş yollarında sallanıyordu. Tesisin mimarisi Akdeniz motiflerini çağdaş bir havayla harmanlıyordu: geniş gezinti yolları, deniz manzaralı balkonlar ve bahçeler, lüks bir destinasyon imajını geliştirmeye hevesli küreselleşmiş bir Kıbrıs'ı yansıtıyordu.
Önemli Bilgiler (Varosha, 1974 öncesi): nüfus ~39.000 (çoğunlukla Kıbrıslı Rumlar); 6 km² alan; kozmopolit turizm altyapısı. Bir sayıma göre, Varosha tek başına aynı anda on binlerce ziyaretçiyi ağırlıyordu. Düzenli apartman blokları ve otelleri ("Rixos Lighthouse", "Palm Beach Hotel", vb.) düz çatılar, yüzme havuzları ve deniz kıyısındaki cam cepheleriyle orta yüzyıl tatil tasarımının özüydü.
Önemli olayların zaman çizelgesi:
| Yıl | Etkinlik |
|---|---|
| 1960 | Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu; Mağusa bölgesi (Maraş dahil) Kıbrıs yönetimine geçti. |
| 1960'lar-1970'ler | Maraş, modern bir sahil beldesine dönüştü; yüksek katlı oteller inşa edildi; turizm patlaması yaşandı. |
| 15 Temmuz 1974 | Lefkoşa'daki Yunan milliyetçi darbesi Yunanistan'a bağlanmayı amaçlıyor. |
| 20–Ağustos 1974 | Türkiye Kıbrıs'ı işgal ediyor; Maraş Türk güçleri tarafından ele geçiriliyor. 17.000 kişi kaçıyor. |
| Ağustos 1974–2020 | Maraş Türk ordusu tarafından çitle çevrildi; girişler yasaklandı; bölge hala mühürlü. |
| 1984 | BM Güvenlik Konseyi'nin 550 sayılı Kararı, Maraş'ta yerleşik olmayanlar tarafından yapılan her türlü yerleşimi kınamakta ve Maraş'ın BM denetimine girmesini talep etmektedir. |
| 1992 | BM Güvenlik Konseyi'nin 789 sayılı kararıyla BM barış gücünün Maraş'taki denetimi genişletildi. |
| 2004 | BM'nin Annan Birleşme Planı, Maraş'ın Kıbrıslı Rumlara iadesini öngörüyor; plan Kıbrıslı Rumlar tarafından reddedildi. |
| 7 Ağu 2017 | Kuzey Kıbrıs, Maraş'ta küçük bir çitle çevrili plajı sadece Türklere ve Kıbrıslı Türklere açıyor. |
| 8 Ekim 2020 | Kıbrıs Türk lideri, Maraş sahil şeridinin açıldığını duyurdu (Erdoğan ziyaret etti). |
| 20 Tem 2021 | KKTC lideri Ersin Tatar ile Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, "2. etap"ı duyurdu: Maraş'ın (koridor dahil) yüzde 3,5'i sivil kullanıma açılacak. |
| Temmuz 2021 | BM Güvenlik Konseyi, Maraş açılımının derhal geri alınmasını istiyor. |
| 2022–2024 | Kısmi yeniden açılma devam ediyor (turist ziyaretleri); uluslararası kuruluşlar (AB, BM, AK) eylemleri kınıyor. |
Maraş'ın barışçıl yaşamı 1974'ün sıcak yazında aniden sona erdi. Temmuz ayının başlarında, Yunanistan'ın iktidardaki cuntası tarafından desteklenen Lefkoşa'daki bir darbe Cumhurbaşkanı Makarios'u devirdi ve Kıbrıs'ın Yunanistan ile birleşmesini istedi. Kıbrıs'ın garantör güçlerinden biri olan Türkiye, 20 Temmuz 1974'te ordusunu adaya göndererek karşılık verdi. Sonraki günlerde yoğun çatışmalar Gazimağusa'yı sardı. Ağustos ayının ortalarında, Türk kuvvetleri şehre ilerleyerek Maraş'ı ele geçirdi. Maraş'ın Rum sakinleri panik içinde kaçtı. Tahminlere göre, yaklaşık 17.000 Kıbrıslı Rum - banliyö nüfusunun neredeyse tamamı - Ağustos 1974'ün sonlarında Türk ilerlemesinden önce Maraş'ı boşalttı. Kadınlar, çocuklar ve yaşlılar topçu ateşi patlarken güneye giden otobüslere bindiler; evlerini, arabalarını ve işyerlerini kelimenin tam anlamıyla bir gecede geride bıraktılar.
Sakinlerin evlerini kilitleyip kaçtıkları, hatta bazılarının araba anahtarlarını kontakta bıraktığı söylendi. Yakındaki Dikelya'daki İngiliz egemen üsleri, Maraş'tan kaçan birçok kişiye sığınak sağladı; aslında mülteciler, İngiliz bölgesinde kurulan kamplara akın etti. Birkaç saat içinde Maraş'ın sokakları boşaldı. 14 Ağustos 1974'te Türk komutanlar Maraş'ın mühürlenmesini emretti. Tüm ilçenin etrafına dikenli tel çitler ve kontrol noktaları dikildi ve tüm girişler yasaklandı. Bir zamanlar aileler ve turistlerle dolu olan ikonik modern oteller ve apartman blokları aniden boşaldı. Bir gözlemcinin sözleriyle, Maraş, gelişen bir tatil beldesinden bir gecede "hayalet şehre" dönüştü - "hiç kimsenin girmesine izin verilmeyen bir askeri bölgede terk edilmiş yüksek katlı oteller ve konutların ürkütücü bir koleksiyonu".
Türk ordusunun hamlesi, Varosha'yı bir kale olarak etkili bir şekilde dondurdu. Gazimağusa'nın yeni Kıbrıs Türk yönetiminin yanı sıra Ankara, Varosha'nın kontrolünü ele geçirdi ve onu askeri koruma altında tuttu. Kıbrıs'ın fiili bir bölünmesi izledi: Türk kuvvetleri nihayetinde adanın yaklaşık 'sini işgal ederek 1983'te tanınmayan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ni (KKTC) kurdu. Buna karşılık, Kıbrıslı Rumlar güneyde yaklaşık 'lük bir payı elinde tuttu. Varosha, tam olarak bölünmenin Türk tarafına, Gazimağusa'dan geçen Birleşmiş Milletler Tampon Bölgesi'nin hemen kuzeyine düştü. Rum güneyden Varosha'ya geçen herhangi bir eski Kıbrıslı sakin artık tutuklanma riskiyle karşı karşıyaydı.
Uluslararası alanda, işgal ve bölünme hızla kınandı. BM Güvenlik Konseyi ateşkes çağrısı yaptı (Kararlar 353 ve 354) ve daha sonra bölünmeyi kabul edilemez olarak kınadı. Türkiye, 1960 Garanti Anlaşması kapsamındaki haklarını ileri sürdü, ancak birçok ülke işgali orantısız olarak gördü. Buna rağmen, 1974'ün sonlarına doğru ateşkes sağlandı ve Maraş ve adanın tüm doğusu Türk kontrolü altında kaldı. O zamandan bu yana geçen on yıllar boyunca Maraş, kapalı bir askeri bölge olarak kaldı. Hiçbir sivilin -ne Kıbrıslı Rumların ne de başka birinin- girişine izin verilmedi. Kıbrıslı Türk kaynaklarına göre, Maraş'ın içine girmesine izin verilen tek kişiler Türk askerleri ve daha sonra bazı BM yetkilileriydi. "Hâlâ 1974 arabalarıyla dolu bir araba galerisi" ve otel pencerelerindeki mankenler, aceleyle terk edilmenin sessiz tanıkları haline geldi.
Sonraki yarım yüzyıl boyunca Maraş ürkütücü bir sessizlik içinde çürüdü. Çatılar çöktü, duvarlar yıkıldı ve bitkiler sokakları geri aldı. Çitlerle çevrili yerleşim bölgesinde doğanın dizginlerini bırakmasına izin verildi. Kum tepecikleri bir zamanlar düzenli olan avlulara sürüklendi ve dikenli incir kaktüsü ve diğer çalılıklar kalıntıların arasında büyüdü. Şimdiye kadar Maraş'ın sessiz plajlarında yuvalayan caretta carettalar, insanlardan etkilenmeden geri döndüler - Akdeniz'de şaşırtıcı bir manzara. Geri dönen bir Kıbrıslı, "Dikenli incir çalılıkları altı kilometrekarelik alanın tamamını kapladı. Oturma odalarından ağaçlar fışkırdı. Hayalet bir kasaba" dedi.
Terk edilmiş zarafet: Bir zamanlar modern lüksün sembolü olan yüksek oteller ve apartman blokları Maraş'ta bomboş duruyor. Kırık pencereleri ve paslı balkonlarıyla iskelet formları, ıssız sokakların üzerinde sessizce yükseliyor. 1974'te kaçan bir Rum olan Christos, yıllar sonra çitlerin yakınında geri dönüşünü şöyle anlatıyor: "Doğanın her yeri ele geçirdiğini görüyorsunuz. Dikenli incir çalıları... oturma odalarından fışkıran ağaçlar. Adeta bir hayalet kasaba." Kilometrelerce uzanan altın rengi kumlu plaj bile yabani bitki örtüsü ve yuvalayan kaplumbağalarla kaplıydı. 2014'te bir BBC raporunda, Maraş'ın boş sahilinde "nadir deniz kaplumbağalarının" yuvaladığı belirtiliyordu. Bu, terk edilmeyle gelişen plansız biyolojik çeşitliliğin canlı bir örneğiydi.
Kıbrıs'ın çitlerle çevrili sakinleri için Varosha güçlü bir sembol haline geldi. Gri kuleler ve kumla kaplı sokaklar savaş ve kayıpların görünür hatırlatıcılarıydı. Eski sakinler genellikle buna "yaşayan bir kabus" diyor: Bir Kıbrıslı, dikenli bir çitin ardındaki çocukluk evini görmek için geri döndüğünde "kıyamet sonrası bir kabus gibi bir şey" bulduğunu söyledi. Bir yerli, vitrinlerde hala mankenler ve 1974'ten kalma arabaların paslandığını görmenin şokunu hatırlıyor - aniden donmuş bir dünyanın kalıntıları. Birçok kişi Varosha'yı adanın geçmiş altın çağına dair "romantikleştirilmiş bir düşünce" barındırdığı şeklinde tanımladı.
Bu çürümenin ortasında, Varosha'nın bazı kısımları "karanlık turizm" çekti. Merak arayanlar zaman zaman harabelerin fotoğraflarını çekmek için bölgeye gizlice girme riskini aldılar. Türk ordusu, herhangi bir izinsiz girenin vurulacağı uyarısıyla karşılık verdi. Aslında, bariyerlerdeki tabelalarda "fotoğraf çekmek yok" uyarısı vardı ve tampon bölgede devriye gezen BM Barış Gücü, geçişleri kesin bir şekilde yasakladı. Dışarıdan bakanlar için, Varosha genellikle pitoresk bir kentsel orman olarak tasvir ediliyordu: bir seyahat yazarı dökülen boyayı, pencere kutularındaki yabani çalıları ve hatta geride bırakılan lüks otel halılarından filizlenen minik ot tutamlarını tarif etti.
Sembolizm ve Yasal Durum: Birleşmiş Milletler, Maraş üzerindeki Türk egemenliğini hiçbir zaman tanımadı. Mayıs 1984'te, BM Güvenlik Konseyi'nin 550 sayılı Kararı, Maraş'ın "sakinleri dışındaki insanlar tarafından yerleşilmesine yönelik herhangi bir girişimin kabul edilemez" olduğunu ilan etti ve bölgenin BM yönetimine verilmesi çağrısında bulundu. 1992'de 789 sayılı Karar bunu yineledi ve BM barış güçlerinin denetimini Maraş'ı da kapsayacak şekilde genişletti. 1990'lar ve 2000'ler boyunca, BM destekli 2004 Annan Planı da dahil olmak üzere, her büyük Kıbrıs barış önerisi Maraş'ı orijinal Kıbrıslı Rum sakinlerinin mülkü olarak ele aldı. Özellikle Annan Planı, Maraş'ı (başlangıçta yaklaşık 'sini) yeni bir federasyonun parçası olarak bu sahiplerine iade edecekti. (Rumlar, Maraş'ın ¾'ünün nihayetinde geri verileceği bu planı reddetti.) Loizidou v. Turkey ve Lordos v. Turkey gibi uluslararası hukuk davaları, yerinden edilmiş Maraş sahiplerinin mülkiyet haklarını tanımış ve kayıplarının tazmin edilmesini emretmiştir. Dolayısıyla, yasal olarak Maraş, Rum Kıbrıslı sakinlerinin kayıp mülkü olmaya devam etmektedir, ancak jeopolitik olarak Türk ve BM askeri kontrolü altında kilitli kalmıştır.
Onlarca yıldır, Varosha'nın statüsü Kıbrıs anlaşmazlığını çözmek için yapılan müzakerelerde odak noktası olmuştur. Her büyük zirve veya açıklamada bundan bahsedildi. Kıbrıslı Rumlar, Varosha'nın iadesini bir çözümün ön koşulu olarak sürekli talep ettiler ve geri dönüşünü adalet ve uzlaşmanın sembolü olarak gördüler. Buna karşın, Kıbrıslı Türkler ve Türkiye, öncelikle görüşmelerin yeni bir temelde yeniden başlatılması konusunda ısrar ettiler. Kıbrıs'ın bölünmesi, rahatsız edici bir statükoya dönüştü: kuzey (Varosha dahil) KKTC olarak, güney ise Kıbrıs Cumhuriyeti (2004'ten beri AB üyesi) olarak yönetildi.
BM, “Maraş dosyasını” açık tuttu: Sınırdaki Paralimni köyünde konuşlanmış BM Barış Gücü (UNFICYP), sık sık güven inşası tartışmalarını kolaylaştırdı ve zaman zaman orijinal sahiplerine sınırlı erişim önerdi. Örneğin, 2017'de BM görüşmelerinde, Maraş'ın geçici olarak ortak bir Yunan/Türk yönetimi ele alındı. Ancak kapsamlı bir anlaşma olmadan, bu tür fikirler suya düştü. Buna paralel olarak, BM Güvenlik Konseyi, Maraş'ta tek taraflı hiçbir eyleme izin verilmeyeceğini birçok kez yineledi. Özellikle, BM Güvenlik Konseyi'nin Ekim 2020 tarihli Başkanlık Açıklaması, “Maraş'ın 550 ve 789 sayılı Kararlarda belirtilen statüsünü yeniden teyit etti” ve “Maraş ile ilgili olarak bu kararlara uygun olmayan hiçbir eylemde bulunulmaması gerektiğini yineledi.” Başka bir deyişle, BM'nin resmi çizgisi, Maraş'ın ancak yasal sahiplerine ve BM himayesinde iade edilebileceği, herhangi bir dış nüfus veya kalkınma yoluyla iade edilemeyeceğiydi.
Varosha'yı çözememek barış çabalarını engelledi. Avrupa Konseyi'nin 2024'te yayınladığı bir raporda belirtildiği gibi, Varosha "1974'te Kuzey Kıbrıs'a Türk ordusunun müdahalesinin en şok edici izlerinden biri" ve kaderi nihai bir çözümle iç içe geçmiş durumda. Uluslararası organlardaki taslak kararlar defalarca geri verilmesi çağrısında bulundu. Örneğin, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi, Varosha'nın "BM Güvenlik Konseyi'nin 550 ve 789 sayılı Kararları uyarınca BM kontrolüne alınarak" yasal sakinlerine iade edilmesini talep etti. Böylece Varosha, "dondurulmuş çatışma" diplomasisinde güçlü bir sembol haline geldi: Kıbrıslı Rumlar için işgalin kurbanları için adaleti temsil ediyor; Kıbrıslı Türkler için bir pazarlık kozu; ve birçok yabancı diplomat için Türkiye'nin uluslararası hukuka saygı gösterip göstermeyeceğinin bir turnusol kağıdı.
Onlarca yıllık kapanmaya rağmen, 2020'nin sonlarında Türk ve Kıbrıslı Türk yetkililer, statükoyu altüst eden ve uluslararası bir tepkiye yol açan bir hareketle Maraş'ın kademeli olarak yeniden açılacağını duyurdu. 6 Ekim 2020'de, Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Kıbrıslı Türk lider Ersin Tatar, Maraş'ın çitle çevrili kıyı şeridinin sivillere açılacağını ortaklaşa ilan ettiler. Günler içinde, sahil şeridinin kısıtlı bölümleri Kıbrıslı Türklerin (ve pasaportlu turistlerin) ziyaret etmesi için açıldı. Başlangıçta Maraş'ın yalnızca bir şeridi söz konusu olsa da (yaklaşık 300 metrelik kıyı şeridi ve birkaç blok), kapalı bölgenin herhangi bir kısmı 46 yıl sonra ilk kez askeri olmayan ziyaretçileri ağırladı.
Kıbrıslı Türk yetkililer bunu medeni hakların geri verilmesi olarak çerçevelediler. Ersin Tatar, Maraş'ın yeniden açılmasını "başkentimizi" yeniden inşa etmenin bir parçası olarak nitelendirdi ve onu yönetecek bir "sivil yönetim" sözü verdi. Erdoğan bu hareketi görkemli terimlerle selamladı: "Maraş'ta herkese fayda sağlayacak yeni bir dönem başlayacak," dedi 2020'deki bir törende. (Maraş, Maraş'ın Türkçe adıdır.) Erdoğan, Maraş'a yönelik onlarca yıllık ambargonun başarısız olduğunu ve Kıbrıslı Rumların Kıbrıslı Türklerin topraklarında oturmaya hakkı olmadığını öne sürdü. 2020'nin sonlarında, Türkiye Dışişleri Bakanlığı BM'nin Maraş hakkındaki pozisyonlarını "temelsiz" olarak kınadı ve Maraş'ın 1974'ten itibaren Türk toprağı olduğunu vurguladı.
Bu hareket, Kıbrıs Rum hükümetini ve müttefiklerini hızla öfkelendirdi. Kıbrıs Cumhurbaşkanı Nicos Anastasiades, Türkiye'yi BM kararlarını "açıkça ihlal etmekle" ve yasadışı kamulaştırma yapmakla suçladı. Yunanistan Başbakanı Kyriakos Miçotakis, Türkiye geri adım atmazsa olası AB yaptırımları konusunda uyardı. Ekim 2020'de Kıbrıs Dışişleri Bakanı, kararı kınayan ve geri alınması çağrısında bulunan bir basın açıklaması yayınlayan BM Güvenlik Konseyi'ne başvurdu. BM Güvenlik Konseyi, tüm taraflara "Maraş ile ilgili olarak mutabık kalınan BM çerçevesi dışında hiçbir eylemde bulunulmaması gerektiğini" hatırlattı. AB, yeniden açılmayı açıkça "tek taraflı" ve "kabul edilemez" olarak nitelendirdi; Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel ve AB Dışişleri Şefi Josep Borrell, Türkiye'yi Kıbrıs ile ilgili yükümlülükleri ihlal etme riski taşıdığı konusunda uyardı. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken de yeniden açılmayı "kabul edilemez" olarak nitelendirdi ve geri alınması çağrısında bulundu.
20 Temmuz 2021'de - işgalin 47. yıldönümünde - KKTC daha fazla "ikinci aşama" açılışı duyurdu. Kıbrıslı Türkler, Maraş'ın alanının %3,5'inin (yaklaşık 136 hektar) halihazırda açık olan gezinti yolunun ötesinde askeri kontrolden sivil kontrole kaydırılacağını söyledi. Kuzeyi ziyaret eden Cumhurbaşkanı Erdoğan meydan okuyan tonunu tekrarladı: Maraş artık "KKTC toprağıydı" ve BM'nin Kıbrıs'taki "başarısızlığını" bozduğunu kutladı. Maraş'ın yeniden açılmasının adadaki "herkesin iyiliği için" refah yaratacağını yineledi. Başbakan Tatar, Maraş'ı canlandırmak için 10 milyar avroluk bir yatırıma ihtiyaç olduğunu söyledi ve KKTC güçleri imar ve kalkınma planları çizmeye başladı.
2020'de Varosha'nın kısmen yeniden açılması, bazı Kıbrıslı Türklerin ve turistlerin terk edilmiş plajlarına girmesine izin verdi. Yukarıda, ziyaretçiler harap bir otelle çerçevelenmiş Varosha'nın çitle çevrili sahilinde yürüyorlar. Bu, onlarca yıldır sivillerin yasal olarak Varosha kıyılarına adım attığı ilk seferdi. Alan açık olsa da, kontrol sıkı bir şekilde tutuluyor: kontrol noktalarından yalnızca Türk veya KKTC pasaportu olan kişilerin geçmesine izin verildi ve KKTC belediyesi Kıbrıslı Türklere şemsiye ve şezlong kiraladı.
Yunanistan, Kıbrıs ve uluslararası toplumun büyük kısmı öfkeyle tepki gösterdi. BM Güvenlik Konseyi - Temmuz 2021'de oybirliğiyle yaptığı açıklamada - Ekim 2020'den bu yana atılan tüm adımların "derhal geri alınmasını" talep etti ve Varosha'ya yönelik tek taraflı eylemlerin "kapsamlı bir çözüme ulaşma umutlarını baltaladığı" konusunda uyardı. Avrupa Parlamentosu, 2020'nin sonlarında, eğer açılım gerçekleşirse Türkiye'ye yaptırım uygulanması çağrısında bile bulundu. Washington'da ABD koroya katıldı: Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, dışarıdan gelenlerin Varosha'yı çözmeye yönelik her türlü girişimini "BM kararlarına aykırı" ve kabul edilemez olarak nitelendirdi.
Türkiye ve Kuzey Kıbrıs ise bu eleştiriyi reddetti. Ankara hükümeti ve medyası BM ve AB açıklamalarını taraflı olarak nitelendirdi. Türk Dışişleri Bakanlığı sözcüleri, Türkiye'nin Kıbrıs Cumhuriyeti'ni hiçbir zaman tek hükümet olarak tanımadığını belirtti ve eleştirmenlere, barış görüşmeleri sırasında Kıbrıs liderinin dolaylı olarak iki bölgeli bir sonucu kabul ettiğini hatırlattı. KKTC liderliği, Avrupa taleplerini "Rumlar tarafından dikte edilmiş" olarak kınadı ve Varosha'nın kaderinin her iki toplum tarafından belirlenmesi gerektiğinde ısrar etti. Meydan okuma jestiyle, KKTC, 2021'de herhangi bir yeni alan açmadan önce bile, onları "kamu düşmanı" olarak niteleyen bir yasa uyarınca, Kıbrıslı Rumların mülkiyet haklarından sorumlu görülen 14 yetkilinin (Tatar dahil) Kıbrıs pasaportlarını iptal etti.
Maraş anlaşmazlığı hızla dış güçleri de içine çekti. Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Birleşik Krallık ve Birleşmiş Milletler hepsi itidal çağrısı yapan açıklamalar yayınladı. BM aktörleri arasında, Genel Sekreter António Guterres yenilenen görüşmeler için baskı yapmaya devam etti ve Maraş'ın BM himayesinde yasal sahiplerine iade edilmesi gerektiğini yineledi. Güvenlik Konseyi'nin 23 Temmuz 2021 tarihli - eşi benzeri görülmemiş derecede eleştirel - açıklaması Türkiye'nin geleneksel müttefiki Pakistan tarafından bile desteklendi; yalnızca ABD dili engellemek yerine çekimser kaldı. Brüksel'de, ardışık zirvelerde AB liderleri Kıbrıs ve Yunanistan'ın yaptırım çağrılarını "memnuniyetle karşıladılar", ancak yeni önlemlerden uzak durdular. Yine de, AB'nin dış politika şefi Borrell, Türkiye baskı yaparsa siyasi sonuçlarla karşılaşabileceği konusunda uyardı. Normalde sembolik kararların forumu olan Avrupa Parlamentosu bile 2020'nin sonlarında Türkiye'yi kınayan ve mali cezalar talep eden güçlü ve bağlayıcı olmayan bir önergeyi kabul etti.
Hepsi kınama değildi. Bazı daha küçük sesler sakin olmayı savundu. Bir avuç sol görüşlü aktivist ve STK, Maraş'ın kapalı tutulmasının gerçek bir uzlaşmayı engellediğini savundu. Kıbrıslı Türk sivil toplum grupları (genellikle kendi liderlerini eleştiren), bir plaj bölümünün açılmasının, KKTC'nin yıllar önce tek taraflı olarak vaat ettiğinden fazlasını yapmadığı için asgari düzeyde bir güven artırıcı adım olduğunu belirtti. Gerçekten de, Kuzey Kıbrıs'ın içinde bile muhalefet vardı. 2017'deki plaj açılışının ardından, Lefkoşa ve Mağusa'daki sivil toplum örgütleri Maraş'ı boykot etti, işgalin devam etmesini "insanlık için bir utanç" olarak nitelendirdi ve kapalı plajı apartheid Güney Afrika'sındaki "sadece beyazlara ait plajlarla" karşılaştırdı. Bazı Kıbrıslı Türkler, liderlerinin seçim öncesinde Maraş'ı popülist bir oyun olarak kullandığından endişelendi.
Ankara'daki muhalif siyasetçiler ve Kıbrıs Türk toplumu da alarma geçti. Eski KKTC Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı (kendisi de 2004 Annan Planı'nın ortak imzacılarından biri) herhangi bir tek taraflı yeniden açılmayı eleştirerek bunun kalıcı bölünmeyi pekiştireceği konusunda uyardı. O ve diğerleri, barış görüşmelerini riske atmanın Türkiye'yi izole edebileceği ve Kıbrıslı Rumların uzlaşmazlığını artırabileceği konusunda uyardı. AB içinde, Kıbrıs'ın temel argümanı, ada çapındaki çözüm görüşmelerinin yalnızca iki toplumlu, iki bölgeli bir temelde (1960 anayasası modeli) yeniden başlaması gerektiğiydi. Buna karşılık Türk yetkililer, kalıcı bölünmenin giderek daha fazla kabul edildiğini yansıtarak Kıbrıs'ta iki egemen devlet hakkında açıkça konuşmaya başladılar.
Ancak 2021'in ortalarına gelindiğinde, taraflardan hiçbiri geri adım atmıyordu. Varosha, Kıbrıs diplomasisinin ön saflarında yer almaya devam etti: garantör ülkelerin (Türkiye, Yunanistan, İngiltere) veya BM elçilerinin her uluslararası toplantısında bundan bahsedildi. Örneğin, Haziran 2022'de BM arabulucusu Jane Holl Lute, Güvenlik Konseyi'ne özellikle Varosha hakkında brifing vererek uluslararası hukuka saygılı adımlar atılması için baskı yaptı. Avrupa'da, Yunan ve Kıbrıslı liderler Türkiye ile her zirveyi (NATO toplantıları, AB-Türkiye diyalogları) Varosha'nın açılışının durdurulmasını talep etmek için kullandılar. Türkiye ise, dışarıdan gelen eleştirilere bakmaksızın bölgeyi yeniden geliştirmeye devam edeceğini işaret ederek tutumunu sertleştirdi.
Maraş'ın bazı kısımları artık ziyaretçilere açıkken, soru bundan sonra ne olacağıdır. Şehir onlarca yıldır ihmal edilmiş, altyapısı çökmüştü. Şimdi Kuzey Kıbrıs'taki yerel yetkililer Maraş'ı yeniden nüfuslandırmak ve yeniden inşa etmek için planlar yapmaya başladılar - ancak kimin yetkisi altında olduğu hala tartışmalı. KKTC hükümeti, yeniden açılan bölgede otel, apartman ve alışveriş için teklifler sunarak Maraş'ın refah içinde "eski haline döneceğini" vaat etti. Raporlar, kültürel korumayla bütünleştirilmiş modern turizm tesisleri çağrısı yapan bir taslak ana plandan bile bahsediyor. Bazı vizyonerler karma kullanımlı bir dirilişten bahsediyor: 1974'ü anmak için müzelerin yanı sıra oteller ve marinalar ve toplulukları bir araya getirmek için barış parkları.
Kıbrıs Türk tarafındaki birçok kişi ekonomik faydalar bekliyor. KKTC ekonomisi büyük ölçüde turizme ve Türkiye'den gelen sübvansiyonlara bağımlı. Maraş'ı kısmen bile olsa canlandırmak yeni ziyaretçileri çekebilir (2021'de Gazimağusa kıyılarında küçük bir turizm patlaması kaydedildi). Savunucular, Maraş'ı tamamen restore etmek için 10 milyar avroluk potansiyel yatırım gerektiği gibi rakamlardan bahsediyorlar. Gazimağusa (Gazimağusa) belediyesi, orijinal sahiplerinin güvenli bir şekilde geri dönmesi mümkün olduğunda ilçenin nüfusunu iki katına çıkarmayı öngören iddialı bir gelişme önerdi. (Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Kıbrıslı Rum yetkilileri, Avrupa hibeleriyle sübvanse edilen herhangi bir gelişmeye izin verilirse kuzeye AB fonlarını engellemekle tehdit ederek tepki gösterdi.)
Ancak, bu çaba göz korkutucu zorluklarla karşı karşıyadır. Terk edilmiş binalar yapısal olarak sağlam değildir; yıllarca ihmal edilmesi, birçoğunun yıkılması veya tamamen yeniden inşa edilmesi gerektiği anlamına gelir. Herhangi bir yeniden geliştirme planı, tartışmalı mülkiyet haklarını hesaba katmalıdır. Arazinin çoğuna sahip olan Kıbrıslı Rumlar, ya tam iade ya da tazminat talep ediyor. Kıbrıs hükümeti, Kuzey Kıbrıs tarafından kurulan 1974 mülteci mülkiyet yasasının (Taşınmaz Mal Komisyonu olarak bilinir) hiçbir şekilde uygulanmasını tanımayacağında ısrar ediyor. Gerçekten de, KKTC yasalarına göre, orijinal sahipler vatandaşlık haklarından mahrum bırakılmıştı. Dolayısıyla, bu yasal çıkmazları çözmeden Maraş'ı yeniden canlandırmak yeni anlaşmazlıklara yol açabilir.
Kültürel ve çevresel koruma endişeleri de var. Varosha'nın uzun süreli izolasyonu, kıyılarında nadir türlerin gelişmesine izin verdi. Uzmanlar, plajlarının Avrupa yasaları uyarınca korunan Caretta carettalar için önemli yuvalama alanları olduğunu belirtiyor. Bazı çevre grupları, herhangi bir yeniden geliştirmeden önce kapsamlı ekolojik değerlendirmelerin yapılması gerektiğini savunuyor. Varosha'nın terk edilmiş binaları ve sokak düzenleri de miras değerine sahip: 1960'ların kozmopolit Kıbrıs'ının eşsiz bir anlık görüntüsünü temsil ediyorlar. UNESCO (2013 yılında Mağusa'nın Eski Kent'ini Dünya Mirası Alanı olarak kaydetti) bölgenin karakterini sıkı güvenlik önlemleri olmadan değiştirmeye karşı uyardı. Korumacılar, aceleci inşaatın Varosha'yı bir harabe olarak ilgi çekici kılan "özgünlüğü" yok edebileceğinden endişe ediyor.
Yerel fikirler, korumayı yenilemeyle dengelemek için ortaya çıktı. Özellikle bazı Kıbrıslılar, Varosha'yı bir eko-şehir ve barış parkına dönüştürmeyi öneriyor - esasen yaşayan bir anıt. Genç mimar Vasia Markides (ailesi Varosha'dan geliyor) kentsel bir ekoloji projesi öngörüyor: terk edilmiş bloklara yeşil alanlar, sanat enstalasyonları ve toplum merkezleri örmek, Varosha'yı sürdürülebilirlik ve iki toplumlu turizm için bir model haline getirmek. Hem Rum hem de Türk Kıbrıslı destekçilerini bu davaya toplayarak çevre temizliğini ve kültürel uzlaşmayı vurguladı. Markides'in de dediği gibi, Varosha'nın hala "bir zamanlar orada olan enerjiyi" barındırdığını hissederek "buranın yeniden canlandığını görmek için kendini motive hissetti". Bazı akademisyenler ve planlamacılar "yumuşak yeniden kullanım" planları çizdiler - cepheleri koruyarak, eski meydanlara botanik bahçeleri kurarak ve bölünmüş Kıbrıs'ın hikayesini anlatan müzeler yaratarak.
Yerel düzeyde, geçici bir turizm canlanması yaşanıyor. Yetkililer, 2020'den bu yana turistlerin rehberli turlarla Varosha'ya girmelerine izin veren özel izinler çıkardı. Türk medyasına göre, 2024 ortalarına kadar 1,8 milyondan fazla kişi Varosha kıyılarını ziyaret etti. Pratikte, ziyaretçilerin çoğu, yeniden açılan sahil şeridinde yürüyen veya çitlerin arasından şehre bakan Kuzey Kıbrıs'tan (ve Türkiye'den) günübirlik gezi yapanlar. Oteller ve restoranlar henüz Varosha'nın içinde yeniden açılmadı; bunun yerine, büfeler ve kafe tezgahları sahilde ikramlar sunuyor. Yakındaki Gazimağusa'daki yerel işletmeler, bu ziyaretçilere bisiklet kiralama (kontrol noktasının dışında görüldüğü gibi) ve fotoğraf turları sunarak hizmet vermeye başladı.
Ancak gerginlikler elle tutulur düzeyde. Kıbrıslı Rumlar bu turları bile yasadışı statükonun normalleştirilmesi olarak görüyor. Bazen Maraş'ı görmek için tampon bölgeye geçen bazı Kıbrıslı Rumlar, herhangi bir katılımın devralmayı meşrulaştırmak olarak görerek içeriye adım atmayı reddediyor. Hafızanın bölünmesi devam ediyor: Kıbrıslı Rumlar genellikle Maraş'tan alçak sesle, kaybettikleri aile evlerinin yasını tutarak bahsediyor; gölgesinde büyüyen Kıbrıslı Türkler merak ve fırsatçılıktan bahsediyor. Bir Kıbrıslı Türk rehber, "Maraş, iyisiyle kötüsüyle DNA'mızda var," diyor. Şimdilik Maraş, kısmen turistik bir merak, kısmen ulusal bir sembol ve kısmen de pazarlık kozu olarak, tartışmalı bir alan olarak duruyor.
Maraş bugün sadece kentsel bir kalıntı değil; aynı zamanda mikrokozmos halinde bir ekosistem. Biyologlar, kentsel yaban hayatının burada sığınak bulduğunu belirtiyor. Sessiz harabelerde, yabani kediler özgürce dolaşıyor, kargalar kepenkli pencerelerde yuva yapıyor ve yabani çalılar asfaltı geri kazanıyor. Dikenli incir kaktüsü (nopal) her yerde bulunur hale geldi; yerliler, meyvesi olan "babutsa"nın, Mağusa çevresindeki köylüler için yeni bir hasat haline geldiğini söylüyor. İlginç bir şekilde, Maraş'taki babutsa'yı etkileyen bir bitki virüsü, dışarıdaki bahçelere yayıldı ve terk edilmiş bir bölgenin bile ekolojik olarak izole kalamayacağını hatırlattı. Maraş'ın hikayesi bu nedenle çatışma çalışmaları ve kentsel ekoloji gibi çeşitli disiplinlerde yankı buluyor: eski sahipleri için bir "gayrimenkul krizi", ancak aynı zamanda doğanın insan harabelerini nasıl kolonileştirdiğinin yaşayan bir laboratuvarı.
Kültürel olarak, Varosha Kıbrıslıların zihninde “psikolojik bir hafıza manzarası” olarak yer alır. Birçok Kıbrıslı Rum için, çocukluk yazlarının kayıp cennetidir; Kıbrıslı Türkler içinse hem fırsatı hem de yenilginin hatırlatıcısını simgeler. Bu ikilik sanatta, edebiyatta ve sözlü tarihte ortaya çıkar. Fotoğrafçılar ve film yapımcıları uzun zamandır boş koridorlarına ilgi duymaktadır – kaybı resmeden tuhaf bir fon. Hayalet kasaba metaforu yerel söylemde yer alır. Örneğin, Varosha'nın çürümesini yakındaki evinden izleyen bir Kıbrıslı Türk bunu basitçe şöyle tanımlamıştır: “Hayaletlerin hemen yanında yaşamak gibiydi.”
Her iki toplum da derin sembolizmler atfediyor: Yunanlılar için Varosha, yerinden edilmeyi ve uluslararası ihaneti temsil ediyor; Türkler için, zor kazanılmış bir güvenlik bölgesini (bazıları için) veya davalarındaki bir lekeyi (diğerleri için) temsil ediyor. Yorumcular bazen Varosha'nın haritada olduğu kadar zihinde de olduğunu belirtiyor: tarihçiler, Kıbrıs'ta herhangi bir çözümün Varosha'nın mirasıyla başa çıkmanın bir yolunu bulması gerektiğini savunuyorlar - ister onu iade ederek, ister sahiplerine tazminat ödeyerek, ister bir anıt inşa ederek. Bir barış antlaşmasının yokluğunda, Varosha toplumlararası gerginliklerin bir barometresi ve önerilen herhangi bir "iki devletli" formül için bir turnusol testi olmaya devam ediyor.
Varosha'nın yayı -güneşli tatil beldesinden sessiz hayalet kasabaya- daha büyük Kıbrıs trajedisini özetliyor. Kepenkleri elli yıldan uzun süredir kapalı ve geleceğiyle ilgili tartışmalar sürüyor. Son kısmi yeniden açılışlar yeni bir ilgi getirdi ancak aynı zamanda eski şikayetleri de alevlendirdi. 2025 itibariyle Varosha bölünmüş bir komplo olmaya devam ediyor: biri Türkiye'nin söylemi, biri Kıbrıs'ın iddiaları, biri de BM'nin cevapsız kararları. Yine de bu belirsizlikte bile yeni katmanlar ekleniyor: doğanın yenilenmesi, sürdürülebilir yeniden kalkınma için tomurcuklanan planlar ve hafızanın dayanıklılığı.
Bugünkü Varosha'da vinçler henüz inşa edilmeye başlanmadı, ancak dikkatli turistler plajında yürüyebilir ve yıpranmış balkonların gıcırtısını hissedebilir. Uluslararası toplum yakından izliyor. Varosha bir çıkmazın aracı olarak mı kalacak yoksa iki Kıbrıslı halk arasında ne kadar zayıf olursa olsun bir köprü mü olacak? Zaman gösterecek, ancak kasabanın boş siluetleri, ışıkları ilk kapatıldıktan uzun süre sonra bile tutkuları ve hayalleri harekete geçirmeye devam edecek.
Rio'nun samba gösterisinden Venedik'in maskeli zarafetine kadar, insan yaratıcılığını, kültürel çeşitliliği ve evrensel kutlama ruhunu sergileyen 10 benzersiz festivali keşfedin. Keşfedin…
Tarihsel önemlerini, kültürel etkilerini ve karşı konulamaz çekiciliklerini inceleyen makale, dünyanın dört bir yanındaki en saygı duyulan manevi yerleri araştırıyor. Antik yapılardan muhteşem…
Tanınmış seyahat noktalarıyla dolu bir dünyada, bazı inanılmaz yerler çoğu insan için gizli ve ulaşılamaz kalır. Yeterince maceracı olanlar için…
Tarihi kentlerin ve kent halkının son koruma hattı olarak özenle inşa edilen devasa taş duvarlar, geçmiş bir çağın sessiz nöbetçileridir.
Yunanistan, kıyı şeridindeki zenginlikleri ve dünyaca ünlü tarihi mekanları, büyüleyici doğası ve daha özgür bir plaj tatili arayanlar için popüler bir destinasyondur.
