Tajwan

Tajwan zajmuje wąski łuk między Morzem Wschodniochińskim i Południowochińskim, gdzie pięć pasm górskich dominuje nad dwiema trzecimi jego wschodnimi częściami, a szereg równin rozciąga się przez zachodnią trzecią część. Sama wyspa rozciąga się na powierzchni 35 808 kilometrów kwadratowych, w sumie na 168 wyspach pod jurysdykcją Republiki Chińskiej, obejmujących 36 193 kilometrów kwadratowych. Tajpej, Nowe Tajpej i Keelung tworzą największą aglomerację, w której mieszka prawie 24 miliony ludzi, co plasuje Tajwan wśród najgęściej zaludnionych terytoriów na świecie.

Obecność człowieka na Tajwanie sięga co najmniej 25 000 lat wstecz. Około 6000 lat temu przybyli osadnicy austronezyjscy i założyli przodków dzisiejszych społeczności tubylczych. Na początku XVII wieku holenderskie władze kolonialne nadzorowały pierwszy duży napływ migrantów z dynastii Han, ruch, który trwał pod rządami Królestwa Tungning, pierwszego państwa na wyspie kierowanego przez dynastię Han. Siły Qing zaanektowały Tajwan w 1683 r., a następnie oddały go Japonii w 1895 r. Po kapitulacji Japonii w 1945 r. kontrolę przejęła Republika Chińska; konflikt wewnętrzny z siłami komunistycznymi doprowadził do przeniesienia rządu Republiki Chińskiej na Tajwan w 1949 r., ograniczając jego skuteczne rządy odtąd do Tajwanu, Penghu, Kinmen, Matsu i kilku wysepek na Morzu Południowochińskim.

Między latami 60. a 80. XX wieku gospodarka Tajwanu rozwijała się szybko, transformacja ta jest często nazywana cudem Tajwanu. Industrializacja przebiegała zgodnie z modelem zorientowanym na eksport, skoncentrowanym na stali, maszynach, elektronice i chemikaliach. Małe i średnie przedsiębiorstwa stały się kręgosłupem produkcji, różniąc się od dużych konglomeratów sąsiednich gospodarek. Do października 2022 r. Tajwan zajmował dwudzieste pierwsze miejsce pod względem nominalnego PKB i dwudzieste pod względem parytetu siły nabywczej, przy całkowitym handlu sięgającym 907 mld USD: eksport 479,5 mld USD, a import 427,6 mld USD. Chiny, Stany Zjednoczone i Japonia łącznie odpowiadały za ponad czterdzieści procent tej wymiany. Parki high-tech i przejście w kierunku kapitałochłonnych gałęzi przemysłu wspierały trwały wzrost.

Pod względem geologicznym Tajwan jest blokiem uskoków przechylonych. Pięć pasm górskich na wschodzie obejmuje szczyty powyżej 3500 metrów; najwyższy, Yu Shan, wznosi się na 3952 metrów, co czyni Tajwan czwartą co do wysokości wyspą w Azji Wschodniej. Aktywna tektonika i podwodny wulkanizm wywołują częste trzęsienia ziemi. Cztery ekoregiony lądowe — subtropikalne lasy wiecznie zielone, lasy deszczowe monsunowe, wyspy Morza Południowochińskiego i lasy monsunowe południowe — są siedliskiem różnorodnej flory i fauny. Integralność pokrywy leśnej uzyskała 6,38 na 10 punktów w 2019 r., co plasuje Tajwan na siedemdziesiątym szóstym miejscu wśród 172 krajów.

Klimatycznie Tajwan leży na Zwrotniku Raka. Średnie roczne opady wynoszą 2600 milimetrów, z ulewnymi deszczami od maja do września z powodu monsunu wschodnioazjatyckiego. Gorąca, wilgotna pogoda utrzymuje się od czerwca do września, kiedy najczęściej występują tajfuny. Zimy, od listopada do marca, przynoszą stałe deszcze na północnym wschodzie, podczas gdy strefy centralne i południowe pozostają stosunkowo suche i słoneczne. Średnie temperatury wzrosły o 1,4 °C w ostatnim stuleciu — dwukrotnie więcej niż średni wzrost globalny — co skłoniło rząd do ustalenia celów redukcji emisji o 20 procent do 2030 r. i o 50 procent do 2050 r. w porównaniu z poziomami z 2005 r.

Status polityczny wyspy pozostaje nierozstrzygnięty. Tajwan utracił swoje miejsce w Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1971 r., ponieważ członkowie uznali Chińską Republikę Ludową; rząd Republiki Chińskiej wycofał się ze swojego roszczenia z 1949 r. do reprezentowania całych Chin w 1991 r. Pekin utrzymuje, że Tajwan stanowi część jego terytorium i odmawia uznania dyplomatycznego państwom utrzymującym formalne stosunki z Tajpej. Obecnie Republika Chińska utrzymuje oficjalne stosunki z jedenastoma członkami ONZ i Stolicą Apostolską, podczas gdy inne goszczą de facto ambasady pod różnymi nazwami. Polityka krajowa koncentruje się wokół dwóch koalicji: partie Pan-Blue opowiadają się za ostatecznym zjednoczeniem pod rządami Republiki Chińskiej, podczas gdy grupy Pan-Green popierają formalną niepodległość. Obie strony mają umiarkowane stanowiska, aby apelować szerzej.

Sieci transportowe koncentrują się tam, gdzie gromadzą się ludzie. Do marca 2019 r. 13,86 mln skuterów przewoziło mieszkańców dwa razy więcej niż samochodów. Autostrady rozciągają się na 1619 kilometrów, głównie wzdłuż wybrzeży. Tajwańska Administracja Kolejowa obsługuje system okrężny; Tajwańska Szybka Kolej łączy miasta zachodnie. Metropolie miejskie obsługują Tajpej, Nowe Tajpej, Kaohsiung, Taoyuan i Taichung. Lotniska w Taoyuan, Kaohsiung, Songshan i Taichung obsługują ruch cywilny. Działa siedem krajowych linii lotniczych, na czele z China Airlines i EVA Air. Siedem portów morskich, z których Kaohsiung obsługuje 58,6 procent z 750 milionów ton przepustowości kraju w 2021 r., wspiera handel morski.

Populacja Tajwanu, około 23,4 miliona w 2022 r., obejmuje 95 procent Chińczyków Han, 2,4 procent rdzennych Austronezyjczyków i 2,6 procent niedawnych przybyszów z Chin i Azji Południowo-Wschodniej. Wśród Hanów pochodzenie Hoklo stanowi około 70 procent, Hakka 15 procent, a „waishengren” tych związanych z migrantami po 1949 r. Analizy genetyczne wskazują na południowochińskie pochodzenie z wymieszaniem się grup austronezyjskich przed migracją. Szesnaście społeczności tubylczych — Ami, Atayal, Bunun, Kanakanavu, Kavalan, Paiwan, Puyuma, Rukai, Saisiyat, Saaroa, Sakizaya, Sediq, Thao, Truku, Tsou i Yami — zamieszkuje wschodnie wyżyny i Wyspę Orchidei. Ich języki należą do rodzin austronezyjskich i posługują się pismem łacińskim; użycie zmniejszyło się poza wysiłkami na rzecz odrodzenia kulturowego.

Mandaryński dominuje w biznesie i edukacji bez prawnie określonego języka urzędowego. Tradycyjne znaki chińskie pozostają standardowym systemem pisma. Tajwański Hokkien, którym posługuje się 70 procent populacji, i Hakka, którym posługuje się 14–18 procent, pojawiły się ponownie w życiu publicznym od lat 90. Ruch dąży do uproszczenia tekstów sądowych do języka chińskiego, ponieważ wiele orzeczeń nadal wykorzystuje formy klasyczne. Klasyczny chiński przetrwał w formalnych kontekstach ceremonialnych, w tym w hymnie narodowym.

Wolność religijna jest zapisana w konstytucji. W 2020 r. religie ludowe stanowiły 43,8 proc. wyznawców, buddyzm 21,2 proc., praktyki związane z taoizmem 15,5 proc., niezrzeszone 13,7 proc., chrześcijaństwo 5,8 proc., a islam 1 proc. Istnieje około 15 175 budynków religijnych — jeden na 1 572 mieszkańców — w tym 2 317 świątyń buddyjskich, 9 684 świątyń taoistycznych i 2 845 kościołów. Rdzenni chrześcijanie stanowią znaczącą mniejszość. Wysokie wyniki w zakresie wolności religijnej uczyniły Tajwan jednym z niewielu „otwartych” społeczeństw w regionie Azji i Pacyfiku.

Połączenie tradycji chińskich Han, rdzennych zwyczajów, japońskich kolonialnych spuścizn i zachodnich idei kształtuje kulturę Tajwanu. Podczas stanu wojennego władze Kuomintangu promowały „chiński renesans kulturowy”, aby zachować tradycyjne sztuki i język. Po 1987 r. ograniczenia złagodzono, umożliwiając rozkwit literatury, mediów i środowiska akademickiego. W 2022 r. Tajwan zajął drugie miejsce w regionie Azji i Pacyfiku w Indeksie Demokracji; swobody obywatelskie i wolność wypowiedzi wspierają tętniącą życiem scenę kulturalną. Ostatnie fale migrantów z Hongkongu wzbogaciły dyskurs, osiągając średnio prawie 9000 przybyszów rocznie od 2019 do 2022 r.

Administracyjnie Tajwan dzieli się na regiony: północny, centralny, wschodni, południowy i wyspy zewnętrzne. Północny Tajwan, zakotwiczony w Tajpej, pełni funkcję politycznego i technologicznego centrum. Obszary centralne obejmują Changhua, Miaoli, Nantou i Taichung, znane z gór, jezior i parków. Wschodnie hrabstwa Yilan, Hualien i Taitung leżą poza centralnym kręgosłupem, miejscami dziedzictwa rdzennej ludności i naturalnymi widokami. Południowe lokalizacje — Chiayi, Kaohsiung, Pingtung i Tainan — charakteryzują się tropikalnymi wybrzeżami i historyczną architekturą. Wyspy zewnętrzne — Kinmen, Matsu, Penghu, Green i Orchid — oferują lokalne odosobnienia.

Ośrodki miejskie rozciągają się od Tajpej, globalnej metropolii z takimi punktami orientacyjnymi jak Tajpej 101 i Narodowe Muzeum Pałacowe, po Jiufen, dawną wioskę górniczą słynącą z wąskich uliczek i widoków na morze. Tainan zachowuje status najstarszego miasta Tajwanu, ze świątyniami i kolonialnymi reliktami, takimi jak Anping Tree House. Kaohsiung, trzecie co do wielkości miasto, jest gospodarzem jednego z najbardziej ruchliwych portów i nowoczesnego nabrzeża. Taichung przyciąga turystów swoimi piekarniami i parkami kulturowymi; Hualien i Taitung oferują dostęp do wąwozu Taroko i nadmorskich klifów.

Zajęcia na świeżym powietrzu są atrakcyjne na całej wyspie. Gorące źródła w Beitou, Wulai i Yangmingshan odzwierciedlają dziedzictwo wulkaniczne; publiczne łaźnie wymagają dokładnego oczyszczenia przed wejściem i często są podzielone ze względu na płeć, chociaż niektóre oferują prywatne baseny, do których wymagany jest garnitur. Szlaki górskie obejmują łagodne trasy w mieście Tajpej, a także wielodniowe wędrówki po Yushan i Wuling Sixiu, na które obowiązują zezwolenia i loterie noclegowe. Połów krewetek w krytych basenach, zarybionych tajskimi krewetkami i połączony z gotowaniem na miejscu, stał się popularny zarówno wśród mieszkańców, jak i turystów.

Nowy dolar tajwański (NT$) dzieli się na 100 centów (分); potocznie juan i kuài oznaczają jednostkę, podczas gdy fēn, jiǎo i máo oznaczają kwoty ułamkowe. Koszty utrzymania są niższe niż w Japonii i Korei Południowej, ale przekraczają wiele miejsc w Azji Południowo-Wschodniej. Minimalny dzienny budżet może zaczynać się od 1000 NT$; posiłki uliczne kosztują 50 NT$ lub mniej, fast-food około 150 NT$, a wykwintne restauracje ponad 1000 NT$. Ekskluzywne hotele mogą oferować pokoje za 5000 NT$ lub więcej. Taksówki działają na podstawie taksometrów lub stałych opłat z możliwością negocjacji; napiwki są rzadkością poza napiwkami dla bagażowych.

Zwyczaje i etykieta odzwierciedlają konfucjańskie zasady szacunku i harmonii. Wizytówki wymieniane są obiema rękami i lekko się kłaniają. Prezenty tabu obejmują zegary, buty, noże i parasole, ze względu na skojarzenia językowe lub symboliczne. Buty należy zdjąć przed wejściem do domu, należy zapewnić kapcie. Anonimowe wręczanie prezentów wśród przyjaciół zachęca do wzajemności w czasie wolnym. Transport publiczny rezerwuje miejsca priorytetowe dla starszych, niepełnosprawnych i kobiet w ciąży. W świątyniach odwiedzający powinni kłaniać się bóstwom, unikać stąpania po progach i powstrzymywać się od wskazywania jednym palcem.

Tożsamość Tajwanu nadal ewoluuje pośród zewnętrznych nacisków i wewnętrznych debat. Niektórzy podkreślają wyjątkowe chińskie dziedzictwo; inni przyjmują odrębny tajwański nacjonalizm lub wielokulturową perspektywę, która obejmuje narracje rdzennych mieszkańców, mieszkańców kontynentu i imigrantów. Ta dynamika odzwierciedla ponad wiek oddzielenia od kontynentu i zaangażowanie na rzecz wolności demokratycznych, które kształtują jego społeczeństwo, kulturę i obecność międzynarodową.