Hırvatistan

Hırvatistan, Orta ve Güneydoğu Avrupa'nın birleştiği noktada yer alır ve engebeli kıyı şeridi Adriyatik Denizi'nin 1.700 kilometreden fazlasını izler. Sınırları içinde (56.594 kilometrekarelik kara ve 128 kilometrekarelik iç su) bu cumhuriyet, dikkate değer bir arazi ve kültür çeşitliliğini kucaklar. Kuzeybatıda, Slovenya yumuşak bir sınırı paylaşır; kuzeydoğuda Macaristan'ın ovaları uzanır; doğuda Sırbistan; ve daha güneyde Bosna-Hersek ve Karadağ. Batıda ince bir deniz şeridinin karşısında İtalya yer alır. En güneyde, Dubrovnik civarında, Pelješac Köprüsü artık bir zamanlar kıyı eksklavını anakaradan ayıran kanalı kaplamaktadır. Hırvatistan, içte Zagreb ve yirmi ilçeye ayrılır ve başkenti ve en büyük şehri olan Zagreb hem bir kent merkezi hem de kendi idari birimi olarak işlev görür. Diğer büyük kent merkezleri arasında Split, Rijeka ve Osijek bulunur ve her biri farklı tarih ve ekonomi bölgelerini barındırır. Hrvatsko Zagorje'nin engebeli tepeleri, Slavonya'nın verimli ovaları, Dinar Alpleri'nin kireç taşı tepeleri ve Adriyatik kıyılarını süsleyen sayısız ada arasında yaklaşık 3,9 milyon insan yaşıyor.

Hırvat siyasi yapısının kökenleri, Slav kabilelerinin (sonradan Hırvatlar olarak bilinirler) Roma İlirya'sına yerleştiği altıncı yüzyılın sonlarına kadar uzanır. Yedinci yüzyıla gelindiğinde Dalmaçya kıyılarında iki düklük kurmuşlardı. 879'da Dük Branimir, Hırvat bağımsızlığının resmi olarak tanınmasını sağladı ve Papalık ile siyasi bir güvence olarak devam edecek bağlar kurdu. 925'te taç giyen Kral Tomislav yönetiminde Hırvatistan, kıyı ve iç kesimlerdeki hakimiyetini sağlamlaştıran bir krallık olarak ortaya çıktı. Trpimirović hanedanının sonunda yaşanan hanedan krizi, 1102'de Macaristan ile kişisel bir birliğe yol açtı, ancak ardışık yüzyıllarda Hırvatistan'ın soyluları, Habsburg yönetimi altında bile belirgin yasal ve idari geleneklerini korudu. 1527'de Osmanlı akınlarıyla karşı karşıya kalan Hırvat Parlamentosu, bir kez daha Habsburglara yöneldi ve Ferdinand I'i tahta seçti.

Yirminci yüzyıl çalkantı ve dönüşüm getirdi. Ekim 1918'de Slovenler, Hırvatlar ve Sırplar Devleti, çökmekte olan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını ilan etti ve iki ay sonra Sırplar, Hırvatlar ve Slovenler Krallığı'na katıldı. Mihver'in 1941'de Yugoslavya'yı işgal etmesinden sonra, modern Hırvatistan'ın çoğu kukla Hırvatistan Bağımsız Devleti'ni kurdu. Komünist liderliğindeki bir direniş sonunda galip geldi ve Hırvatistan Sosyalist Cumhuriyeti, Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nin federal bir bileşeni oldu. 25 Haziran 1991'de Hırvatistan egemenliğini ilan etti. Dört yıllık bir çatışma başladı ve ancak toprak bütünlüğünün yeniden sağlanması ve yerinden edilmiş nüfusun 1995'te yeniden entegrasyonuyla sona erdi.

Bugün Hırvatistan, parlamenter bir sisteme sahip demokratik bir cumhuriyet olarak işlev görmektedir. Avrupa ve uluslararası kurumlara tam olarak katılmaktadır: Avrupa Birliği ve Avro Bölgesi ve Schengen Alanı; NATO; Birleşmiş Milletler; Avrupa Konseyi; AGİT; Dünya Ticaret Örgütü; ve Akdeniz Birliği. OECD üyeliğine aday olan ülke, Birleşmiş Milletler barışı koruma çalışmalarına asker göndermiş ve bir zamanlar BM Güvenlik Konseyi'nde daimi olmayan bir koltukta bulunmuştur.

Ekonomik olarak Hırvatistan, yüksek gelirli gelişmiş ülkeler arasında yer almaktadır. Nominal GSYİH'sinin 2024 yılında yaklaşık 88 milyar ABD dolarına, kişi başına yaklaşık 22.966 dolara ulaşması, satın alma gücü paritesi GSYİH'sinin ise 175 milyar dolara, kişi başına 45.702 dolara yaklaşması tahmin edilmektedir. 2023 yılında gerçek büyüme %2,8 seviyesinde gerçekleşmiş olup, kişi başına düşen GSYİH AB ortalamasının yaklaşık 'sı seviyesindedir. Hizmet sektörü ekonomik çıktının yaklaşık 'ini, sanayi yaklaşık 'sını ve tarım ise %4'ün altında bir paya sahiptir. Gemi yapımı, gıda işleme, ilaç, bilgi teknolojisi ve kereste, endüstriyel temeller arasındadır. Turizm özellikle hayati öneme sahip olmaya devam etmektedir; 2019 yılında yaklaşık 10,5 milyar avro gelir elde etmiş ve pandemiden önce yaklaşık 20 milyon ziyaretçi çekmiştir. Dalmaçya kıyılarındaki deniz tatil köyleri ve kültürel festivaller, iç kesimlerdeki tarım turizmi ve Zagreb'deki kentsel cazibe merkezleri, çekiciliğine katkıda bulunmaktadır. Hükümet, 2000'li yılların başından bu yana dört Pan-Avrupa koridoru boyunca yollara ve demiryollarına ve Krk Adası açıklarında bulunan LNG Hrvatska adlı açık deniz sıvılaştırılmış doğal gaz ithalat terminaline büyük yatırımlar yaptı.

Coğrafi olarak Hırvatistan'ın profili çarpıcıdır. Yükseklikler, deniz seviyesinden 1.831 metre yükseklikteki Dinara zirvesine kadar yükselir ve Adriyatik kıyı şeridine kadar uzanır. İç kesimlerde, Pannonian Havzası düz ovalar ve nehir vadileri sunar; Tuna ve Drava ulaşım ve sulama sağlar; Dinar Alpleri ve karst platoları ise engebeli bir omurga oluşturur. 48'i kalıcı olarak yerleşim yeri olan binin üzerinde ada ve adacık kıyı boyunca dağılmıştır; Cres ve Krk'ın her biri yaklaşık 405 kilometrekarelik bir alanı kaplar. Bin metreden daha derin karst çöküntüleri, yeraltı nehirleri ve mağaralar bölgenin kireç taşı temellerine tanıklık eder. En ünlü doğal harikaları arasında, ormanın ortasında bir dizi on altı tüf bariyerli gölün çağladığı, su tonlarının masmaviden nane yeşiline değiştiği Plitvice gölleri yer alır.

İklim belirgin şekilde değişir. Kıta Hırvatistan'ı soğuk kışlar yaşar, ortalama Ocak sıcaklıkları yaklaşık -3 °C ve Temmuz'da sıcak yazlar 18 °C civarındadır. 1.200 metrenin üzerindeki rakımlardaki Lika ve Gorski Kotar'da önemli kar yağışı görülür. Adriyatik boyunca Akdeniz etkisi aşırılıkları yumuşatır: yazlar sıcak ve kuru, kışlar ılık ve yağışlıdır. Yağış, doğu ovalarında yılda 600 milimetreden Dinar zirvelerinde 3.500 milimetrenin üzerine çıkar. En güneşli yerler, yılda 2.700'den fazla güneş saatinin tadını çıkaran dış adalar olan Hvar ve Korčula'dır. Rüzgarlar arasında kuzeydoğudan gelen kuru, sert bura ve güneyden gelen nemli jugo bulunur.

Hırvatistan'ın altyapısı milenyumun başlangıcından bu yana hızla genişledi. Aralık 2020'ye kadar otoyol ağı 1.300 kilometreden fazla uzanıyordu ve büyük şehirleri Zagreb'den Split'e A1 ve Slavonya'daki A3 üzerinden birbirine bağlıyordu. Devlet yolları bu ağı besliyor ve EuroTAP ve EuroTest yüksek güvenlik standartlarını kabul etti. Demiryolları yaklaşık 2.600 kilometre uzanıyor ve bunların yaklaşık 1.000 kilometresi elektrikli. 2024'teki önemli yatırımlar -en önemlisi 400 milyon €'luk Avrupa Yatırım Bankası kredisi- Split ile Zagreb arasındaki hizmeti iyileştirmek için rayları modernize etmeyi ve altı elektro-dizel çoklu ünite satın almayı hedefliyor. Temmuz 2022'de açılan 2,4 kilometrelik Pelješac Köprüsü artık güney eksklavını anakarayla birleştiriyor ve Korčula ve Lastovo'ya giden yolları 32 kilometreden fazla kısaltıyor.

Yedi uluslararası havalimanından oluşan bir ağ, yerli ve yabancı yolculara hizmet veriyor. Zagreb'deki Franjo Tuđman Havalimanı en büyüğü iken, Split, Dubrovnik, Zadar, Pula, Rijeka ve Osijek mevsimsel ve bölgesel trafiği yönetiyor. Hırvatistan Havayolları, 2024 ortasından itibaren Airbus A220-300 uçaklarını entegre etmeye başladı ve yakıt kullanımında ve emisyonlarda 'lik bir azalma öngördü. Taşıyıcı ayrıca rotaları genişleterek Zagreb ile Tiran, Berlin, Stockholm ve Hamburg gibi şehirler arasında direkt uçuşlar başlattı.

Deniz taşımacılığı vazgeçilmez olmaya devam ediyor. Rijeka Limanı en büyük kargo hacmini idare ederken, yolcu trafiği Split ve Zadar'da zirve yapıyor. Nehir ticareti Tuna Nehri üzerindeki Vukovar'dan geçerek Pan-Avrupa Koridoru VII ile bağlantı kuruyor.

Demografik olarak, Hırvatistan'ın nüfusu yaklaşık 3,87 milyondur, kilometrekare başına yaklaşık 73 kişi yoğunluğu vardır ve bu birçok Avrupa ülkesinden daha düşüktür. Doğumda beklenen yaşam süresi 2018'de 76,3 yıla ulaşmıştır. Bağımsızlık savaşı önemli bir yerinden edilmeyi hızlandırmıştır: 400.000'den fazla Hırvat, ağırlıklı olarak işgal edilen bölgelerden kaçtı veya kovuldu ve 150.000 ila 200.000 Sırp, Fırtına Operasyonu'ndan önce ayrıldı. Sonraki yıllarda, Bosna-Hersek'ten yerinden edilmiş Hırvatların yeniden yerleştirilmesinin yanı sıra birçok geri dönen görüldü.

Resmen laik olan Hırvatistan, din özgürlüğünü garanti eder. 2011 nüfus sayımına göre, Hristiyanlar nüfusun 'inden fazlasını oluşturur, çoğunlukla Roma Katolikleri (), ardından Ortodoks ve Protestan topluluklar gelir. İslam yaklaşık %1,5'i oluştururken, %4,6'sı dinsiz olarak tanımlanmaktadır. Ancak düzenli kilise katılımı 'in altında kalmaktadır.

Hırvatça, Latin alfabesiyle yazılmış Güney Slav dili olan tek resmi dildir. Azınlık dilleri—Çekçe, Macarca, İtalyanca, Sırpça ve Slovakça—konuşanlarının yerel nüfusun üçte birinden fazla olduğu belediyelerde resmi statüye sahiptir; Arnavutça, Boşnakça ve Türkçe gibi diğerleri de tanınmaktadır. Üç ana lehçe—Ştokavian, Çakavian ve Kayakavyan—tarihi yerleşim düzenlerini yansıtır.

Hırvatistan'daki kültür, Orta Avrupa, Akdeniz, Balkan ve Bizans etkilerini harmanlamaktadır. Kültür Bakanlığı, karada on UNESCO Dünya Mirası Alanı ve on beş somut olmayan miras unsurunu korumaktadır ve bu tür belirlemelerde küresel olarak dördüncü sırada yer almaktadır. On dokuzuncu yüzyıl İlirya hareketinin mirası, edebiyat, sanat ve bilimde ulusal bir rönesansı teşvik ederek önemli olmaya devam etmektedir. Bugün doksandan fazla profesyonel tiyatro, kırk orkestra ve koro ve iki yüzden fazla müze, her yıl milyonlarca izleyiciye hizmet vermektedir. 26,8 milyon cilt barındıran 1.768 kütüphanelik ulusal sistem gibi kütüphaneler ve arşivler, zengin bir yazılı geleneği korumaktadır. Hırvatistan'ın küresel modaya katkısı, on yedinci yüzyılda modern kravatın atası olan kravatla başlamıştır.

Mutfak desenleri bölgeye göre değişir. Kıyı boyunca Akdeniz lezzetleri baskındır: zeytinyağı, sarımsak, deniz ürünleri ve makarna; iç kesimlerde Orta Avrupa ve Balkan etkileri doyurucu et yemekleri, tatlı su balıkları ve sebze güveçleri sunar. Haritayı iki şarap bölgesi böler. Kıta Slavonya'da şarap imalathaneleri canlı beyaz şaraplar üretir; İstria yarımadası ve kuzey kıyısı boyunca şaraplar İtalyan stillerine benzer; ve Dalmaçya'da kırmızı şaraplar Akdeniz güneşi altında gelişir. Yıllık şarap üretimi 72 milyon litreyi aşmaktadır. Bira yapım gelenekleri on sekizinci yüzyılın sonlarında ortaya çıkmış ve birayı ülkenin en çok tüketilen alkollü içeceği yapmıştır. On bir restoran Michelin yıldızı kazanmış ve seksen sekizi daha mutfak mükemmelliğiyle tanınmıştır.

Turizm Hırvatistan'ın uluslararası imajını şekillendiriyor. Kıyı ortaçağ şehirleri (Dubrovnik, Split, Šibenik ve Zadar gibi) ortaçağ mimarisinin kalelerini ve yaz festivallerini sunuyor. İlk tatil yeri olan Opatija, 19. yüzyılın ortalarında Avrupa'nın seçkinleri için bir sağlık merkezi olarak öne çıktı. Tekne marinaları, kirlenmemiş suların berraklığına ve 116 Mavi Bayraklı plaja çekilen denizci ziyaretçileri ayakta tutarak on altı binden fazla yata ev sahipliği yapıyor. İç kesimlerdeki cazibe merkezleri arasında Plitvice ve Krka milli parkları, dağ kaplıcaları ve tarım turizmi çiftlikleri yer alıyor. Avusturya-Macaristan bulvarları ve sokak seviyesindeki kafe kültürüyle Zagreb, yıl boyu çekiciliğiyle kıyı destinasyonlarıyla rekabet ediyor. Özellikle Hırvatistan, Avrupa'da ticari natürist tatil yerlerine öncülük etti; yıllık ziyaretçilerin yaklaşık yüzde on beşi (bir milyondan fazla kişi) "FKK" olarak işaretlenmiş belirlenmiş ve resmi olmayan plajlarda natürizme katılıyor.

Eğlence turizminin ötesinde, tıbbi seyahat niş bir sektör olarak büyüdü. AB eğitim standartlarına uygun olarak Zagreb, Split ve Rijeka'daki diş klinikleri, kısa süreli tedavi arayan müşterilere hizmet veriyor.

Ziyaretçilerin güvenlik ve sağlık hususlarına dikkat etmeleri önerilir. Acil servislere 112 aracılığıyla ulaşılır ve kişilerin kimlik taşımaları yasal olarak zorunludur. Suç oranları bölgesel standartlara göre düşük kalmaya devam eder ve yolsuzluk veya gasp olayları nadirdir. Açık hava meraklıları, kırsal alanlardaki mayın tarlaları hakkında yerel yetkililere danışmalıdır (1991-95 çatışmasının bir mirasıdır) ancak asfalt yollar güvenli kabul edilir. Özellikle Velebit masifi boyunca bura rüzgarı 200 km/s'yi aşabilir; yetkililer koşullar tehlikeli hale geldiğinde yolları kapatır. Turistler, aşırı ücret almaya meyilli yasadışı striptiz kulübü işletmelerine gitmekten caydırılır. LGBT bireylere karşı ayrımcılık, özellikle kırsal alanlarda mümkün olsa da, kent merkezleri daha kabul edici olma eğilimindedir. Musluk suyu yaygın olarak son derece saf olarak kabul edilir, ancak ziyaretçiler Jamnica veya Jana gibi şişelenmiş markaları tercih edebilir. Yaz aylarında kıta ormanlarına giren gezginler, koruyucu giysiler giyerek ve kovucu kullanarak kenelere ve ilgili hastalıklara karşı dikkatli olmalıdır. Girişte herhangi bir aşı zorunluluğu yoktur.

Hırvatistan'ın manzara, tarihi katmanlar ve kültürel canlılık dokusu, Avrupa'nın sayısız mirasıyla eşsiz bir karşılaşma sunuyor. Adriyatik şehirlerinin kalelerle çevrili duvarlarından karstlarla yontulmuş iç mekanlarına, Zagreb'in sokaklarının sıcaklığından mağaralarının sessiz derinliklerine kadar, ülke zıtlıklar üzerine bir çalışma sunuyor. Erken düklüklerden ortaçağ krallıklarına, imparatorluk ve federasyondan modern cumhuriyete uzanan yolculuğu, her taşta ve derede, festivallerde ve aile ve arkadaşların bir araya geldiği masalarda yankılanıyor. Hırvatistan'ın kalıcı cazibesi, bu yaşanmış karmaşıklıkta yatıyor.