Islamabad

Islamabad se predstavlja kao studija kontrasta: namenski izgrađena prestonica sastavljena od kontura zelenih brda i otvorenih ravnica, ali ograničena tabuima i tradicijama koje su dugo definisale zemlju kojoj služi. Zamišljen 1960-ih da zameni Karači kao sedište pakistanske vlade, nazvan je „Grad islama“ (Islam-abad) od strane Kazija Abdura Remana Amritsarija po nalogu planera koji su tražili i modernu metropolu i počast veri zemlje. Danas, sa nešto više od milion stanovnika u samom gradu – i više od 4,5 miliona kada se spoji sa svojim blizancem, Ravalpindijem – on ostaje najčistija i najmirnija prestonica Pakistana: mreža vladinih zgrada, diplomatskih enklava, stambenih sektora i zaštićenih zelenih površina, a sve to izvire iz kamenitog zamahu platoa Potohar u podnožju brda Margala.

Grčki arhitekta Konstantinos Apostolu Doksijadis bio je zadužen za planiranje osam zona Islamabada. Zone jedan i dva čine srce mreže, svaki sektor je savršen kvadrat sa stranicom od dva kilometra, podeljen na četiri podsektora i označen slovom i brojem (na primer, F‑6 ili G‑7). Ova područja sadrže najstarija – i često najpoželjnija – naselja, gde lisnate avenije ustupaju mesto vladinim ministarstvima, ambasadama i grupama restorana i kafića koji su počeli da dovode u pitanje reputaciju grada po pitanju tišine. Zone od tri do pet obuhvataju brda Margala, ruralna zaleđa i nerazvijeno zemljište, čuvajući šume, potoke i sela koja prethode osnivanju grada. Zone izvan njih su uglavnom neizgrađene, čekajući buduće proširenje.

Smešten na 540 metara nadmorske visine, Islamabad se nalazi na 33,43° severne geografske širine, 73,04° istočne geografske dužine, a njegove južne ravnice drenira reka Kurang, a isprekidane su branom Raval. Na severu i severoistoku prostire se Nacionalni park Margala Hils — 220 hektara zaštićenih grebena i dolina gde himalajski goral, jeleni koji laju i povremeni leopardi proganjaju šumske staze. Tri veštačka akumulaciona jezera — Raval, Simli i Kanpur — ublažavaju mikroklimu grada, pretvarajući sirove monsunske poplave u stalne zalihe vode. Najobilnija zabeležena poplava, 743,3 mm u julu 1995. godine, ostaje upozorenje na monsunske hirove; ipak, iz godine u godinu ove kiše oživljavaju zelenilo koje je u oštroj suprotnosti sa sušnošću južnog Pakistana.

Vreme u Islamabadu prati gotovo književnu progresiju: hladna zima sa maglovitim jutrima i vedrim popodnevima, kratko i blago proleće, zatim zagušljiva vrućina ranog leta — kada temperature redovno dostižu 38 °C u junu — koja ustupa mesto dva meseca monsuna poprskanih grmljavinom i sklonih poplavama, pre kratke, hladne jeseni. Iako se noći ispod nule povremeno spuštaju na višim brdima, sam grad nikada ne vidi sneg. Umesto toga, njegovu siluetu obeležavaju kupole i tornjevi džamija koje svetlucaju nasuprot monsunskim oblacima ili bakarni krovovi administrativnih zgrada koji se uzdižu iz dubokog zelenila.

Islamabad je nastao iz težnje da se regionalni motivi spoje sa modernim senzibilitetom. DŽamija Fajsal, koju je osmislio turski arhitekta Vedat Dalokaj, a završena je 1986. godine, odbacuje tradicionalnu kupolu u korist šatorske trouglaste molitvene sale i četiri visoka minareta. NJeno prostrano dvorište može da primi 100.000 vernika, a čistoća linija prožima podnožje Margale svečanom gracioznošću. U blizini, cvetajuće latice Spomenika Pakistana evociraju mogulski i islamski ornament, a njegovi unutrašnji murali prate osnivačke borbe nacije u bareljefu. Preko grada, Kompleks Sekretarijata nosi ruku Đa Pontija, dok zgrada Narodne skupštine Edvarda Durela Stouna meša beli mermer sa dubokim kolonadama, sve smešteno među maslinama i drvećem žakarande u Aveniji ustava. Pored njih se uzdiže tržni centar Kentaur i njegove tri visoke kule – provokativan dokaz ekonomskih ambicija Islamabada.

Glavna teritorija Islamabada dom je za više od dva miliona ljudi različitog etničkog porekla. Pandžapci čine većinu sa preko 1,15 miliona govornika; sledi paštunski jezik sa oko 415.000, zatim urdu sa skoro 360.000. Hindko, saraiki, kašmirski, sindski i manje grupe poput balti i brahvi dodaju slojeve jezičkog bogatstva, dok engleski jezik – i skraćenica ISB (SMS) – služi kao lingva franka među srednjom i višom srednjom klasom grada. Mladi dominiraju starosnim profilom: skoro 38 procenata je mlađe od petnaest godina, dok manje od 3 procenta prelazi šezdeset pet godina; skoro šezdeset procenata ima između petnaest i šezdeset četiri godine, a stopa pismenosti raste na 88 procenata – najviša u Pakistanu.

Više od dvadeset univerziteta privlači naučnike iz cele zemlje. Valoviti travnjaci i biblioteke sa staklenim fasadama Univerziteta Kuaid-e-Azam mogu se porediti samo sa Tehnološkim parkom u COMSATS-u, gde istraživanja u fizici i novoj biotehnološkoj industriji teku zajedno sa računarstvom u NUST-u i PIEAS-u. Univerzitet Bahrija, smešten u diplomatskoj enklavi, i prostrani kampus Nacionalnog univerziteta nauka i tehnologije podvlače ulogu grada kao mozga Pakistana, obučavajući državne službenike, inženjere i naučnike koji će oblikovati njegovu budućnost.

Iako ovde živi samo 0,8 odsto stanovništva Pakistana, Islamabad doprinosi oko 1 odsto nacionalnog BDP-a. Islamabadska berza – nekada treća po veličini u zemlji pre spajanja sa Pakistanskom berzom – beleži dnevni promet od preko milion akcija. Parkovi softverske tehnologije u Avami Markazu i Evakui Trastu ugošćuju domaće i strane IKT firme; treći park, uz pomoć južnokorejskih investicija, trebalo je da se otvori do 2020. godine, dodatno učvršćujući status Islamabada kao IT centra. Svetska banka je 2010. godine rangirala Islamabad kao najlakše mesto za pokretanje posla u Pakistanu, uglavnom zahvaljujući pojednostavljenoj poštuvanju poreskih propisa od strane aktivne Jedinice za velike poreze koja je odgovorna za dvadeset odsto naplate Federalnog odbora za prihode.

Ispod uglačanih fasada grada leže tragovi drevnih civilizacija. Obližnje tvrđave Gahar Farvala i Ravat – nekadašnja uporišta lokalnih poglavica – stoje kao stražari iznad visoravni na kojoj su nekada živele arijevske, suanske i zajednice doline Inda. Selo Saidpur, staro možda pet vekova, čuva svoja mogulska jezera i mali hinduistički hram, redak dokaz nekadašnje mešovite verske prošlosti. Sufijsko svetište Pir Meher Ali Šaha u Golra Šarifu privlači hodočasnike koji traže blagoslov u baštama kojima su nekada hodali mistici. Svakog proleća, urs (godišnjica smrti) Bari Imama dovodi više od milion vernika u njegovo svetište, festival kavvali muzike, tamjana i pobožnosti.

Muzej Lok Virsa čuva narodnu umetnost Pakistana do najsitnijih detalja: vezeni tekstil, drvene rezbarije, muzički instrumenti i nakit poređani ispod brda Šakarparian. U blizini, Institut za narodno i tradicionalno nasleđe organizuje izložbe grnčarije i regionalnih nošnji. Nacionalna umetnička galerija i privatni prostori poput Galerije 6 prikazuju savremena dela koja su u dijalogu sa gradskim modernizmom. Sve ove institucije nalaze se u blizini valovitog zelenila Šakarpariana i na rutama koje služe i kao javne šetališta.

Život na otvorenom u Islamabadu usredsređen je u podnožju Margale. Staza 3 je najpoznatija pešačka staza u gradu: od ivice parka u sektoru F-6 strmo se penje do vidikovca za trideset do pedeset minuta, zatim vijuga još sat vremena do Pir Sohave, gde se restorani Monal i La Montana nalaze poput banket sala sa pogledom iznad gradskog širenja. Proleće donosi divlje cveće u šipražje, dok jesenji čist vazduh otkriva maglovite siluete Murija, Pešavara i, u najvedrije zore, snegove Velikih Himalaja.

Međunarodni aerodrom Islamabad, otvoren u aprilu 2018. godine jugozapadno od grada, prostire se na devetnaest kvadratnih kilometara i može da primi dvospratne avione Erbas A380. Na domaćem terenu, Ravalpindi-Islamabad Metrobus - mreža brzog autobuskog prevoza otvorena 2015. godine i proširena do novog aerodroma 2022. godine - prevozi radnike i studente duž 83,6 km namenskih koridora. E-karte i inteligentni sistemi obezbeđuju efikasnost, dok budući predlozi za brzi prevoz imaju za cilj povezivanje satelitskih gradova. Ključne putne veze uključuju autoput M-2 do Lahora i M-1 do Pešavara, a autoput Fajzabad dnevno prevozi 48.000 vozila između Islamabada i Ravalpindija. Železnički saobraćaj na stanici Margala, iako ograničen, upotpunjuje trijadu modernih opcija mobilnosti.

Posetioci uskoro shvataju da Islamabadska mreža podrazumeva i red i bonton. Sektori od F‑5 do G‑7 vrve od kafića, butika i galerija; E‑8 i E‑9 pripadaju vojnim stambenim objektima, zabranjenim bez dozvole. G‑7, G‑8 i G‑9 su službenici i zanatlije i poznati su po svom porodičnom gostoprimstvu. Društveni običaji odražavaju konzervativne vrednosti: žene ne smeju da se rukuju, niti treba fotografisati vojne objekte bez dozvole. Pozivi na čaj ili obroke su valuta prijateljstva; odbijanje znači rizikovati nevolju. Alkohol je zabranjen, ali gostoprimstvo cveta u mlečnim čajevima sa šafranom i zajedničkim tanjirima birijanija, ćevapa i svežeg naana.

U naciji gde se megapolisi bore za pažnju, Islamabad ostaje izuzetak: arhitektonski san posejan na valovitim brdima, vođen etosom reda i zelenila, a opet oživljen plimama istorije i stalnim pulsom modernog života. To je grad koji je istovremeno planiran i organski, gde se ceremonijalni bulevari susreću sa drevnim pešačkim stazama, i gde „Grad islama“ pokazuje da čak i u dvadeset prvom veku, prestonice mogu da uravnoteže imperative države sa neukroćenim ritmovima prirode i sećanja.