Pecz

Pecz, piąte co do wielkości miasto Węgier, zamieszkuje około 145 000 mieszkańców na obszarze 162 kilometrów kwadratowych. Położone na południowych zboczach gór Mecsek w okręgu Baranya — zaledwie kilka kilometrów od granicy z Chorwacją — jest zarówno administracyjnym sercem regionu, jak i siedzibą rzymskokatolickiej diecezji Pecz. Jego teren wznosi się od łagodnej równiny na wysokości 120–130 metrów nad poziomem morza na południu do zalesionych wzniesień przekraczających 600 metrów na szczycie Tubes, tworząc wyjątkową topografię, która kształtuje klimat i charakter miasta.

Od najwcześniejszych Celtów do Rzymian, którzy założyli Sopianae dwa tysiące lat temu, Pecz był świadkiem kolejnych fal kultury i potęgi. W okresie wczesnego średniowiecza stał się biskupstwem za króla Stefana I, a w 1367 roku papież Urban V nadał tutaj statut pierwszego uniwersytetu Węgier za króla Ludwika Wielkiego. Za panowania Imperium Osmańskiego — trwającego półtora wieku — miasto zyskało to, co pozostaje najgęstszą koncentracją zabytków turecko-osmańskich w Europie Środkowej. W epoce nowożytnej status Peczu jako centrum kulturalnego został wzmocniony przez jego wyznaczenie na Europejską Stolicę Kultury w 2010 roku i przez wpisanie jego wczesnochrześcijańskiej nekropolii na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 2000 roku.

W swojej fizycznej formie Pecz jest miastem kontrastów. Na północy wzgórza Mecsek — wzgórze Jakab na wysokości 592 metrów, Tubes na wysokości 612 metrów, Misina na wysokości 535 metrów — są rzeźbione przez liczne doliny, których chłodne nocne bryzy schodzą, aby oczyścić miejskie powietrze. Na południu rozciąga się falista równina na zboczach miasta, gdzie niegdyś rozciągały się nieprzerwanie pola pszenicy wczesnym latem. Pomiędzy najwyższym a najniższym punktem dzielnice takie jak Pécsbánya, Szabolcsfalu i Somogy znajdują się na zboczach wznoszących się na wysokość 250 metrów, a ich ulice wiją się obok terakotowych dachów i fasad z przeszkleniami Zsolnay.

Słynna porcelana Zsolnay nie jest tylko ozdobą, ale kamieniem probierczym tożsamości obywatelskiej. Od fabryki z XIX wieku po nowoczesną dzielnicę kulturalną Zsolnay, miejski krajobraz ożywiają opalizujące płytki i ceramiczne fryzy. Podobnie, wykonane przez Zsolnay płaskorzeźby Jamesa Watta i George'a Stephensona na renesansowo-eklektycznym dworcu kolejowym z 1900 roku, zaprojektowanym przez Ferenca Pfaffa, a obecnie będącym chronionym zabytkiem, przypominają odwiedzającym, że Pecz od dawna jest tyglem przemysłu i innowacji.

Z biegiem czasu baza przemysłowa Peczu ewoluowała. Kiedyś słynący z fabryk skóry, rękawiczek i wina musującego — a nawet z kopalni węgla i uranu — po upadku Żelaznej Kurtyny nastąpiła fala zamknięć. Dziś kopalnia piasku obsługiwana przez węgierską firmę Quartz pozostaje obok odradzającego się sektora high-tech: fińskiego Elcoteq, węgierskich firm elektronicznych Z Elektronika i TG Netcom oraz centrum logistycznego niemieckiego Dachser. Lokalne przedsiębiorstwa, takie jak Browar Pecz — wyróżniający się wśród największych na Węgrzech dzięki niefiltrowanym piwom butelkowanym — oraz miejskie przedsiębiorstwo zajmujące się gospodarką odpadami Biokom podkreślają zarówno tradycję, jak i obywatelską troskę. Potrzeby energetyczne zaspokajają dwie elektrownie biomasowe o łącznej mocy 84,9 MW pod firmą Pannonpower (Veolia) oraz największe pole słoneczne na Węgrzech, generujące około 10 MW rocznie na nasłonecznionych południowych stokach.

Demograficznie Pecz pozostaje mozaiką. Według spisu z 2011 r. etniczni Węgrzy stanowią około 84 procent populacji; Niemcy, Romowie, Chorwaci i Rumuni stanowią główne mniejszości. Katolicy rzymscy stanowią największą grupę religijną, prawie 40 procent, a następnie kalwiniści (5,2 procent), luteranie (1,3 procent) i znaczna kohorta niereligijna (27,8 procent). Trzy uniwersytety miasta, zwieńczone czcigodnym Uniwersytetem w Peczu z 20 000 studentów — 4000 z nich to obcokrajowcy — nadają miejskiej tkance młodzieńczą witalność, od kawiarni studenckich wzdłuż ulicy Király po wykłady późnym wieczorem w historycznych krużgankach.

Pod względem klimatycznym Pecz charakteryzuje się wilgotnym klimatem subtropikalnym ze średnią roczną temperaturą wynoszącą 11,5 °C. Latem w lipcu i sierpniu temperatury często sięgają 30 °C, a zimą mogą spaść do zera — choć historycznie rzecz biorąc, ekstremalne temperatury wahały się od –27 °C w styczniu 1942 r. do 41,3 °C w lipcu 1950 r. Roczne opady wynoszące 671 mm osiągają szczyt w czerwcu, a zalesione zbocza wzgórz miasta łagodzą wahania temperatury i zasilają strumień Pécsi, skromny ciek wodny, który ostatecznie łączy się z Dunajem.

Pod względem kulturowym żadne miasto w południowej Transdunajii nie może się równać z Peczem pod względem różnorodności instytucji artystycznych. Muzeum Janusa Pannoniusza administruje ponad 250 zabytkami, obok Węgierskiej Galerii Obrazów Współczesnych, muzeów Csontváry i Martyn Ferenc oraz muzeów Victora Vasarely'ego i Amerigo Tota. Od otwarcia pierwszej stałej galerii w 1904 roku Pecz obchodził stulecie swojego Muzeum Historii Miasta, dwa razy do roku od 2009 roku organizował „Noc Muzeów” i powitał ponad 8000 widzów jednego wieczoru na wystawie „Leonardo, geniusz renesansu” w 2014 roku. W 2019 roku liczba noclegów gościnnych w obiektach komercyjnych przekroczyła 263 000, a międzynarodowe uznanie przyszło od listy 20 najlepszych światowych destynacji magazynu Bus&Hotel w 2010 roku po rekomendację New York Times w 2013 roku.

Festiwale i występy ożywiają kalendarz miasta. Pannon Philharmonic — obecnie ceniona za ponad dwa stulecia nieprzerwanej działalności — dzieli scenę z operą miejską, podczas gdy Pécs University Days, Pécs Days i National Theatre Meeting (POSZT) przyciągają co roku artystów, naukowców i widzów. Expo Center Pécs oferuje nowoczesne zaplecze konferencyjne i wystawiennicze, a muzea na poziomie ulicy skupione wzdłuż ulicy Káptalan tworzą zwartą „dzielnicę muzeów”, która śledzi historię od średniowiecznych murów i chrześcijańskich komór grobowych z IV wieku po gotyckie domy miejskie i osmańskie sale modlitewne.

Połączenia transportowe wzmacniają centralne położenie Peczu w regionie. Autostrada M6/M60, ukończona w marcu 2010 r., łączy go z Budapesztem w ciągu około dwóch godzin. Droga krajowa nr 6 zapewnia oś wschód-zachód w kierunku Barcs na granicy z Chorwacją, uzupełnioną o drugorzędne trasy 57, 58 i 66. Pasażerowie kolei odjeżdżają codziennie do Budapesztu przez Pusztaszabolcs, do Mohaczu i Nagykanizsy, wszystkie z głównego dworca Pfaff. Chociaż tramwaje zniknęły w 1960 r., rozległa sieć autobusowa pozostaje kręgosłupem transportu publicznego, a od 2006 r. loty czarterowe lądują na międzynarodowym lotnisku Pecz-Pogány.

Dla tych, którzy szukają spokojnego wypoczynku, Mecsextrém Park leży zaledwie dwa kilometry od miasta przy Route 66, oferując trasy zjazdów na linie wśród koron drzew. Lekka kolejka Mecsek — najkrótsza na Węgrzech, o długości 570 metrów — łączy zoo z Dömörkapu, podczas gdy romantyczne tradycje trwają na ogrodzeniu „kłódek kochanków”, gdzie pary przyczepiają malowane kłódki jako symbole uczuć. Wirtualne wycieczki piesze i audioprzewodniki rozszerzają eksplorację dla dalekich wielbicieli, zapewniając, że wielowarstwowy palimpsest miasta rzymskich nekropolii, łaźni tureckich, niemieckich domów miejskich i barokowych clerestoriach można doświadczyć o każdej porze roku.

Przez dwadzieścia stuleci Pecz był zarówno tyglem, jak i płótnem: od rzymskich fundamentów jako Sopianae i nazwy Fünfkirchen przez niemieckich osadników, poprzez przywilej biskupi króla Stefana około 1009 r. do papieskiego założenia uniwersytetu w 1367 r., miasto podtrzymywało ewoluujący dialog między historią a nowoczesnością. Dziś jest to małe miasto według światowych standardów, ale jedno z największych na Węgrzech, miasto uniwersyteckie, które w dużej mierze uniknęło ciężkiego modernizmu reżimów z połowy XX wieku i sztuczek masowej turystyki. Pecz jest zamiast tego autentycznym zbiegiem klimatów, kultur i stuleci — miejscem, w którym każdy brukowany kamień i każdy minaret, każda porcelanowa płytka i każda otwarta księga powtarzają wyjątkową narrację o wytrzymałości, kreatywności i ciągłej obietnicy miejsca.