Malmö

Malmö, położone na 13°00′ długości geograficznej wschodniej i 55°35′ szerokości geograficznej północnej na południowym krańcu Szwecji w hrabstwie Skania, zajmuje powierzchnię 158,4 km² i (w 2024 r.) ma populację miejską liczącą 365 644 osób, co czyni je trzecim co do wielkości miastem w kraju. Wraz z okolicą tworzy region metropolitalny liczący ponad 700 000 mieszkańców. Od 1 lipca 2000 r. Malmö jest połączone mostem Öresund z Kopenhagą po drugiej stronie cieśniny. Stanowi ono kluczowy węzeł w transnarodowym regionie Öresund, który łącznie zamieszkuje prawie cztery miliony osób.

Początki Malmö sięgają czasów średniowiecza, kiedy to najwcześniejsza rozbudowa między 1300 a 1600 rokiem ustanowiła rdzeń tego, co miało stać się historycznym centrum miasta — wówczas pod panowaniem duńskim — charakteryzującym się dwupiętrowymi domami miejskimi odzwierciedlającymi wpływy skandynawskie i duńskie. Najstarszy zachowany budynek, kościół św. Piotra, powstał na początku XIV wieku w bałtyckim gotyku ceglanym, jego wysoka nawa główna wsparta jest na łukach przyporowych, których zwiewne łuki rozciągają się nad nawami bocznymi i obejściem; jego wieża, obalona dwukrotnie w XV wieku, przybrała obecny wygląd dopiero w 1890 roku. W pobliżu stoi Tunneln, inna budowla pochodząca z około 1300 roku, a pozostałości pierwotnego planu ulic przetrwały w Gamla Staden, gdzie Gustav Adolfs torg, Stortorget i Lilla torg tworzą połączoną sieć, a ich średniowieczne kamienie świadczą o kolejnych epokach rządów i handlu.

W połowie XIX wieku Malmö przeszło drugą fazę wzrostu — stymulowaną przez przemysł stoczniowy i budowlany, zwłaszcza prace betoniarskie — czego efektem był kamienno-ceglany pejzaż miejski, który przetrwał do XX wieku. Okres secesji odcisnął swoje piętno na kilku synagogach i budynkach użyteczności publicznej, jednak miasto okazało się późno, przyjmując funkcjonalistyczne modele kamienic z lat 30. XX wieku. W dekadach następujących po demontażu stoczni pod koniec XX wieku Malmö stanęło w obliczu wyzwań postindustrialnego upadku: populacja osiągnęła szczyt 265 000 w 1971 r., ale skurczyła się do 229 000 do 1985 r., zanim zaczęła się stale odbijać i przekroczyła swój poprzedni szczyt w 2003 r.

Otwarcie mostu Öresund w 2000 r. — ośmiokilometrowego odcinka podwieszonej konstrukcji, której pylony wznoszą się na wysokość 204,5 metra — przyspieszyło głęboką transformację. To stałe połączenie, będące częścią 16-kilometrowego połączenia trans-cieśniny, obejmującego tunel-groblę, ściślej zintegrowało Malmö z Kopenhagą: pociągi linii Öresund przejeżdżają przez przęsło co kwadrans w ciągu dnia (co godzinę w nocy) w czasie podróży trwającej około 40 minut, a wybrane usługi X 2000 i Intercity do Sztokholmu, Göteborga i Kalmaru zatrzymują się również na lotnisku w Kopenhadze. W 2010 r. otwarto tunel miejski, kierujący pociągi regionalne pod śródmieściem z podziemnym przystankiem w Triangeln i wychodzący w Hyllie, wzmacniając w ten sposób łączność w obrębie Malmö i wzmacniając jego rolę jako węzła transportowego.

Ta zwiększona dostępność katalizowała nowe inicjatywy architektoniczne i ekonomiczne. Västra Hamnen — dawniej czynny port — została przeprojektowana od 2001 r. jako dzielnica mieszkaniowa; jej przykład, Bo01, obejmował 500 samowystarczalnych energetycznie jednostek mieszkalnych o zmniejszonej emisji fosforu. Górujący nad odzyskanym nabrzeżem Turning Torso, o wysokości 190 metrów i skręcający przez dziewięć segmentów, stał się nowym symbolem współczesnego designu miasta. Późniejsze inwestycje, takie jak Malmö Live (otwarty w 2015 r.), który integruje salę koncertową, obiekty kongresowe, hotel i bar na dachu, oraz Point Hyllie — 110-metrowa wieża komercyjna zainicjowana w 2018 r. — dodatkowo wyrażają architektoniczne ambicje Malmö.

Jednocześnie Uniwersytet w Malmö i powiązane z nim ośrodki badawcze przyciągnęły studentów i przedsiębiorstwa z branży biotechnologii i informatyki, dywersyfikując gospodarkę niegdyś zależną od ciężkiego przemysłu. Miasto jest obecnie gospodarzem najbardziej utytułowanego szwedzkiego klubu piłkarskiego, Malmö FF, którego mistrzostwa krajowe przewyższają mistrzostwa jakiegokolwiek krajowego rywala i który jest jedynym wśród drużyn nordyckich, który brał udział w finale Pucharu Europy. Działalność handlowa rozciąga się w górę rzeki do dwóch portów przemysłowych — z których jeden jest największym portem importu samochodów w regionie nordyckim — oraz do Limhamn Marina i prywatnie zarządzanego Lagunen, które oferują ograniczoną liczbę miejsc dla gości.

Tkanina miejska obejmuje sieć opcji mobilności dostosowanych do różnych potrzeb: 410 kilometrów wydzielonych ścieżek rowerowych umożliwia dojazdy do pracy na rowerze — co stanowi około 40 procent podróży — podczas gdy rozległy system autobusowy zastąpił linie tramwajowe, które kursowały od 1887 do 1973 roku. Autobusy regionalne łączą podmiejskie i wiejskie dzielnice Skanii z centrum miasta, a okrężna usługa S-Train, zainaugurowana w grudniu 2018 roku, okrąża siedem stacji — w tym Dworzec Centralny (z peronami podziemnymi i naziemnymi), Triangeln, Hyllie, Svågertorp, Persborg, Rosengård i Östervärn — według półgodzinnego rozkładu jazdy, z większą częstotliwością między węzłami centralnymi i południowymi. Infrastruktura drogowa integruje się z mostem za pośrednictwem europejskich tras E20 i E6, ta ostatnia biegnie wzdłuż zachodniego wybrzeża do Göteborga i dalej przez Norwegię do Kirkenes, podczas gdy E4 rozpoczyna się w pobliskim Helsingborgu w drodze do Sztokholmu.

Klimat Malmö wykazuje nietypowe dla tej szerokości geograficznej wzorce oceaniczne — ze względu na prądy Zatokowe i zachodnią granicę kontynentalną — w związku z czym zimowe maksima utrzymują się zazwyczaj powyżej zera, a pokrywa śnieżna rzadko się utrzymuje. Dzień w środku lata trwa 17 godzin i 31 minut, kurcząc się do około siedmiu godzin w środku zimy. W latach 2002–2014 Falsterbo na południe od miasta odnotowało średnioroczną liczbę 1895 godzin słonecznych, nieznacznie przekraczając 1803 godziny Lund na północy. Latem średnie temperatury maksymalne wynoszą 20–23 °C, a minimalne 11–13 °C, a także sporadyczne okresy upałów; zimy średnio wynoszą od −3 do 4 °C, rzadko spadając poniżej −10 °C. Opady pozostają umiarkowane, rozłożone na 169 dni deszczowych w roku, podczas gdy opady śniegu występują głównie od grudnia do marca bez tworzenia trwałych zasp.

Zielone przestrzenie przenikają rdzeń i peryferie Malmö, każdy park oferuje odrębną atmosferę i udogodnienia. Kungsparken, założony około 1870 r. na terenie dawnego zamku i nazwany na cześć króla Oscara II — który otworzył restaurację w 1881 r. — odzwierciedla angielskie ideały ogrodowe zinterpretowane przez duńskiego architekta krajobrazu Ove Høegha Hansena; łączy się na północy ze Slottsträdgården, ekologicznym ogrodem społecznościowym otwartym niedawno, którego osiem tematycznych działek daje sezonowe produkty i kwiaty na sprzedaż lokalną, a kawiarnia prowadzona przez wolontariuszy jest kotwicą dla wspólnej aktywności. Na południu Pildammsparken — pomyślany na Wystawę Bałtycką w 1914 r. — obejmuje tereny leśne, jezioro, ogrody ozdobne, rzeźby i place zabaw, sąsiadujące ze Stadionparken, dzielnicą sportową pełną boisk sportowych. Park Folkets, położony w samym sercu miasta, łączy w sobie wypoczynek i rozrywkę – oferuje wolierę, przejażdżki na kucykach i spotkania na świeżym powietrzu – z kolei Bulltoftaparken, położony na terenie byłego lotniska na wschodnich obrzeżach, dzieli się na strefy przyrodniczą, parkową i sportową z kortami tenisowymi, polem do disc golfa, mini golfa i siłownią.

Wzdłuż wybrzeża rozciąga się Ribersborgsstranden, dwukilometrowa piaszczysta przestrzeń, czasami nazywana „Copacabaną Malmö”, gdzie miejscowi często odwiedzają łaźnię na świeżym powietrzu zainstalowaną w latach 90. XIX wieku; jej historyczny kallbadhus (dom do zimnych kąpieli) z 1902 roku umożliwia całoroczne zanurzenie się w morzu, w tym zimowe pływanie w lodzie. Sąsiednie promenady, Scaniaparken i Daniaparken, przekształciły się w letnie miejsca spotkań — szczególnie lubiane przez studentów — na nieformalne wydarzenia towarzyskie i odpoczynek nad morzem.

Profil demograficzny Malmö ilustruje szybką dywersyfikację: po dziesięcioleciach wahań populacji miasto wznowiło wzrost na początku XXI wieku, rejestrując wzrost o 3 800 mieszkańców w samym 2021 roku i stając się najszybciej rozwijającym się miastem w Szwecji w 2020 roku; prognozy szacują wzrost do pół miliona mieszkańców do 2050 roku. Jego populacja jest wyjątkowo młoda — 48,2 procent poniżej 35 roku życia — i składa się ze 179 narodowości. W 2020 roku liczba osób urodzonych za granicą wynosiła 120 517; osób urodzonych w Szwecji z dwojgiem rodziców obcokrajowców wynosiła 43 740; jednego szwedzkiego i jednego zagranicznego rodzica — 30 878; podczas gdy 152 813 mieszkańców wywodzi oboje rodziców ze Szwecji. Migracje z Bliskiego Wschodu, Rogu Afryki, byłych republik jugosłowiańskich i sąsiedniej Danii podkreślają ewoluującą mozaikę kulturową miasta. Choć oficjalne statystyki dotyczące religii pozostają niedostępne, szacunki oparte na danych dotyczących migracji wskazują, że około 15 procent mieszkańców wyznaje islam.

Obszar Wielkiego Malmö, formalnie zdefiniowany od 2005 r., obejmuje gminę i dziesięć dodatkowych dzielnic: Burlöv, Eslöv, Höör, Kävlinge, Lomma, Lund, Skurup, Staffanstorp, Svedala, Trelleborg i Vellinge — rozciągających się na powierzchni 2522 kilometrów kwadratowych i zamieszkiwanych przez 780 035 mieszkańców (stan na 2024 r.). W ramach tej konstelacji Malmö i Lund wspólnie stanowią edukacyjne i gospodarcze centrum regionu, przy czym w tym drugim mieście znajduje się wiodący uniwersytet, którego spółki zależne z branży farmaceutycznej i zaawansowanych technologii wzmacniają innowacyjną gospodarkę południowej Szwecji.

W swojej trajektorii od średniowiecznego punktu handlowego do potęgi przemysłowej i dalej do metropolii opartej na wiedzy, Malmö zachowało fragmenty swojej starożytności — kościoły, place i wzory ulic — jednocześnie dostosowując swoje nabrzeże, wznosząc awangardowe wieże i wspierając inkluzywne przestrzenie publiczne. Jego stonowany klimat, kompleksowe systemy transportu, powiązane parki i promenady oraz dynamika demograficzna łączą się, tworząc miasto, którego ewolucja odzwierciedla szersze zmiany w społeczeństwie skandynawskim: od rolniczego zaplecza do centrum przemysłowego, a teraz do miejsca zrównoważonego urbanizmu i wielokulturowej wymiany. Ciągły wzrost i inwestycje infrastrukturalne zwiastują dalsze zmiany, jednak trwałe punkty orientacyjne Malmö — od ceglanego gotyku św. Piotra po grafitowo-szarą stal Turning Torso — pozostają namacalnymi ogniwami na przestrzeni wieków transformacji.