Pilzno

Pilzno zajmuje wyjątkowe miejsce u zbiegu czterech rzek — Mže, Úhlava, Úslava i Radbuza — których połączenie daje początek Berounka. Położone około siedemdziesięciu ośmiu kilometrów na zachód od Pragi, to miasto liczące około 188 000 mieszkańców wznosi się na falistych Wzgórzach Plasy, a jego zasięg rozciąga się na Wzgórza Švihovskie na wschodzie i południu. Najwyższe wzniesienie w granicach gminy wieńczy wzgórze Chlum o wysokości 416 m n.p.m., podczas gdy koryto rzeki Berounka leży na wysokości 293 m. Na północy miasto graniczy z siecią stawów rybnych, a zbiornik České údolí na Radbuza stanowi jego największy zbiornik wodny. Ta geografia kształtowała zarówno osadnictwo, jak i przemysł tutaj przez ponad siedem stuleci.

Początki Pilzna sięgają końca XIII wieku, kiedy to otrzymało prawa miejskie jako miasto królewskie za czasów władców Przemyślidów. Położone na ważnych szlakach handlowych łączących Czechy z Bawarią, szybko się rozwijało: w połowie XIV wieku było trzecim co do wielkości miastem w Czechach. Jego strategiczne znaczenie okazało się jednak mieczem obosiecznym. Podczas wojen husyckich w XV wieku Pilzno przetrwało trzy oblężenia, stając się bastionem oporu wobec sił reformatorskich, które wstrząsnęły królestwem. Sto lat później, na początku wojny trzydziestoletniej, miasto ponownie zostało oblężone, zanim padło ofiarą wojsk cesarskich.

XIX wiek zapoczątkował kolejną transformację. Wraz ze zmianą konturów politycznych Europy Pilzno uprzemysłowiło się w niezwykłym tempie. W 1869 roku założono zakłady Škoda, które wkrótce stały się jedną z czołowych firm inżynieryjnych Austro-Węgier, a później Czechosłowacji. Warsztaty maszynowe, odlewnie i warsztaty kolejowe rozprzestrzeniły się po całym mieście, przyciągając robotników z terenów wiejskich i włączając Pilzno do nowoczesnej gospodarki przemysłowej. To właśnie w tej epoce, w 1842 roku, bawarski piwowar Josef Groll zastosował nowe metody warzenia jasnego słodu, produkując pierwsze piwo „Pilsner”. Obecnie browar Pilsner Urquell pozostaje największym w kraju, a jego siostrzany koncern Gambrinus, założony w 1869 roku, również zyskał sławę. Obie marki są obecnie częścią Asahi Group Holdings.

Oprócz swojej przemysłowej tożsamości Pilzno pełni funkcję handlowego centrum Zachodnich Czech. Choć zamieszkuje je zaledwie trzydzieści procent ludności regionu, generuje około dwóch trzecich PKB — nierównowagę częściowo tłumaczoną codziennymi dojazdami do pracy, ale w dużej mierze odzwierciedlającą koncentrację przedsiębiorstw, instytutów badawczych i dostawców usług w mieście. W 2015 r. dziedzictwo kulturowe Pilzna zostało uznane, gdy miasto pełniło funkcję Europejskiej Stolicy Kultury. Jego centrum miejskie, chronione jako strefa dziedzictwa, zachowuje niezwykły zespół barokowych kościołów, gotyckich katedr i renesansowych budynków użyteczności publicznej.

W sercu starego miasta stoi Katedra św. Bartłomieja, której gotycka nawa została rozpoczęta pod koniec XIII wieku, a wieża wznosi się na 102 m — jest to najwyższa wieża kościelna w Czechach. Niedaleko znajduje się renesansowy Ratusz (1554–59), przypisywany włoskiemu architektowi Giovanniemu de Statia, z surową fasadą przerywaną ozdobnymi pilastrami i arkadowymi loggiami. Jednak to Wielka Synagoga w stylu neomauretańskim, ukończona w 1893 roku, zaskakuje większość odwiedzających: jej łuki podkowiaste i polichromowane cegły tworzą drugą co do wielkości synagogę w Europie, ustępując jedynie Synagodze przy ulicy Dohány w Budapeszcie.

Pod tymi zabytkami znajduje się inna kraina. Wyrzeźbiona przez stulecia, historyczna sieć podziemna Pilzna rozciąga się na około dwadzieścia kilometrów, chociaż tylko około 750 m jej tuneli, na głębokości dwunastu metrów, jest dostępnych dla wycieczek z przewodnikiem. Te sklepione piwnice kiedyś mieściły browary, kupców i miejskie sklepy, oferując wgląd w to, jak średniowieczne miasto równoważyło handel i fortyfikacje. Na powierzchni dawna wieża ciśnień przy Bramie Praskiej — zbudowana w 1532 r., a później przebudowana w stylu francuskiego cesarstwa (1822 r.) — zachowuje swój oryginalny gotycki portal i nosi pamiątkową tablicę upamiętniającą doktora Josefa Škodę, urodzonego tuż obok w 1805 r., którego imienne przedsiębiorstwo odmieniło losy miasta.

Rytm codziennego życia w Pilźnie pozostaje związany z ciekami wodnymi i kołami przemysłu, ale bije również w rytmie transportu publicznego. Obszar metropolitalny Pilzna utrzymuje sieć tramwajów, trolejbusów i autobusów obsługiwanych przez PMDP. Bilety — kupowane w automatach, lokalnych sklepach lub w pojazdach za pomocą bezstykowej karty inteligentnej — zapewniają dostęp do wszystkich środków transportu; dla osób często podróżujących, doładowywana karta Plzeň Card oferuje nieograniczoną liczbę przejazdów, gdy jest ważna. Oprócz transportu miejskiego, przecina się tutaj pięć głównych linii kolejowych: linia 170 do Pragi, Beroun i Cheb; 180 do Domažlic i niemieckiego Furth im Wald; 183 do Klatovy i Železná Ruda; 160 do Žatec; i 190 do Czeskich Budziejowic, wszystkie zbiegające się w Plzeň hlavní nádraží. Podróżni samochodem mogą skorzystać z autostrady D5, łączącej Pragę z Norymbergą, a lotnisko Líně, jedenaście kilometrów na południowy zachód, obsługuje loty krajowe i prywatny ruch międzynarodowy.

Klimat w Pilźnie jest klasyfikowany jako oceaniczny (Cfb), charakteryzujący się umiarkowanymi latami i chłodnymi zimami. Średnie roczne opady wynoszą 525 mm, a średnia roczna temperatura wynosi 8,4 °C. Ekstremalne wartości wahały się od -28,0 °C 12 lutego 1985 r. do 40,1 °C 27 lipca 1983 r., co przypomina o kontynentalnych wpływach regionu na jego oceaniczną linię bazową. Warunki te sprzyjają bujnym bulwarom obsadzonym drzewami i licznym parkom miasta, które otaczają historyczne centrum — zielony pas ceniony zarówno przez mieszkańców, jak i turystów.

Życie obywatelskie w Pilźnie wykracza poza handel i kulturę, obejmując wiarę i społeczność. Od 31 maja 1993 r. miasto pełni funkcję siedziby rzymskokatolickiej diecezji pilzneńskiej, obejmującej 818 700 wiernych w siedemdziesięciu dwóch parafiach w dziesięciu wikariatach. Pierwszym biskupem był František Radkovský, a jego następcą został obecny biskup Tomáš Holub; ich katedra mieści się w kościele św. Bartłomieja. Kwitną również tradycje protestanckie: Ewangelicki Kościół Czeskobraterski utrzymuje tutaj swój zachodnioczeski seniorat pod przewodnictwem Seniora Miroslava Hamariego ze zgromadzenia Koranda i kościelnego Josefa Beneša; dwie kolejne parafie braterskie obsługują Jižní předměstí i pobliski Chrást. Miasto jest siedzibą pilzneńskiej diecezji Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego, kierowanej przez biskupa Filipa Štojdla, choć rezydencja biskupia została tymczasowo przeniesiona do Mirovic. Tutaj znajduje się również siedziba Czeskiego Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego, a jego Kościół Luterański św. Pawła służy miejscowym parafianom. Inne wyznania — luteranie wyznania augsburskiego, metodyści, adwentyści dnia siódmego, bracia, prawosławni, grekokatolicy — przyczyniają się do religijnej mozaiki Pilzna.

Muzea i galerie podkreślają intelektualną szerokość miasta. Zachodnioczeskie Muzeum w Kopeckého sady oferuje rotacyjne wystawy archeologiczne, artystyczne i historyczne, podczas gdy jego Miejska Zbrojownia przechowuje broń palną i zbroje z XIV do XVII wieku. Niedaleko znajduje się Muzeum Etnograficzne Regionu Pilzneńskiego, które przedstawia wiejskie zwyczaje, a Muzeum Browarnictwa śledzi lokalne browarnictwo od średniowiecznych praw klasztornych — nadanych przez króla Karola IV w 1375 r. — do współczesnej produkcji. Centrum Nauki Techmania, mieszczące się w dawnym kompleksie fabrycznym Škody, zaprasza do interaktywnej eksploracji fizyki i inżynierii. Historia wojskowości znajduje swoje miejsce w Patton Memorial Pilsen, poświęconym wyzwoleniu Trzeciej Armii USA w maju 1945 r. Lżejsze dania czekają w Muzeum Duchów z jego folklorystycznym obrazem i Muzeum Lalek, które celebruje tradycję marionetek Pilzna. Muzeum Diecezjalne, mieszczące się w klasztorze franciszkanów, prezentuje rzeźby z okresu gotyku i baroku, choć jego galerie są obecnie zamknięte.

Miłośnicy sztuki gromadzą się w Galerii Sztuki Miasta Pilzno i ​​jej odpowiedniku w Masné krámy (Galeria Sztuki Zachodnich Czech), obok Galerii Sztuki Jiří Trnka, nazwanej na cześć słynnego lokalnego lalkarza i ilustratora. Poza granicami miasta znajduje się Park Lotniczy w Nebřehovicach, gdzie otwarta kolekcja około pięćdziesięciu samolotów przypomina o powiązaniach Pilzna z lotnictwem kosmicznym.

Zwiedzanie Pilzna to rozkoszowanie się zarówno tym, co zwyczajne, jak i niezwykłe. Spacer po miejskich parkach odsłania widoki dachówek i wież kościelnych; wspinaczka po schodach na dzwonnicę w kościele św. Bartłomieja nagradza rozległymi widokami dachów i zakoli rzeki. W tawernach w pobliżu Wielkiej Synagogi lub wzdłuż Quai Radbuza, szklanka niefiltrowanego Pilsner Urquell przypomina browarnicze dziedzictwo miasta. Dla tych, którzy szukają rzadkich wrażeń, prywatne firmy, takie jak MiGFlug & Adventure, oferują możliwość pilotowania myśliwca odrzutowego z bazy w pobliżu Pilzna — doświadczenie, które, choć kosztowne, podkreśla trwałe powiązanie miasta z szybkością i precyzją.

Sportowa lojalność w Pilźnie koncentruje się na FC Viktorii Pilzno, której drużyna mistrzowska rywalizuje na Doosan Arenie, stadionie z dwunastoma tysiącami miejsc, położonym niedaleko Placu Republiki. Fani hokeja na lodzie podążają za HC Škoda Plzeň na Logspeed CZ Arenie, gdzie każdej zimy rozbrzmiewają echa łyżew na lodzie.

Kalendarz miasta odzwierciedla wielowarstwową przeszłość i dynamiczną teraźniejszość Pilzna. Każdego maja, w rocznicę wyzwolenia 6 maja 1945 r., Festiwal Wyzwolenia wypełnia ulice muzyką i wspomnieniami. Lato przynosi Puppet Rock Festival — plenerowe spotkanie muzyki i kukiełek w parku Plzen Plaza w ostatni weekend lipca — a na początku sierpnia In The Streets Festival, który wystawia przedstawienia teatralne, taneczne i uliczne na rozproszonych scenach i wielkiej platformie Placu Republiki. Jesienny punkt kulminacyjny nadchodzi wraz z Pilsner Fest każdego września, kiedy oryginalny browar gości miłośników piwa, świętując swoje założenie w 1842 r.

W Pilźnie historia i nowoczesność się przeplatają. Gotycki kamień, renesansowe łuki i mauretańskie ornamenty oprawiają uliczki pełne tramwajów i skuterów. Rzeki spotykają się, a w ich połączeniu miasto znajduje zarówno handel, jak i przyjazność. Tutaj przeszłość nie jest ani skamieniała, ani zapomniana; płynie tak pewnie jak Berounka ku nowym horyzontom.