Siena

Siena, stolica prowincji o tej samej nazwie w środkowej Toskanii, rozciąga się na obszarze około 209 kilometrów kwadratowych pagórkowatego terenu i na wysokości 322 metrów nad poziomem morza góruje nad sześcioma otaczającymi ją dolinami. Z 52 991 mieszkańcami w 2025 r. zajmuje dwunaste miejsce pod względem populacji regionu. Położone między dorzeczami rzek Arbia i Merse na południu a wzgórzami Chianti na północnym wschodzie, historyczne jądro Sieny ucieleśnia wieki ambicji obywatelskich i rozkwitu kulturowego, a jej bogato zdobione place i spiczasta katedra wyróżniają ją jako trwały punkt podparcia włoskiego dziedzictwa.

Początki Sieny jako handlowego entrepôt sięgają etruskich poprzedników, ale to w okresie późnego średniowiecza jej losy skrystalizowały się. W XIII i XIV wieku miasto stało się kluczowym ośrodkiem bankowym, a jego handlowe skarbce rozkwitły dzięki stolicom lombardzkim i liguryjskim. W 1472 roku założono bank Monte dei Paschi; jego nieprzerwana działalność od tamtej pory przyniosła mu miano najstarszego banku na świecie pod ciągłym zarządem. Ta instytucja, mieszcząca się w gotyckim Palazzo Salimbeni, pozostaje w czynnej służbie, co jest świadectwem długoletniej tradycji powierniczej Sieny.

W tym samym czasie XIII wiek był świadkiem narodzin Studium Senese, późniejszego Uniwersytetu w Sienie, którego krużganki i sale wykładowe bez przerwy witały uczonych od 1240 r. Ta czcigodna alma mater wyposażyła miasto w intelektualny okręg, który zwiększał jego handlową sprawność, przyciągając prawników, teologów i filozofów przyrody. Absolwenci i wykładowcy przyczynili się do rozpowszechnienia kanonicznej i świeckiej nauki w całej Europie, umacniając reputację Sieny jako inkubatora erudycji.

Trajektoria demograficzna Sieny odzwierciedla epizodyczny wigor i recesję. W 1861 r. gmina liczyła 32 108 mieszkańców; do 1971 r. liczba ta wzrosła do 65 634, wspierana przez powojenną urbanizację. Ostatnie dekady XX wieku przyniosły skromne redukcje, które do 2011 r. zatrzymały się na poziomie 52 800 osób. Nastąpił minimalny wzrost, który przyniósł 53 062 w 2021 r. i obecną liczbę 52 991. Wahania te odzwierciedlają szersze zmiany ze wsi na miasto i dostosowanie miasta do gospodarczych perypetii.

Rozkwit artystyczny określił wysokie średniowieczne apogeum Sieny. Duccio di Buoninsegna, Simone Martini, Ambrogio i Pietro Lorenzetti oraz Sassetta należeli do mistrzów, których dzieła przekształciły religijne obrazy. Ich freski i obrazy panelowe — bogate w światłocień i emocjonalną ekspresję — rozprzestrzeniły się w całej katedrze, kaplicach bractw i budynkach miejskich. Nawet teraz zwiedzający spotykają te dzieła in situ: od Maestà Duccia w Museo dell'Opera po alegoryczne freski Ambrogio Lorenzettiego na ścianach Palazzo Pubblico.

Chronione przez UNESCO historyczne centrum miasta zachowuje niezwykłą koncentrację architektury z XIII i XIV wieku. Przed Palazzo Pubblico rozciąga się Piazza del Campo w kształcie muszli, którego ceglana powierzchnia jest nachylona w celu odprowadzania wody deszczowej, nadając organiczną krzywiznę zgromadzeniom i, dwa razy do roku, słynnemu wyścigowi konnemu Palio. Wyścigi odbywają się bez widowisk poza najskromniejszą ceremonialną pompą, stawiają liberię i jeźdźca contrade w zaciekłej rywalizacji, która trwa od co najmniej XVII wieku.

Katedra w Sienie — Duomo di Siena — jest wzorem włoskiej syntezy romańsko-gotyckiej. Jej fasada, ukończona w 1380 r., wykorzystuje naprzemienne pasy białego i zielono-czarnego marmuru, podczas gdy bliźniacze przypory wznoszą się do delikatnego okna rozetowego. Plany większego wschodniego transeptu zawiodły pośród zniszczeń spowodowanych przez Czarną Śmierć, pozostawiając dwie ścięte ściany znane jako Facciatone. Z wewnętrznych schodów w jednej ścianie miasto rozwija się poniżej jak stonowany fresk terakotowych dachów i miękkich horyzontów.

Wewnątrz katedry zespół arcydzieł obejmuje ośmiokątną ambonę Nicoli Pisano, której podstawa wsparta na lwie i biblijne płaskorzeźby zapowiadają renesansowy naturalizm. Ogromna mozaikowa nawierzchnia, dzieło kolejnych rzemieślników, odsłania kosmiczne emblematy i sakramentalną ikonografię w mikromarmurowych tesserach. Freski Ghirlandaia i Pinturicchia zdobią zakrystię i Bibliotekę Piccolominiego, podczas gdy wykopaliska w podziemnym baptysterium odkrywają romańskie antecedencje. Lista rzeźbiarzy — Donatello, Lorenzo Ghiberti, Jacopo della Quercia — uzupełniła dekoracyjny schemat katedry.

Naprzeciwko katedry Museo dell'Opera del Duomo chroni Maestà Duccia (1308–11) i niezliczone dzieła sieneńskich luminarzy. Wspinaczka na sąsiedni Facciatone oferuje widok, który może konkurować jedynie z Torre del Mangia na szczycie Palazzo Pubblico. Ta wieża miejska, ukończona w 1348 r., wznosi się na 102 metry; jej nazwa pochodzi od jej pierwszego strażnika, żarłocznego „Mangiaguadagniego”. W Palazzo freski Lorenzettiego Dobre i złe rządy wyrażają bezprecedensową moralność obywatelską, ustawiając alegoryczne postacie, które patrzą na wiejskie i miejskie dzielnice.

Poza tymi monumentalnymi rdzeniami, religijna topografia Sieny jest bogato urozmaicona. Bazylika dell'Osservanza, San Domenico z relikwiami św. Katarzyny, San Francesco i Sanktuarium Santa Caterina — obejmujące dom rodzinny świętej — nadają ulicom kościelną powagę. XVII-wieczne zgromadzenia wznosiły mniejsze kaplice i kościoły parafialne — San Giacinto, San Martino, Santi Niccolò e Lucia — każdy z freskami na ścianach i rzeźbionymi ołtarzami. XVI-wieczna synagoga miasta, zachowana i dostępna, świadczy o średniowiecznym pluralizmie.

Rolnictwo zajmuje odrębną rolę w ramach gminy. W 2009 r. 919 przedsiębiorstw rolnych zarządzało 10,755 km² ziemi, z czego 6,954 km² było uprawne, co stanowiło około jedną trzydziestą domeny gminy Siena. Winnice odmian klasy Chianti i gaje oliwne dają produkty enologiczne i oleinowe, które wspierają lokalną gastronomię. Skromny sektor produkcyjny jest równoważony przez rzemieślniczych cukierników, którzy produkują panforte, ricciarelli i cavallucci na Boże Narodzenie oraz pane co' santi każdego dnia Wszystkich Świętych i Zaduszek.

W naukach o życiu, Centenary Institute Sieroterapico Achille Sclavo, kiedyś zarządzany przez Novartis Vaccines, przeszedł w 2015 r. pod skrzydła GlaxoSmithKline, utrzymując około tysiąca badaczy. Ten biotechnologiczny hub podkreśla adaptowalność Sieny, łącząc średniowieczne antecedencje i innowacje XXI wieku. Usługi i lekki przemysł uzupełniają turystykę i rzemiosło jako główne filary gospodarki.

Obywatelski wypoczynek i naukowe dążenia mieszają się w Medicean Fortress, obecnie Siena Jazz School, gdzie co roku odbywają się międzynarodowe kursy mistrzowskie. Orto Botanico na uniwersytecie uprawia rodzime i egzotyczne gatunki, a jego tarasowe działki to żywe zielniki. W via di Città, gotycki Palazzo Chigi-Saracini mieści Accademia Musicale Chigiana, konserwatorium o międzynarodowej renomie, które gościło sławy od Toscaniniego po współczesnych pianistów.

Arterie transportowe Sieny odzwierciedlają jej rolę jako regionalnego węzła. Autostrada del Sole łączy ją na północy z Florencją, a na południu z Bettolle, podczas gdy Via Cassia — niegdyś rzymska droga konsularna — biegnie przez miasto w drodze do Rzymu. Siena West Ring Road i drogi krajowe 223 i 73 obsługują ruch pojazdów, chociaż projekty ich modernizacji do standardów autostrad pozostają nieukończone. Transport miejski, obsługiwany przez Autolinee Toscane, rozprowadza linie autobusowe po historycznej dzielnicy i peryferiach, obsługując zarówno studentów uniwersyteckich, jak i dojeżdżających do pracy.

Połączenia kolejowe są skromne: jednotorowa linia do Chiusi łączy się z drogami krajowymi na południe, a odgałęzienie do Empoli i Florencji łączy Sienę ze stolicą Toskanii. Linia kolejowa Siena-Monte Antico-Grosseto otwiera korytarz do wybrzeża Morza Tyrreńskiego. Podróże lotnicze opierają się na lotnisku Siena-Ampugnano, głównie ogólnym polu lotnictwa, które kiedyś szkoliło kadetów Regia Aeronautica, wśród nich asa Giuseppe Cenniego.

Klimat w Sienie jest zgodny z klimatem śródziemnomorsko-śródziemnomorskim. Roczne opady wynoszą średnio 823 milimetry, osiągając szczyt w listopadzie i spadając w lipcu. Średnie temperatury wahają się między 6,4 °C w styczniu a 24,4 °C w sierpniu. Warto zauważyć, że najwyższa odnotowana temperatura osiągnęła 39,6 °C w sierpniu 2017 r.; przez dziesięć dni w roku termometry przekraczają 34 °C, co sprawia, że ​​środek lata jest surowym ciepłem.

Każdy kamień w centro storico Sieny wydaje się przesiąknięty wspomnieniami. Od pokrytych mchem ścian Fonte Gaia — repliki z 1858 r. zestawionej z oryginalnymi reliefami Jacopo della Quercia — po trzepotanie flag contra przed Palio, puls miasta pozostaje w rytmie przeszłości. Ci, którzy wchodzą na Torre del Mangia lub przechadzają się po zdobionych krużgankach, uczestniczą w kontinuum obejmującym epokę etruską, średniowiecze i nowożytność.

Trwały urok Sieny tkwi w jej syntezie materialnej precyzji i poetyckiej atmosfery. Jej muzea i katedry świadczą o żarliwym oddaniu i dumie obywatelskiej. Jej uniwersytety i instytuty badawcze świadczą o apetycie na wiedzę, który odrzuca stasis. Na każdym placu, każdej ulicy echa stuleci ożywiają teraźniejszość, czyniąc Sienę nie tylko miejscem odwiedzin, ale żywą kroniką włoskiej cywilizacji.