Korek

Cork, „Rebel City”, jest drugim co do wielkości miastem w Irlandii, liczącym 224 004 mieszkańców według spisu z 2022 r. i obejmującym około 37 kilometrów kwadratowych na wyspie utworzonej przez dwa kanały rzeki Lee. Położone w południowo-zachodniej Irlandii jako miasto hrabstwa Cork, dowodzi jednym z największych naturalnych portów na świecie, ponieważ nabrzeża i doki rzeki płyną na wschód do Lough Mahon i portu Cork.

Założona w VI wieku wokół klasztoru założonego przez świętego Fina Barre, osada, która miała stać się Cork — znana w języku irlandzkim jako Corcaigh, „bagno” — zawdzięcza swoje początki żyznej, żeglownej delcie Lee. Najeźdźcy wikingowie rozbudowali miasto około 915 r. n.e., a w 1185 r. książę Jan nadał Cork statut, podnosząc go do rangi miasta pod koroną Andegawenów. W pełni otoczone murami średniowieczne centrum rozrosło się, tłocząc wąską wyspę między kanałami Lee, z których kilka zostało później zasypanych, tworząc dzisiejszą ulicę St. Patrick's Street, South Mall i Grand Parade. Pozostałe kanały nadal obejmują centrum miasta, którego strzałkowaty zarys świadczy o jego rzecznej przeszłości.

W XVII wieku Cork prosperował dzięki handlowi morskiemu, choć rosnąca wielkość statków napędzała działalność portową w dół rzeki do Cobh. Zamożne przedmieścia, takie jak Sunday's Well i Montenotte, wyrosły na wyższym terenie północnego brzegu, podczas gdy dziewiętnastowieczny kampus uniwersytecki — University College Cork — nabrał kształtu na południowym brzegu. Średniowieczne mury miasta przetrwały jedynie we fragmentach wokół ulic North i South Main, jednak świadomość dziedzictwa przetrwała w takich zabytkach jak Red Abbey, jedyny średniowieczny kościół, i bliźniacze katedry St. Mary's (Północna Katedra rozpoczęta w 1808 r., wieża dodana w latach 60. XIX wieku) i Saint Fin Barre's (zbudowana w latach 1862–1879 na wcześniejszych fundamentach według projektu Williama Burgesa).

Temperament polityczny Cork przyniósł mu przydomek „Rebel City” za sympatie Yorków podczas Wojny Dwóch Róż i późniejszą opozycję wobec Traktatu Anglo-Irlandzkiego w wojnie secesyjnej, co wywołało popularne odniesienia do „prawdziwej stolicy” i fikcyjnej „Ludowej Republiki Cork” poprzez lokalną sztukę uliczną i koszulki. Jego niezależny duch jest równoważony dumą z charakterystycznych lokalnych tradycji kulinarnych — crubeens, flaki i drisheen, niegdyś serwowanych w jadłodajniach z połowy XX wieku, takich jak te Katty Barry — oraz stuletnim English Market, którego zadaszone stragany z rybami, mięsem, produktami i serami rzemieślniczymi przywołują tożsamość Cork jako historycznego portu handlowego. Niedawno magazyny doków odrodziły się jako Marina Market (otwarty we wrześniu 2020 r.), a w Ballintemple jako Black Market (wrzesień 2021 r.), obie kryte hale gastronomiczne łączące lokalnych sprzedawców z wydarzeniami na żywo.

Oceaniczny klimat miasta charakteryzuje się łagodnymi temperaturami, obfitymi opadami deszczu i zmiennością typową dla irlandzkiego oznaczenia Köppen Cfb. Przeważa strefa mrozoodporności 9b; mróz lub śnieg są rzadkie w nisko położonym centrum wyspy. Stacja klimatologiczna lotniska Cork, na wysokości 153 m n.p.m., kilka kilometrów na południe od jądra, rejestruje średnie roczne opady wynoszące 1239 mm, 218 dni deszczowych (ponad 0,2 mm), z czego 80 przekracza 5 mm, wraz z 6,5 dniami gradu i 9,5 dniami śniegu lub deszczu ze śniegiem (śnieg zalega zaledwie dwa dni). Mgła pokrywa miasto około 97,8 poranków w roku, głównie zimą, jednak Cork należy również do najbardziej słonecznych miast Irlandii, ze średnio ponad czterema godzinami dziennego słońca i tylko 63,7 dniami bezsłonecznymi, głównie w środku zimy. Okazjonalne powodzie wzdłuż Lee podkreślają bliską relację miasta z jego drogami wodnymi.

Życie kulturalne w Cork tętni kreatywnością. Cork School of Music i Crawford College of Art and Design, obok teatralnych komponentów UCC, zasilają tętniący życiem ekosystem artystyczny. Corcadorca Theatre Company — niegdyś siedziba Cilliana Murphy'ego — dzieli przestrzeń z krajowym Instytutem Choreografii i Tańca; kameralnym Triskel Arts Centre i jego niezależnym kinem; miejscem tańca Firkin Crane; oraz szkoleniami w Cork Academy of Dramatic Art, Montfort College of Performing Arts i Graffiti Theatre Company. Roczne festiwale — Cork Jazz Festival, Cork Film Festival i Live at the Marquee — przyciągają międzynarodową publiczność, podczas gdy Everyman Palace Theatre i Granary Theatre oferują całoroczny repertuar.

Miejsca muzyczne mają pojemność od pięćdziesięciu do tysiąca: Cork Opera House, The Everyman, Cork Arts Theatre, Cyprus Avenue, Dali, Triskel Christchurch, The Roundy i Coughlan's. Lokalne talenty obejmują RTÉ Vanbrugh Quartet, rockowe postacie Johna Spillane'a i Rory'ego Gallaghera, pionierskie zespoły Five Go Down to the Sea?, Microdisney, The Frank and Walters, Sultans of Ping i Simple Kid, a także śpiewaków operowych Carę O'Sullivan, Mary Hegarty, Brendana Collinsa i Sama McElroya. Kręgi literackie łączą się wokół Munster Literature Centre i Triskel Arts Centre, honorując rodowitych Cork Franka O'Connora i Seána Ó Faoláina, i wspierając głosy takie jak Thomas McCarthy, Gerry Murphy i William Wall.

Inwestycje w infrastrukturę kulturalną zmieniły oblicze miasta: nowoczesna rozbudowa Crawford Municipal Art Gallery, renowacja Opery z początku XXI wieku, otwarta w 2004 roku Lewis Glucksman Gallery w UCC — nominowana do brytyjskiej nagrody Stirling Prize — oraz ukończenie we wrześniu 2007 roku wartego 60 milionów euro budynku School of Music. Wybór Cork na Europejską Stolicę Kultury w 2005 roku i umieszczenie go w zestawieniu Lonely Planet Best in Travel 2010 — okrzykniętym „wyrafinowanym, tętniącym życiem i różnorodnym” — świadczą o jego globalnym znaczeniu.

Dziedzictwo architektoniczne łączy epoki. Ulica St. Patrick's Street — niegdyś kanał Lee's — wije się pod arkadami i deptakami, a jej północny koniec jest oznaczony posągiem Ojca Mathew. Na ulicy Oliver Plunkett stoi General Post Office z wapienną fasadą, usytuowany na Theatre Royal z 1760 roku, przebudowanym przez Pabla Fanque'a na amfiteatr w 1850 roku, zanim stał się obecnym GPO w 1877 roku. Grand Parade, obsadzona drzewami aleja biur i instytucji finansowych, kontrastuje ze starszymi wnętrzami banków w stylu georgiańskim South Mall, w tym z giełdą Allied Irish Bank z lat 60. XIX wieku. Nowoczesną linię horyzontu definiuje County Hall — niegdyś najwyższy budynek w Irlandii, dopóki nie przewyższył go pobliski Elysian — oraz kapryśna rzeźba z brązu „Cha and Miah”. Po drugiej stronie Lee, wiktoriański szpital psychiatryczny Our Lady's Psychiatric Hospital odrodził się jako rezydencje Atkins Hall.

Dominująca północna strona, wieża kościoła św. Anny w Shandon — jej fasady z czerwonego piaskowca i białego wapienia zwieńczone jedenastostopowym łososiowym wiatrowskazem — jest symbolem miasta. Niedaleko Skiddy's Almshouse przypomina o filantropii XVIII wieku. Cork City Hall, wzniesiony w latach 30. XX wieku jako gest pojednania rządu Wielkiej Brytanii po „spaleniu Cork” w 1920 roku przez Black and Tans, zastąpił ratusz zniszczony podczas wojny o niepodległość. Architektura miejska trwa w budynku sądu przy Washington Street i Elizabeth Fort, podczas gdy zabytki kultury obfitują w Christ Church (obecnie Triskel Arts Centre), St Mary's Dominican Church, nadrzeczne dziedzińce UCC, dawne więzienie dla kobiet w Sunday's Well i historyczny English Market pochodzący z 1786 roku (jego początki sięgają 1610 roku).

Zielone przestrzenie wzbogacają życie miejskie: na zachód od centrum Fitzgerald's Park jest siedzibą Cork Public Museum; Bishop Lucey Park chroni fragment średniowiecznego muru; jezioro wędkarskie znane jako The Lough oraz korytarze Marina i Atlantic Pond na obrzeżach Blackrock wspierają biegaczy, wioślarzy i rowerzystów. Od 2012 r. miasto nakłada na ulice ścieżki rowerowe i stojaki na rowery, a w 2014 r. An Rothar Nua uruchomiło publiczny system wynajmu 330 rowerów w 31 stacjach dokujących.

Tradycja browarnicza Cork trwa pomimo zamknięcia w 2009 r. browaru Beamish & Crawford, którego działalność przeniosła się do Murphy's w Lady's Well (teraz również warzy Heinekena w kraju). Browar Franciscan Well, założony w 1998 r., a później przejęty przez Coors, kontynuuje produkcję rzemieślniczą.

Połączenia transportowe łączą Cork z Irlandią i poza nią. Lotnisko Cork, drugie najbardziej ruchliwe lotnisko w kraju, leży tuż na południe od miasta i oferuje loty do ponad czterdziestu pięciu europejskich destynacji. Usługi miejskie Bus Éireann (linie 201–226) łączą centrum z przedmieściami, centrami handlowymi i kampusami uniwersyteckimi, podczas gdy dwie trasy orbitalne okrążają północ i południe. Od stycznia 2019 r. linia 220 zapewnia pierwszy całodobowy autobus w Irlandii, łącząc Ballincollig i Carrigaline co godzinę między 01:30 a 05:30 i zwiększając liczbę pasażerów o 70 procent w pierwszym roku. W październiku 2022 r. Krajowy Urząd Transportu rozpoczął konsultacje publiczne w sprawie BusConnects dla Cork, proponując kilkanaście korytarzy, bram autobusowych, poszerzone pasy dla autobusów i planowany węzeł przesiadkowy przy Szpitalu Uniwersyteckim w Cork jako część trzeciej rundy konsultacji w listopadzie 2023 r. Autokary dalekobieżne odjeżdżają z Parnell Place do Killarney, Waterford, Athlone, na lotnisko Shannon, do Limerick, Galway i Dublina, a uzupełniają je prywatni operatorzy Irish Citylink, Aircoach i Dublin Coach.

Usługi morskie obejmują prom Cross River Ferry między Rushbrooke i Passage West, ułatwiający dojazdy do pracy pod tunelem Jack Lynch, oraz usługę przewozu samochodów Brittany Ferries z Ringaskiddy do Roscoff we Francji przez port Cork szesnaście kilometrów na południowy wschód od centrum. Ulepszenia dróg z lat 80. XX wieku — Cork South Link, dwujezdniowa droga South Ring, tunel Jack Lynch, wiadukt Kinsale Road (2006), obwodnice N20 i przebudowa Patrick Street skoncentrowana na pieszych — znajdują się wzdłuż autostrady M8 do Dublina.

Koleje kiedyś definiowały transportową tkankę Cork, z ośmioma stacjami obsługującymi linie lokalne i regionalne. Dzisiaj Kent Station pozostaje węzłem komunikacyjnym dla cogodzinnych odjazdów Irish Rail z Dublina i tras InterCity do Killarney, Tralee, Limerick, Ennis i Galway, podczas gdy Little Island i Glounthaune obsługują podmiejskich dojeżdżających do pracy i ponownie otwartą linię Glounthaune–Midleton (2009). Zabytkowe tramwaje — konne w 1872 r. i elektryczne od 1898 r. do 1931 r. — ustąpiły miejsca nowoczesnym torom.

Liczba ludności Cork wzrosła z 208 669 w spisie z 2016 r. do 224 004 w 2022 r. po rozszerzeniu granic, które objęło takie miasta jak Blarney, a Metropolitan Cork przekroczyło 300 000 mieszkańców. Tkanina społeczna wzbogaca gobelin społeczności imigrantów: Polacy, Brytyjczycy, Litwini, Francuzi, Niemcy, Hindusi, Nigeryjczycy, Węgrzy, Słowacy i Hiszpanie – wszyscy przyczyniają się do kosmopolitycznego charakteru miasta. Kobiet jest nieznacznie więcej niż mężczyzn, co odzwierciedla ogólnokrajowe trendy, ale różnica jest mniejsza.

Pod reputacją „miasta rebeliantów” Cork pozostaje bogatą, wielowarstwową tkanką miejską – jednocześnie średniowiecznym klasztorem, twierdzą wikingów, gruzińskim portem handlowym i nowoczesną europejską stolicą kultury – którego przecięte rzeką wyspiarskie centrum i sławne nabrzeża w dalszym ciągu kształtują tętniące życiem miasto, które patrzy na świat, jednocześnie pielęgnując swoje niezależną spuściznę.