Jekaterynburg

Jekaterynburg, położony na brzegach rzeki Iset na wschodnim skraju gór Ural, jest czwartym co do wielkości miastem w Rosji i ośrodkiem administracyjnym obwodu swierdłowskiego i uralskiego okręgu federalnego. Zajmując obszar 1111 kilometrów kwadratowych i zamieszkując 1 544 376 mieszkańców według spisu z 2021 r., zajmuje strategiczne położenie między Europą a Syberią. Założone w 1723 r. i na krótko przemianowane na Swierdłowsk w latach 1924–1991, miasto jest zarówno potęgą przemysłową, jak i ośrodkiem kulturalnym, a jego linia horyzontu jest obecnie urozmaicona nowoczesnymi wieżowcami, a ulice charakteryzują się uderzającą architekturą konstruktywistyczną.

Jekaterynburg został założony dekretem cesarza Piotra Wielkiego z 18 listopada 1723 r., nazwany na cześć jego małżonki, cesarzowej Katarzyny I. Od początku pełnił funkcję stolicy górniczej Imperium Rosyjskiego, eksploatując bogate rudy Uralu i działając jako ważne ogniwo na Szlaku Syberyjskim zainaugurowanym przez Katarzynę Wielką w 1781 r. Ta arteria przekształciła miasto w bramę dla podróżnych i towarów zmierzających na rozległe pustkowia Syberii. Pod koniec XIX wieku Jekaterynburg stał się ośrodkiem fermentu społecznego i politycznego, miejscem postoju ruchów rewolucyjnych, które miały ukształtować bieg historii Rosji. Po rewolucji bolszewickiej miasto zostało przemianowane na Swierdłowsk na cześć Jakowa Swierdłowa, odzwierciedlając jego nową rolę jako centrum administracyjnego i przemysłowego pod rządami radzieckimi. Wraz z rozpadem Związku Radzieckiego odzyskało swoją historyczną nazwę 23 września 1991 r.

Położony na północno-wschodnim krańcu Europy Jekaterynburg zajmuje zalesione wzgórza, które ustępują łagodnym zboczom Uralu. Rzeka Iset przecina tkankę miejską, płynąc z gór do Tobolu. W jego granicach znajdują się dwa jeziora, Shuvakish i Shartash, podczas gdy pobliskie zbiorniki wodne i stawy zapewniają zarówno rekreację, jak i zarządzanie wodą. Wilgotny klimat kontynentalny miasta zapewnia wyraźnie zaznaczone pory roku. Zimy mogą spaść do -40°C pod wpływem arktycznych intruzji, a następnie wzrosnąć powyżej zera podczas nagłych odwilży, podczas gdy temperatury latem mogą wahać się od lekkich przymrozków do maksimów przekraczających 35°C, gdy ciepłe masy powietrza zbliżają się z Azji Środkowej. Te dramatyczne wahania podkreślają położenie miasta na skrzyżowaniu kontrastujących prądów powietrza.

Rozwój demograficzny towarzyszył rozwijającej się gospodarce Jekaterynburga. W latach 2010–2021 populacja miasta wzrosła o prawie 15 procent, co odzwierciedla zarówno migrację wewnętrzną, jak i naturalny wzrost. Miasto rozciąga się poza swoje oficjalne granice, stając się aglomeracją miejską liczącą około 2,2 miliona mieszkańców. Ta ekspansja zbiega się z boomem budowlanym, który doprowadził do powstania ponad dwudziestu wieżowców, w tym Iset Tower, która ma 209 metrów i jest najwyższą budowlą na Uralu.

Pod względem wyników gospodarczych Jekaterynburg zajmuje trzecie miejsce wśród miast rosyjskich, wyprzedzone jedynie przez Moskwę i Sankt Petersburg. Globalny indeks City-600 firmy McKinsey zalicza go do najlepszych gospodarek miejskich na świecie, odpowiadając za 60 procent globalnego produktu krajowego brutto. Z produktem miejskim brutto wynoszącym 898 miliardów rubli w 2015 r. i produktem metropolitalnym brutto przekraczającym 50 miliardów dolarów międzynarodowych, umocnił swoją pozycję jako finansowy i przemysłowy nexus.

Ekonomiczne fundamenty miasta opierają się na ciężkim przemyśle, zakładach metalurgicznych i przedsiębiorstwach zbrojeniowych, które sięgają czasów radzieckiej świetności. Przed 1991 rokiem Swierdłowsk czerpał 90 procent swojej działalności z produkcji, z czego trzy czwarte wspierało produkcję wojskową. Od czasu reform rynkowych w latach 90. nastąpił postęp w dywersyfikacji przemysłu, przyciągając inwestycje w technologię, logistykę i usługi biznesowe. Siedziba Centralnego Okręgu Wojskowego i Uralskiego Oddziału Rosyjskiej Akademii Nauk podkreślają podwójną rolę Jekaterynburga jako ośrodka strategicznego i intelektualnego.

Turystyka stała się znaczącym czynnikiem wpływającym na profil miasta. Wyznaczone jako jedno z pięciu najlepszych miejsc docelowych w Rosji w 2015 Global Destination Cities Index, powitało 2,1 miliona odwiedzających w tym roku. Zmiana z turystyki biznesowej na wypoczynkową jest oczywista: podczas gdy podróżujący służbowo stanowili kiedyś 80 procent przyjazdów, w 2015 roku stanowili tylko 67 procent. Odwiedzający przybywają, aby zwiedzić miejsca związane z ostatnim carem Rosji, podążać za bazhowską wiedzą o geologii i folklorze Uralu oraz wziąć udział w wydarzeniach od szczytów Szanghajskiej Organizacji Współpracy w latach 2008–2009 po międzynarodową wystawę Innoprom. Jako miasto gospodarza Mistrzostw Świata FIFA 2018, Jekaterynburg zaprezentował swój nowoczesny stadion obok historycznych obiektów.

Kompleksowa sieć transportowa podtrzymuje zarówno handel, jak i turystykę. Zbiega się tu sześć autostrad federalnych i siedem głównych linii kolejowych, co czyni to miejsce trzecim co do wielkości węzłem transportowym w Rosji po Moskwie i Sankt Petersburgu. Węzeł w Jekaterynburgu jest częścią Kolei Transsyberyjskiej, łączącej zachodnią Europę ze wschodem Pacyfiku. Międzynarodowy port lotniczy Kolcowo obsługuje ponad pięć milionów pasażerów rocznie, podczas gdy drugorzędne lotnisko w Aramil obsługuje loty regionalne. W obrębie miasta pojedyncza linia metra z dziewięcioma stacjami przewozi prawie pięćdziesiąt milionów pasażerów rocznie, obok tramwajów, trolejbusów i autobusów, które kiedyś przewoziły setki milionów pasażerów rocznie. Rozwijająca się obwodnica i sieć wielopoziomowych węzłów rozwiązują problem chronicznego zatłoczenia spowodowanego szybkim wzrostem liczby samochodów, która obecnie wynosi około 410 pojazdów na 1000 mieszkańców.

Krajobraz kulturowy Jekaterynburga jest zarówno głęboki, jak i różnorodny. Około pięćdziesiąt bibliotek, w tym Sverdlovsk Oblast Universal Scientific Library i AI Hercen Central City Library, wspierają działalność naukową. Muzeów jest ponad pięćdziesiąt, a ich zbiory obejmują ikony Nevyansk z Nevyansk Icon Museum, a także kolekcję Shigir, najstarszą na świecie drewnianą rzeźbę, datowaną obecnie na około 11 500 lat temu. Muzeum Sztuk Pięknych w Jekaterynburgu mieści wybitne płótna rosyjskiego malarstwa, a żeliwny pawilon Kasli, arcydzieło wpisane na listę UNESCO z 1900 r., znajduje się w jego asamblażu.

Życie teatralne kwitnie w miejscach, które obejmują Akademicki Teatr Komedii Muzycznej, teatr dramatyczny, teatr młodzieżowy i znany teatr lalek. Teatr Opery i Baletu w Jekaterynburgu zdobył cztery nagrody Złotej Maski w 2020 r., w tym za najlepsze przedstawienie operowe. Dziedzictwo filmowe miasta rozciąga się od pierwszego kina w 1909 r. do Sverdlovsk Film Studio, założonego w 1943 r., którego produkcje docierały do ​​krajowej publiczności. Obecnie ponad dwadzieścia kin wyświetla filmy krajowe i międzynarodowe.

Muzyka również pulsuje na ulicach miasta. Zespoły rockowe, takie jak Chaif, Agata Kristi i Nautilus Pompilius, powstały tutaj, przyczyniając się do ruchu Ural Rock. Ural State Conservatory wykształciło takie gwiazdy opery jak Boris Shtokolov i Vera Bayeva, a Ural Philharmonic Orchestra pod dyrekcją Dmitrija Lissa występuje na arenie międzynarodowej. Sztuki cyrkowe rozkwitają w V. I. Filatov State Circus, który w 2012 r. został wybrany Cyrkiem Roku w Rosji.

Jekaterynburg obejmuje zarówno sztukę publiczną, jak i architekturę. Liczba zabytków konstruktywistycznych przekracza 140, od Białej Wieży Uralmasz po dom wydawniczy „Uralskiy Rabochiy”. Sztuka uliczna przyniosła miastu przydomek „rosyjskiej stolicy sztuki ulicznej”. Zabytkowe budowle obejmują zarówno neoklasycystyczne osiedla zaprojektowane przez architekta Michaiła Małachowa, działającego w latach 1815–1842, jak i barokowe i eklektyczne konstrukcje, takie jak Opera i dworzec kolejowy wzniesione na początku XX wieku. Neoklasycyzm z czasów radzieckich zdobił budynki użyteczności publicznej w latach 30.–50. XX wieku, podczas gdy bloki mieszkalne z czasów Chruszczowa odzwierciedlają racjonalistyczne doktryny lat 60.–80. XX wieku. Reformy rynkowe z lat 90. XX wieku doprowadziły do ​​renowacji i zjawiska „fasady”, polegającego na zachowaniu historycznych frontów przy jednoczesnym połączeniu ich z nowoczesnymi wypełnieniami. Na przełomie tysiącleci pojawiły się wieżowce high-tech, centra biznesowe i luksusowe kompleksy, których ukoronowaniem jest Central Business District zaprojektowany przez Jeana Pistre'a i Iset Tower.

W dzielnicy kulturalnej w 2015 r. otwarto Centrum Prezydenckie Borysa Jelcyna, które w 2017 r. zostało uznane przez Radę Europy za najlepsze muzeum w Europie. Uralskie Towarzystwo Miłośników Nauk Przyrodniczych założyło zoo, w którym obecnie mieszka ponad 1000 zwierząt z 350 gatunków. Od 2011 r. trasa piesza „Red Line” prowadzi zwiedzających przez trzydzieści cztery zabytki w sercu miasta, łącząc pałace, katedry i place publiczne w ramach samodzielnej wycieczki.

Historia Jekaterynburga to historia nieustannej transformacji na styku kontynentów i epok. Jego geneza jako placówki górniczej, dojrzewanie jako imperialnego i radzieckiego centrum przemysłowego oraz wyłonienie się jako nowoczesnej metropolii finansów, sztuki i architektury podkreślają jego trwałe znaczenie. Od czasów Katarzyny Wielkiej do ery cyfrowej miasto zrównoważyło wydobycie zasobów i ekspresję twórczą, znaczenie strategiczne i innowację kulturową. Na jego ulicach i linii horyzontu można dostrzec nie tylko ciężar historii, ale także niespokojną ambicję miasta nieustannie patrzącego na wschód i zachód, na przeszłość i przyszłość.