Koh Samui

W Zatoce Tajlandzkiej leży wyspa, której kontury były świadkami stuleci zmian. Mając 228,7 kilometrów kwadratowych, Ko Samui zajmuje przestrzeń zarówno skromną pod względem wielkości, jak i rozległą pod względem charakteru: ustępuje jedynie Phuket wśród wysp Tajlandii, a jednocześnie jest wyjątkowa w swoim połączeniu gęstej dżungli, gajów kokosowych, społeczności nadmorskich i nowoczesnych udogodnień rekreacyjnych. Każda wąska droga i przybrzeżna osada niesie ślady minionej epoki, kiedy rybacy z Półwyspu Malajskiego i południowych Chin po raz pierwszy zapuścili się na jej brzegi w VI wieku. Dziś sama nazwa wyspy pozostaje zagadką — być może zapożyczoną ze starożytnych dialektów tamilskich lub hajnańskich, być może zakorzenioną w lokalnym drzewie — jednak ta dwuznaczność wydaje się odpowiednia dla miejsca, którego historia opiera się prostym wyjaśnieniom.

Archeologiczne i kartograficzne dowody wskazują, że Samui przyciągało żeglarzy ponad czternaście wieków temu. Małe osady rybackie rozwijały się cicho, utrzymywane przez ocean i żyzne gleby wyspy. W 1687 roku chińscy żeglarze odnotowali wyspę na swoich mapach pod nazwą Pulo Cornam, co przypominało o jej położeniu na regionalnych szlakach handlowych. Etymologia „Samui” pozostaje przedmiotem lokalnej debaty: niektórzy wiążą ją z sanskrycko-tamilskim terminem oznaczającym „morską pogodę”; inni z tajską nazwą rodzimego drzewa; jeszcze inni z hajnańskimi słowami oznaczającymi „pierwszą wyspę” lub „piękną plażę”. Jedna z opowieści sięga nawet do języka malajskiego, gdzie saboey oznacza przystań bezpieczeństwa. Takie teorie, choć niepotwierdzone, oddają pluralistyczne dziedzictwo wyspy na skrzyżowaniu kultur.

Położona około 35 kilometrów na północny wschód od miasta Surat Thani (na około 9° N, 100° E), Ko Samui jest największym lądem w archipelagu Chumphon. Jej forma rozciąga się na około 25 kilometrów ze wschodu na zachód, z obwodnicą o długości 51 kilometrów biegnącą wzdłuż krawędzi nizinnej. Od drogi betonowe odnogi wiją się w górę, przenikając do serca wnętrza pokrytego lasem deszczowym. Tutaj Khao Pom wznosi się na 635 metrów — cichy strażnik pośród lasu, który daje schronienie dzioborożcom, makakom i niezliczonym gatunkom owadów. Na morzu wyspy satelitarne, takie jak Ko Pha-ngan, Ko Tao i Ko Nang Yuan, wabią podróżników poszukujących samotności lub podwodnej eksploracji, podczas gdy skupiska na morzu, takie jak Park Narodowy Mu Ko Ang Thong, kuszą jednodniowych turystów osłoniętymi zatokami i krasowymi iglicami.

Klimat Samui mieści się w klasyfikacji tropikalnego monsunu, charakteryzującego się ciepłem i wilgotnością przez cały rok. Roczne opady wynoszą średnio około 1960 milimetrów — zauważalnie mniej niż 2220 milimetrów na Phuket — ale nadal wystarczająco dużo, aby utrzymać bujną roślinność. Opady koncentrują się głównie między połową października a początkiem grudnia, kiedy codzienne ulewy mogą zalać wyspę, chociaż pojedyncze prysznice trwają zazwyczaj krócej niż godzinę. Przez resztę roku krótkie ulewne deszcze przerywają okresy słońca, oferując wytchnienie bez przytłaczania krajobrazu. Ten rytm tropikalnych pryszniców i słońca kształtuje zarówno ekologię wyspy, jak i praktyki rolnicze, które kiedyś dominowały w jej gospodarce.

Do początku lat 70. Ko Samui pozostawało oderwane od arterii lądowych Tajlandii. Żadne utwardzone drogi nie przecinały jej wnętrza; opłynięcie wyspy wymagało jednodniowej wędrówki pieszo lub okazjonalnie polną drogą. Osada Nathon na zachodnim brzegu, historyczna siedziba lokalnej administracji, utrzymywała niewielkie połączenie portowe z Surat Thani, jednak życie tutaj toczyło się z samowystarczalną prostotą: palmy kokosowe i drzewa kauczukowe przynosiły plony do lokalnego użytku i sporadycznego handlu. Przybycie utwardzonych dróg, a wkrótce potem lotniska w 1989 r., zmieniło tę równowagę. Obecnie 51-kilometrowa obwodnica łączy główne plaże i wioski, podczas gdy lotnisko Samui — zbudowane i obsługiwane prywatnie przez Bangkok Airways — obsługuje pięćdziesiąt lotów dziennie, a jego terminal na świeżym powietrzu został zaprojektowany tak, aby przywoływać tradycyjną tajską architekturę i został doceniony za wrażliwą na środowisko konstrukcję.

Transport morski i lądowy na Samui łączy w sobie praktyczność i malowniczość. Dwie trasy promów samochodowych łączą wyspę z Don Sak na lądzie stałym, docierając do Nathon lub Lipa Noi. Promy dla pieszych pasażerów i songthaews — przebudowane pickupy z ustalonymi cenami przejazdu — kursują wzdłuż drogi obwodowej. Prywatnie wynajęte taksówki oferują bezpośredni transport między wioskami i plażami po ustalonych stałych stawkach. Publiczne autobusy, odjeżdżające ze stacji na północ od Nathon, obsługują dłuższe trasy do prowincji Surat Thani. Pomimo nowoczesnych dróg, niebezpieczne dziury w drogach nadal występują, a wynajem motocykli — choć wszechobecny — wiąże się ze znanymi zagrożeniami. Odwiedzającym zaleca się noszenie kasków, wykupienie ubezpieczenia podróżnego i zachowanie ostrożności na odcinkach wiejskich po zmroku.

Około 50 000 mieszkańców nazywa Samui swoim domem, z czego ponad 90 procent praktykuje buddyzm. Podczas gdy kokos i kauczuk kiedyś stanowiły podstawę utrzymania, turystyka przyćmiła rolnictwo jako główny czynnik napędowy gospodarki wyspy. W 2018 r. przybyło około 2,7 miliona turystów — w porównaniu z 2,34 miliona w 2016 r. — a liczba ta stale rosła, aż do czasu, gdy globalna pandemia ograniczyła liczbę odwiedzających. Wzrost przyniósł zarówno dobrobyt, jak i napięcia społeczne: pogłębiającą się przepaść między zamożnymi przybyszami a lokalnymi pracownikami, a także przypadki przestępstw związanych z dysproporcjami w zamożności. W szczycie sezonu przed 2020 r. niektóre plaże były przepełnione; migawki zatłoczonych linii brzegowych odzwierciedlały zmagania branży ze zrównoważonym rozwojem.

Nowoczesna turystyka na Samui zaczęła nabierać rozpędu pod koniec lat 70., kiedy garstka turystów z plecakami zapuszczała się na ląd na pokładach łodzi kokosowych. Garstka prostych bungalowów obsługiwała tę wczesną falę podróżników. Lata 90. przyniosły bardziej intensywny napływ: czarterowane statki i wycieczki grupowe przywiozły rodziny i pary poszukujące słonecznych piasków. Liczba pokoi hotelowych wzrosła z około 17 500 w 2013 r. do prawie 18 000 w 2015 r. Bangkok Airways jednocześnie unowocześniło swoją flotę, zastępując samoloty śmigłowe Airbusami, aby zapewnić około 189 000 dodatkowych miejsc. Niemcy, Wielka Brytania i Tajlandia łącznie odpowiadały za ponad jedną czwartą przyjazdów, chociaż popyt ze strony innych rynków azjatyckich od tego czasu wzrósł.

W 2020 r. ustawodawcy w Bangkoku wznowili dyskusję na temat 18-kilometrowego mostu łączącego prowincję Nakhon Si Thammarat z południowo-zachodnim krańcem Samui. Zwolennicy argumentowali, że stałe połączenie — proponowane, aby nosić imię premiera Prayuta Chan-o-chy — pobudziłoby rozwój regionalny i zmniejszyło zależność od promów. Krytycy wskazywali na astronomiczne koszty, wpływ na środowisko i potencjalne zagrożenia dla charakteru wyspy. W połowie 2025 r. propozycja pozostaje rozpatrywana, co jest symbolem trwającej debaty na temat rozwoju kontra ochrona.

Z Nathon w zachodnim porcie, linia brzegowa biegnąca zgodnie z ruchem wskazówek zegara ukazuje szereg nadmorskich scenerii, z których każda ma swój własny charakter:

• Laem Yai: Ustronna zatoka na północno-zachodnim krańcu wyspy, gdzie łodzie rybackie odpoczywają na tle sylwetek wysp Ang Thong.
• Mae Nam: Północne wybrzeże charakteryzujące się płytką wodą i łagodnym piaskiem, idealne dla rodzin i osób poszukujących spokoju.
• Bophut: Kiedyś wioska rybacka, obecnie znana z Wioski Rybackiej, czyli skupiska odnowionych kamienic, restauracji i butików.
• Bang Rak: Nazywana „Plażą Wielkiego Buddy”, w tym północno-wschodnim punkcie znajduje się 15-metrowy posąg Wat Phra Yai, który codziennie przyciąga pielgrzymów i turystów.
• Choeng Mon: Kompaktowa, osłonięta zatoka, w której luksusowe ośrodki wypoczynkowe spotykają się z niskimi pensjonatami – mniej tłumów, wolniejszy rytm.
• Chaweng: Najdłuższa linia brzegowa wyspy, szeroki łuk białego piasku otoczony luksusowymi hotelami, hostelami dla turystów i życiem nocnym, które trwa do białego rana.
• Lamai: południowy sąsiad Chaweng, niegdyś znany ze swoich formacji skalnych w pobliżu skał Grandmother i Grandfather. Jego rozwój przyczynił się do powstania barów go-go i saloników plażowych, choć na jego obrzeżach pozostały spokojniejsze miejsca.
• Południowe wybrzeże Ko Samui: Seria małych, rzadko odwiedzanych osiedli – Hua Thanon, Na Khai, Laem Set, Bang Kao i Thong Krut – gdzie życie mieszkańców toczy się w umiarkowanym tempie.
• Lipa Noi i Lem Hin Khom: południowo-zachodnie zatoki oferujące odosobnienie, złoty piasek i panoramiczne widoki na zewnętrzną część archipelagu.

Oprócz plaż, Samui oferuje wodospady, pokazy dzikiej przyrody, zabytkowe domy i miejsca spotkań rzemieślników:

• Wodospady Na Mueang (1 i 2): Można do nich dojechać drogą 4169. Te kaskady spadają po fioletowych skałach do zapraszających do zanurzenia basenów.
• Wodospad Hin Lat: Krótki przejazd z drogi okrężnej prowadzi do basenów tarasowych otoczonych tropikalną roślinnością.
• Skały Babcia i Dziadek: Naturalne formacje na południowym krańcu Lamai, słynące z antropomorficznych kształtów i lokalnych legend.
• Stary Dom: Prawie dwustuletnia rezydencja w stylu chińskim, zachowana przez rodzinę Hancharoen i udostępniona zwiedzającym jako przykład architektury przednowoczesnej.
• Plaża Silver (Crystal): Wąska zatoka z drobnym piaskiem, często mniej zatłoczona niż Chaweng lub Lamai.

Miejsca pokazów — występy małp i pokazy słoni — spotkały się z krytyką z powodu obaw etycznych, mimo że nadal są częścią obiegu zwiedzających. Na południowym wschodzie Samui Aquarium i Tiger Zoo prezentują gatunki morskie obok dużych kotów, podczas gdy pobliski Butterfly Garden i Insect Museum przedstawiają różnorodność mniejszych stworzeń wyspy.

Lokalne tradycje i globalne spotkania wyznaczają rytm kalendarza:

• Festiwal Walk Bawołów: Odbywający się w Nowy Rok i Songkran konkurs udekorowanych bawołów wodnych. W programie krótkie, rytualne walki z użyciem wody święconej.
• Ten Stars Samui Art Party: Roczne spotkanie artystów, kolekcjonerów i miłośników sztuki, odbywające się w ośrodkach wypoczynkowych i obiektach kulturalnych, mające na celu wspieranie rozwoju społeczności artystycznej.
• Triatlon Samui: Wydarzenie Międzynarodowej Unii Triatlonu, w którym bierze udział ponad pięciuset zawodników, którzy rywalizują ze sobą w pływaniu, jeździe na rowerze i biegu wokół wyspy.
• Ko Samui Midnight Run: Charytatywny bieg uliczny organizowany co roku w marcu przez Tajskie Stowarzyszenie Hotelarskie i lokalne organizacje turystyczne. Oferuje trasy o długości 5 i 10 km.
• Regaty Samui: Zawody żeglarskie odbywające się od 2002 r., przyciągające załogi z Australii, Japonii, Singapuru i innych krajów, które rywalizują na wodach Zatoki Perskiej.

Z biegiem lat duchowa architektura Samui rozrosła się zarówno pod względem liczby, jak i znaczenia:

• Wat Phra Yai (Świątynia Wielkiego Buddy): Wzniesiona w 1972 roku na północno-wschodnim przylądku, jej pozłacany posąg ma 15 metrów wysokości.
• Wat Khunaram: południowo-wschodnia świątynia, w której zmumifikowane ciało czcigodnego mistrza medytacji znajduje się w szklanej kapliczce.
• Pagoda Laem Sor: Czedi z powierzchnią z żółtych płytek, które w świetle słonecznym mienią się niczym płynny metal. Jest to jedno z najuroczystszych miejsc kultu na wyspie.

Miejsca te przyciągają zarówno wiernych, jak i ciekawskich podróżników, a tamtejsze rytuały i kadzidła oferują wgląd w życie wyspy, którego nie dostrzegają turyści.

Sporty wodne i wycieczki wyznaczają wiele tras:

• Snorkeling i nurkowanie: Nurkowania z brzegu często wiążą się z mułem i słabą widocznością, ale jednodniowe wycieczki do Ko Tao i Parku Narodowego Ang Thong zapewniają czystą wodę, ogrody koralowe i gatunki pelagiczne. Od czerwca do sierpnia panują idealne warunki do nurkowania, chociaż operatorzy organizują wycieczki przez cały rok.
• Rozproszone wysepki, takie jak Ko Kra, Ko Losin i Samran Pinnacles, nagradzają bardziej doświadczonych nurków widokiem rekinów, mant i dużych serioli.
• Parki wodne i wypożyczalnie quadów: Atrakcje na powierzchni uzupełniają te wodne, jednak quady nie mają zezwolenia na poruszanie się po drogach publicznych i wiążą się z nimi kwestie odpowiedzialności prawnej.

Kultura kulinarna wyspy Ko Samui odzwierciedla wyspiarskie położenie i dziedzictwo południowej Tajlandii:

• Kokosy: Świeże, sprzedawane przy przydrożnych straganach, młode kokosy oferują słodką, chłodzącą wodę.
• Owoce morza: Lokalne połowy pojawiają się w curry, daniach grillowanych i smażonych na patelni, jednak w sezonie wzmożony ruch może nadwyrężyć podaż.
• Specjały regionalne: curry z wpływami muzułmańskimi (massaman), dania z makaronem na bazie ryb (khanom jeen) i biryani nawiązują do wpływów malajskich, indonezyjskich i indyjskich. Popularne przekąski to solone jajka i rambutan.
• Podwójne ceny: Turyści mogą napotkać dwa menu — jedno w cenach lokalnych, drugie w cenach turystycznych nawet cztery razy wyższych. Czujność przy zamawianiu może zachować zarówno budżet, jak i harmonię.

Po zmroku lokale gastronomiczne zmieniają się z miejsca na miejsce, od saloników oświetlonych świecami po wykwintne bary piwne:

• Lokalne piwa (Singha, Tiger, Chang, Leo) kosztują około 90 bahtów, importowane piwa często są dwa razy droższe.
• Bary piwne: Znajdują się szczególnie blisko plaży Chaweng. Oferują stoliki z obsługą, gry barowe i zamykają się o późnej porze (oficjalnie o 01:00, choć często później).
• Pokoje karaoke: Oferują prywatne kabiny i wspólne sceny, oferują listy piosenek w języku tajskim i angielskim oraz profesjonalną obsługę.
• Kluby nocne: tętnią muzyką elektroniczną i popową, przyciągając tłumy do białego rana.
• Zwiedzanie destylarni rumu: Na południowym wybrzeżu lokalny producent wytwarza pięć smaków rumu – trzcinowy, cytrynowy, pomarańczowy, ananasowy i kokosowy – a także korzenne mieszanki cynamonu i limonki.

Podróżni powinni zachować ostrożność w kilku kwestiach:

• Woda: Woda z kranu nie nadaje się do picia. Woda butelkowana i oczyszczony lód z restauracji zapewniają bezpieczniejsze opcje.
• Transport: Wypożyczanie motocykli wiąże się z dużym ryzykiem wypadków; samochody i jeepy, choć droższe, oferują większą ochronę i mogą obejmować pełniejsze ubezpieczenie. Pojazdy terenowe nie mają rejestracji do użytku drogowego.
• Przestępczość: Zgłaszano kradzieże z luków bagażowych nocnych autobusów; wartościowe rzeczy powinny pozostać w bagażu podręcznym. Odosobnione incydenty miały miejsce na plażach po zmroku. Zawsze negocjuj ceny taksówek z wyprzedzeniem i potwierdzaj ceny w menu przed złożeniem zamówienia.

Ko Samui to wyspa kontrastów: starożytne świątynie stoją w zasięgu słuchu DJ-ów grających na plaży; szczyty porośnięte lasem deszczowym górują nad luksusowymi kurortami; skromne wioski rybackie istnieją obok gwarnych enklaw turystycznych. Jej historia to opowieść o adaptacji — społeczności ukształtowanej przez geografię, złagodzonej izolacją i przekształconej przez pływy globalnych podróży. Spacer po jej brzegach to przemierzanie epok, napotykanie przypomnień o czasach sprzed dróg, samolotów, zanim wzrok świata zatrzymał się tutaj. A jednak w chwilach ciszy — gdy niebo monsunowe się przejaśni, a horyzont rozbłyśnie zachodem słońca — pozostaje namacalne poczucie, że Samui, w całej swojej złożoności, nadal definiuje się na nowo.