Astana

Założone w 1830 roku jako Akmoly na brzegach rzeki Iszym, miasto, które jest dzisiejszą Astaną, zaczęło jako skromny posterunek na kazachskim stepie. W ciągu dwóch lat uzyskało status miasta pod rosyjską nazwą Akmolinsk, odzwierciedlając jego strategiczne położenie podczas ekspansji carskiej Rosji. W latach 60. XX wieku nazwa została zmieniona na Tselinograd, zaznaczając jego rolę w sercu radzieckiej kampanii na rzecz ziem dziewiczych, której celem było przekształcenie nieuprawianych prerii w pola zbożowe. Po uzyskaniu przez Kazachstan niepodległości miasto powróciło do Akmoli w 1992 roku, zanim przyjęło nazwę Astana — dosłownie „stolica” w języku kazachskim — gdy siedziba rządu została przeniesiona z Ałmaty pod koniec 1997 roku. Krótkie przechrzczenie na Nur-Sułtan w 2019 roku uhonorowało pierwszego prezydenta kraju, Nursułtana Nazarbajewa; w 2022 roku przywrócono pierwotną nazwę stolicy miasta.

Astana leży na 51°10′ N, 71°26′ E, na wysokości 347 m n.p.m., na płaskim, półpustynnym terenie typowym dla stepów środkowego Kazachstanu. Rzeka Iszym przecina miasto, a na jej północnym brzegu znajdują się starsze dzielnice, a na południowym brzegu nowe zabudowania. Klimat kontynentalny przynosi ostre kontrasty: letnie maksima mogą osiągnąć 35 °C, podczas gdy zimowe minima regularnie spadają między –30 °C a –35 °C, z odnotowanym minimum –51,6 °C w styczniu 1893 r. Śnieg i lód często utrzymują się od połowy listopada do kwietnia, podczas gdy uporczywe wiatry kształtują otwarte dzielnice na lewym brzegu i podkreślają reputację miasta jako miejsca, w którym można cieszyć się wietrznymi zimowymi dniami.

Konkurs projektowy w kwietniu 1998 r. przyciągnął zgłoszenia od wiodących architektów i planistów. Japoński architekt Kisho Kurokawa wygrał zlecenie na opracowanie ram rozbudowy miasta, proponując dialog między istniejącym miastem na północ od rzeki a nową strefą administracyjną i mieszkalną na południu. Powstały plan rozwija się jak ogromny owalny tor: stare dzielnice przemysłowe leżą za linią kolejową, która przecina wschód-zachód; między koleją a rzeką znajduje się centralna dzielnica biznesowa; a na południe od Ishim, wzdłuż szerokiego bulwaru wznosi się szereg budynków rządowych, enklaw dyplomatycznych i miejsc kulturalnych. Główny planista Władimir Łaptiew wyobraża sobie „Berlin w stylu euroazjatyckim”, odrzucając czysto administracyjną stolicę na rzecz zrównoważonego środowiska miejskiego.

Na panoramie Astany widać szereg charakterystycznych form. Wieża Bayterek, 97-metrowa konstrukcja zwieńczona kulistym tarasem widokowym, uosabia narrację o niepodległości kraju; odwiedzający mogą położyć dłonie obok złotego odcisku dłoni odlanego przez głowę państwa. Pałac Pokoju i Pojednania Normana Fostera, 62-metrowa szklana piramida na szczycie porośniętego trawą bloku, co kilka lat organizuje międzywyznaniowe i kulturalne szczyty. Centrum Rozrywki Chan Szatyr, półprzezroczysta iglica przypominająca namiot, zamyka obiekty handlowe i rekreacyjne pod klimatyzowanym baldachimem.

Architektura religijna przyczynia się do dalszej różnorodności. Meczet Hazrat Sultan, ukończony w 2012 r., może pomieścić 10 000 wiernych pod wysokimi kopułami i jest jednym z największych w Azji Środkowej. Niedaleko znajduje się Wielki Meczet w Astanie, otwarty w 2022 r., który rości sobie prawo do tytułu największego meczetu w regionie. Dwa wcześniejsze meczety z kopułami — Nur-Astana (2008) i Khazret Sultan — eksponują ornamenty zaczerpnięte z tradycji światowych, od symboli Partenonu po motywy Wielkiego Muru Chińskiego. Rosyjska prawosławna katedra Wniebowzięcia NMP uzupełnia religijną mozaikę.

Miejsca kulturalne ciągną się wzdłuż brzegów rzek i alei. Opera w Astanie, z akustycznie wyrafinowanymi salami i zmieniającym się repertuarem, przyciąga gości z całego Kazachstanu. Muzeum Narodowe, otwarte w 2014 r., prezentuje interaktywne wystawy w trzech językach, śledząc historię kraju od starożytnego złota scytyjskiego po współczesne szkice planów Baytereku i pałacu prezydenckiego. Muzeum Wojskowo-Historyczne, mieszczące się w kopule inspirowanej jurtą, podkreśla rolę Kazachstanu w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej.

Na zewnątrz Park Prezydencki oferuje staw w kształcie feniksa w locie, widoczny tylko z góry, a Central Park oferuje zacienione promenady wzdłuż Ishim. Pomniki — takie jak marmurowo-brązowa kazachska stela Eli zwieńczona mitycznym ptakiem Samryk — stoją w pobliżu piramidy, podczas gdy mniejsze instalacje (olbrzymie rzeźby jaszczurek, fontanny w stylu cyrkowym) ożywiają przestrzenie publiczne.

Organizacja Azjatyckich Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2011 wystawiła na próbę możliwości Astany w zakresie wydarzeń sportowych i pobudziła modernizację obiektów. Expo 2017, pod hasłem „Energia przyszłości”, przekształciło dawne hale wystawowe w muzeum poświęcone technologiom odnawialnym po zakończeniu targów. Od 2003 r. Kongres Liderów Światowych i Tradycyjnych Religii zbiera się w Pałacu Pokoju, przyciągając przedstawicieli wyznań w poszukiwaniu dialogu. Każde wydarzenie potwierdza ambicję Astany, aby funkcjonować nie tylko jako stolica kraju, ale także jako regionalne skrzyżowanie kultury, wiary i polityki.

Międzynarodowy Port Lotniczy Nursułtana Nazarbajewa, 17 km na południowy wschód od centrum, obsłużył 7,5 miliona pasażerów w 2023 r. i pełni funkcję drugorzędnego węzła Air Astana. Dwie główne stacje kolejowe — Astana-1 i terminal Nurly Zhol po Expo 2017 — łączą miasto z Ałmaty za pośrednictwem ekspresu Tulpar Talgo oraz z Rosją i Azją Środkową, obsługując do 12 000 pasażerów dziennie na nowszej stacji.

W mieście ponad 60 linii autobusowych przewozi 720 000 pasażerów dziennie. Minibusy współdzielone jeżdżą stałymi trasami, uzupełniając usługi taksówkowe. Plany budowy lekkiego metra w Astanie sięgają 2011 r.; po opóźnieniach i dochodzeniu w sprawie korupcji w 2019 r., budowa została wznowiona w 2023 r., a otwarcie planowane jest na 2025 r. Wprowadzona w 2014 r. sieć rowerów współdzielonych AstanaBike oferuje 40 stacji i 1000 rowerów; członkostwo kosztuje 5000 tenge za sezon, z depozytem za kartę RFID i progresywnymi stawkami godzinowymi.

Z mniej niż 500 000 mieszkańców w 2002 r., populacja Astany przekroczyła milion w 2017 r. i osiągnęła 1 528 703 do stycznia 2025 r. Migracja z innych regionów Kazachstanu i sąsiednich państw napędzała ten wzrost. W 1989 r. etniczni Kazachowie stanowili 17,7 procent miasta; do 2025 r. stanowią 82,3 procent. Rosjanie stanowią 8,6 procent, Ukraińcy 1,4 procent, Tatarzy 1 procent, Uzbecy 0,6 procent, a pozostali 6 procent. Zmiana demograficzna odzwierciedla trendy krajowe i atrakcyjność miasta dla młodych profesjonalistów.

Gospodarka Astany opiera się na handlu, produkcji materiałów budowlanych i artykułów spożywczych, transporcie i komunikacji. Przedsiębiorstwa państwowe z siedzibą w tym mieście to Kazachstan Temir Zholy (kolej), KazMunayGas (ropa i gaz), Samruk-Kazyna (fundusz państwowy), Kazatomprom (uran) i Kazakhtelecom. Międzynarodowe Centrum Finansowe Astana zostało uruchomione w lipcu 2018 r. na mocy specjalnego reżimu prawnego w celu wspierania usług bankowych, prawnych i fintech; w 2022 r. zajęło najwyższą pozycję wśród miast WNP w Global Financial Centres Index. Miasto pełni funkcję węzła logistycznego chińskiej Inicjatywy Pasa i Szlaku, łącząc korytarze kolejowe i drogowe przez Azję Środkową.

Od 1998 r. regionalny produkt brutto prawie się podwoił w stosunku do produkcji krajowej, produkcja przemysłowa wzrosła jedenastokrotnie, a wolumen inwestycji wzrósł trzydziestokrotnie. Specjalna strefa ekonomiczna utworzona w 2001 r. obejmuje projekty — od produkcji silników po fabryki mebli — z zachętami. Programy wsparcia promowały małe i średnie przedsiębiorstwa za pośrednictwem linii kredytowych, zwiększając ich liczbę o 13,7 procent, a zatrudnienie o 17,8 procent w 2015 r. W 2016 r. Intelligent Community Forum wymieniło Astanę wśród 21 najlepszych na świecie regionów o udziale cyfrowym. W 2018 r. miasto przyciągnęło rekordową kwotę 7,9 miliarda dolarów amerykańskich w zagranicznych inwestycjach bezpośrednich, w dużej mierze związanych z budownictwem.

Astana dzieli się na cztery dystrykty. Dystrykt Ałmaty (21 054 ha; 375 938 mieszkańców) i dystrykt Saryarka (19 202 ha; 339 286 mieszkańców) powstały w maju 1998 r. Dystrykt Yesil, czyli Lewy Brzeg (31 179 ha; 119 929 mieszkańców), powstał w sierpniu 2008 r. Dystrykt Baykonyr (18 129 ha; 233 351 mieszkańców) powstał w marcu 2018 r. i obejmuje nowsze obszary mieszkalne. Każdy dystrykt integruje wsie i dzielnice miejskie, łącząc tereny zielone, bloki mieszkalne i strefy handlowe.

Do 2030 r. planiści planują dokończenie dzielnicy dyplomatycznej, dzielnic rządowych i rozbudowy osiedli mieszkalnych na południe od Ishim. Miasto przewiduje zrównoważenie funkcji administracyjnych z udogodnieniami kulturalnymi, edukacyjnymi i rekreacyjnymi, kierując się zasadą, że historia i nowoczesność powinny współistnieć w symbiozie.

Astana ilustruje, jak strategiczne przeniesienie stolicy może zmienić formę miejską, skład demograficzny i trajektorię ekonomiczną. Od początków jako osady granicznej do obecnej roli jako politycznego, kulturalnego i handlowego jądra Kazachstanu, miasto wchłonęło warstwy historii w ramach przemyślanego projektu. Jego linia horyzontu wież i kopuł wyraża tożsamość obywatelską, podczas gdy rozległe sieci transportowe i instytucje edukacyjne wspierają ciągły wzrost. Na otwartych placach i alejach obsadzonych drzewami mieszkańcy i goście napotykają zarówno rozległy horyzont stepu, jak i kontury metropolii, która wciąż się kształtuje.