Lombok

Lombok zajmuje spokojną przestrzeń na mapie Indonezji, jej kolisty kształt zakłóca jedynie smukły Półwysep Sekotong, który zakreśla łagodny łuk na południowy zachód. Oddzielona od Bali szybkimi prądami Cieśniny Lombok, a od Sumbawy węższą Cieśniną Alas, ta wyspa o powierzchni około 4566,5 km² utrzymuje populację, która wzrosła z nieco ponad 3,1 miliona w 2010 r. do ponad 4 milionów do 2024 r. Mataram, jedyne miasto wyspy i stolica prowincji, znajduje się na zachodzie, a jej skromna rozległość niemal natychmiast ustępuje polach ryżowych i gajom kokosowym.

Administracyjnie Lombok dzieli się na cztery regencje i jedno miasto — każda z nich jest zarządzana z siedzib na tyle małych, że wodzowie wsi pozostają znajomymi twarzami. Regencje rozciągają się od północnego Lombok, okrążając podnóża góry Rinjani, w dół przez zachodni Lombok i centralny Lombok do wschodniego Lombok, a następnie dalej do południowego Lombok, gdzie nowe międzynarodowe lotnisko Lombok w Praya zaczęło zmieniać codzienne życie. Chociaż każdy dystrykt różni się gęstością zaludnienia i użytkowaniem gruntów, razem odzwierciedlają one demograficzną zmianę w kierunku urbanizacji, nawet gdy większość rodzin kontynuuje rolnictwo na własne potrzeby.

W sercu Lombok znajduje się góra Rinjani, stratowulkan wznoszący się na 3726 m i zajmujący drugie miejsce wśród szczytów wulkanicznych Indonezji. Jego szeroka kaldera, w której znajduje się jezioro Segara Anak — „dziecko morza” — była świadkiem erupcji jeszcze w 2016 r. ze stożka Gunung Barujari. W 2010 r. kolumny popiołu wznosiły się na wysokość dwóch kilometrów, ciemniejąc zbocza, na których rosły drzewa kawowe i kakaowe, a wody kaldery ogrzewały się, gdy lawa obmywała powierzchnię. Poza tymi współczesnymi wydarzeniami znajduje się pozostałość góry Samalas, której kataklizmiczna erupcja w 1257 r. pozostawiła po sobie ogromną kalderę i ślady w rdzeniach lodowych i kronikach daleko poza archipelagiem. Oba wulkany znajdują się w Parku Narodowym Gunung Rinjani, chronionym obszarze górskiego lasu, w którym langury i dzioborożce prześlizgują się przez pnie pokryte mchem.

Poniżej wyżyn ziemia rozchodzi się w żyzne niziny. Tutaj pola ryżowe stoją w lustrzanych warstwach, a przeplatane ogrody dają rośliny strączkowe, przyprawy i owoce: soję, wanilię, goździki, cynamon, banany. Kokosy spadają nieprzerwanie na południowych krańcach, gdzie opady deszczu stają się bardziej nieregularne, ale gleba pozostaje bogata. Mimo to drobni rolnicy mierzą się z suszami i progami przetrwania: czteroosobowa rodzina może przeżyć za pół dolara ryżu i warzyw dziennie, podczas gdy sprzedaż kokosów lub ryb dodaje zaledwie dolara więcej. Chociaż bezpłatne publiczne szkoły i wiejskie placówki służby zdrowia rozciągają się na wzgórza, drogi i usługi nadal kończą się u stóp odległych grzbietów.

Mieszkańcy wyspy — około 85 procent z nich to Sasak — wywodzą swoje korzenie od wczesnych migrantów jawajskich z pierwszego tysiąclecia p.n.e. Ich język i zwyczaje są echem Bali, ale ich wiarą jest islam, wpleciony w krajobraz przez meczety rozsiane w cieniu wulkanów. Balijscy Hindusi, którzy kiedyś osiedlili się na zachodnich wybrzeżach, nadal utrzymują świątynie i tańce rytualne, a ich obecność stanowi około dziesięć do piętnastu procent mieszkańców. Mniejszość Chińczyków-Peranakanów, Jawajczyków, Sumbawańczyków i Arabów Indonezyjczyków dodatkowo różnicuje tkankę społeczną. Przez stulecia nauki islamskie przybywały za pośrednictwem kupców w XVI lub XVII wieku i nabierały lokalnego kolorytu; obrzędy animistyczne i elementy hinduistyczno-buddyjskie przetrwały obok praktyk koranicznych, wzór, który dopiero w XX wieku przesunął się w stronę bardziej ortodoksyjnych form.

Pomiędzy tymi ludzkimi opowieściami biegnie żyła historii naturalnej. Biogeografowie wskazują na Cieśninę Lombok jako linię Wallace'a, gdzie gatunki z królestwa Indomalajów ustępują miejsca gatunkom z Australazji. Do dziś ssaki endemiczne dla Jawy i Bali osiągają tutaj swoją wschodnią granicę, podczas gdy stworzenia takie jak kakadu i kangury drzewne pozostają obce. Wschodnia Cieśnina Alas oferuje węższe przejście, ale nie mniej barierę; fauna Sumbawy również rozchodzi się, gdy statki przepływają przez jej zasięg.

W ostatnich dekadach krajowi planiści wyobrażali sobie Lombok jako kolejną główną atrakcję turystyczną Indonezji po Bali. Po otwarciu międzynarodowego lotniska Lombok w październiku 2011 r. loty z Ngurah Rai lądują teraz w mniej niż godzinę, łącząc Praya z gwarem Bali. Promy i szybkie łodzie kursują po cieśninie co godzinę, przewożąc pasażerów do Lembar na południowym zachodzie Lombok i do Padang Bai na wschodzie Bali. Chociaż lotnisko Selaparang w pobliżu Ampenan zostało zamknięte w 2011 r., jego terminal pozostaje cichym świadectwem wcześniejszej ery lotów małośmigłowych.

Turystyka na Lombok koncentruje się wzdłuż zachodniego wybrzeża, skupiając się na linii brzegowej Senggigi i sięgając na północ do Tanjung, u podnóża Rinjani. Dalej, wyspy Gili — Gili Trawangan, Gili Meno, Gili Air i mniejsze wyspy — są magnesami dla osób nurkujących z rurką i tych, którzy szukają prostego życia na wyspie. Łodzie odpływają z Bangsal i Teluk Nare, a nowsze szybkie połączenia łączą się bezpośrednio z Padang Bai, co skraca czas podróży, ale pozostawia standardy bezpieczeństwa nierówne. Południowy Lombok — w szczególności Kuta — stał się enklawą surferów, jego szerokie plaże i rafy witają długotrwałe fale, które spływają z wyspy Heard między marcem a wrześniem. Desert Point w Banko-Banko pozostaje jednym z najlepszych na świecie lewoskrętnych przerw, podczas gdy Sekotong na południowym zachodzie przyciąga nurków do spadków pośród koralowych iglic.

Inwestycje turystyczne przesunęły się na wschód wzdłuż północno-zachodniego brzegu w pobliżu Sire i Medana, gdzie enklawy willi i mała marina otaczają pięciogwiazdkowe kurorty i pole golfowe. Mandalika, wspierany przez rząd obszar wypoczynkowy, stara się połączyć osiem kilometrów południowego wybrzeża w obwód dla międzynarodowych wydarzeń i pokazów kulturalnych. Jednak pomimo tych najazdów Lombok zachowuje spokojniejszy aspekt niż Bali: rodzinne warungi skupiają się w wioskach; globalne franczyzy fast-foodów pojawiają się tylko w centrum handlowym Mataram.

Rdzenny festiwal nawiązuje do pulsu przodków Lombok. Co roku w lutym lub marcu miejscowi zbierają się na plaży Seger na Bau Nyale, „łowienie morskich robaków”. Palola viridis wyłaniają się z piasku w ogromnych ilościach podczas tarła; mieszkańcy wioski wierzą, że są odrodzoną księżniczką Mandaliką, przypominając legendę o jej poświęceniu, aby zapobiec krwawej walce między zalotnikami. Festiwal przyciąga tłumy, które brodzą w falach, aby zbierać wijące się kąski, a następnie ucztują przy nich w pieśniach i modlitwach.

Ekonomicznie Lombok i jego siostrzana wyspa Sumbawa należą do najuboższych prowincji Indonezji. W 2009 r. prawie 29 procent mieszkańców miast i 18 procent mieszkańców wsi żyło poniżej granicy ubóstwa. Liczby te nieznacznie spadły, ale odzwierciedlają chroniczne wyzwania: rosnące koszty żywności i paliwa nadwyrężają budżety gospodarstw domowych. Mimo to wyspa oferuje mnóstwo niedrogich świeżych produktów na straganach targowych — banany, maniok, ziarna kakaowca — które utrzymują wiele rodzin. Lokalne spółdzielnie i inicjatywy mikrofinansowe starają się zwiększyć dochody, ale postęp pozostaje niewielki.

W odpowiedzi na globalne trendy Lombok również przyjął turystykę halal. W 2019 r. osiągnął najwyższą ocenę wśród dziesięciu najlepszych miejsc docelowych dla muzułmańskich podróżników w Indonezji, oferując hotele bez alkoholu, usługi transportowe uwzględniające harmonogramy modlitw i menu certyfikowane jako wolne od składników niehalal. Krajowi planiści przewidują, że do 2026 r. przybędzie około 230 milionów muzułmańskich turystów, licząc na zdobycie części spodziewanych 300 miliardów dolarów wydatków. Mimo to rosnąca liczba odwiedzających przybywa do skromnych kwater: domów prywatnych i pensjonatów położonych nad tarasami ryżowymi, gdzie gospodarze serwują herbatę i opowiadają historie o przodkach.

Porty w Lembar i Labuhan Lombok zapewniają morskie linie życia. Lembar obsługuje promy towarowe i samochodowe, a jego tonaż wzrósł o siedemdziesiąt dwa procent w latach 2012–2013 — znak ekonomicznego rozpędu wykraczającego poza turystykę. Labuhan Lombok na wschodnim wybrzeżu łączy się z Poto Tano na Sumbawa, ułatwiając handel drewnem, bydłem i przyprawami, które od pokoleń utrzymują społeczności wyspiarskie.

W miarę jak Lombok wkracza coraz głębiej w ogólnokrajowe światło reflektorów, równoważy nowoczesne aspiracje z trwałymi tradycjami. Drogi wiją się wokół cichych świątyń i nowych autostrad lotniskowych. Rybacy suną w smukłych łodziach jukung pod wzrokiem góry Rinjani. Na targach handlarze targują się o kosze pełne goździków, a dzieci w mundurkach spieszą się do szkoły za gajami palmowymi. Gdzieś pomiędzy górami a morzem, pomiędzy starożytną kalderą a rodzącym się kurortem, Lombok porusza się do przodu we własnym tempie — prosto przed siebie, zgodnie ze znaczeniem swojej nazwy w legendach Sasaków.