Dżajpur

Jaipur leży na progu wzgórz Aravalli, a jego mury wznoszą się w przytłumionym różu, który zarówno rzuca wyzwanie, jak i przypomina ochrę pustynnych piasków. Założone w 1727 roku przez Maharadżę Sawai Jai Singha II z dynastii Kachhwaha, miasto nosi imię swojego patrona i odcisk geometrycznej wizji Vidyadhara Bhattacharyi. Jako jeden z najwcześniejszych przykładów zaplanowanej metropolii w Azji Południowej, jego siatka ulic, mury obronne i układ dziewięciu sektorów zawdzięczają więcej Vāstu Śāstra niż przypadkowi. Jednak za każdą ufortyfikowaną bramą — Suraj Pol na wschodzie, Chand Pol na zachodzie i północnym portalem zwróconym w stronę starej cytadeli Amer — kryje się gobelin ludzkich wysiłków, który wykracza daleko poza pierwotny plan.

Rozciągający się na obszarze około 467 km² w północno-wschodnim Radżastanie, Jaipur łagodnie opada od wzgórz Nahargarh na północy w kierunku równin aluwialnych na południu i wschodzie. Grzbiet Aravalli, lekko zalesiony i przecięty granitowymi grzbietami w Jhalana, oferuje zarówno tło, jak i barierę. Do niedawna rzeka Dravyavati płynęła sezonowym strumieniem w sercu miasta; do 2014 roku stała się niewiele więcej niż otwartym kanałem ściekowym. Program odnowy uruchomiony przez Jaipur Development Authority w 2015 roku przywrócił 13-kilometrowy odcinek do 2018 roku i ukończył pozostałe 34 km do 2022 roku, odnawiając publiczne promenady i ponownie wprowadzając rodzimą florę.

Jaipur znosi długie, upalne lata przerywane krótkimi monsunowymi deszczami. Sklasyfikowane jako BSh przez Köppena, miasto notuje średnie temperatury powyżej 40 °C w maju i czerwcu i spada do łagodnych minimów — choć nigdy nie spadają poniżej 20 °C — między grudniem a lutym. Najwyższa temperatura, 49,0 °C z 23 maja 1994 r., nadal pozostaje rekordowa; zimy spadały do ​​-2,2 °C w rzadkich przypadkach, ostatnio w styczniu 1964 r. Pomimo monsunowych powodzi w lipcu i sierpniu, powodzie pozostają wyjątkowe. Kontrast między odczytami miejskimi i wiejskimi podkreśla status Jaipur jako wyraźnej strefy wyspy ciepła.

Według spisu z 2011 r. 3,1 miliona mieszkańców Dżajpuru zamieszkiwało około 600 000 gospodarstw domowych, co czyniło je dziesiątym najludniejszym miastem w Indiach. Dzieci poniżej siedmiu lat liczyły ponad 380 000, podczas gdy wskaźnik alfabetyzacji wśród osób w wieku siedmiu lat i starszych wynosił 83,3 procent. Kobiety stanowiły 900 na 1000 mężczyzn; zaplanowane kasty i plemiona stanowiły prawie 17 procent populacji. Językami urzędowymi są hindi i angielski, chociaż dhundari pozostaje kamieniem węgielnym języka ojczystego, do którego dołączyły marwari, sindhi, urdu i inne dialekty. Samoidentyfikacja językowa w 2011 r. umieściła 70 procent pod hindi, prawie 10 procent pod radżastańskim i mniejsze udziały w urdu, marwari i dhundari. Jeśli chodzi o religię, hinduiści stanowią około 78 procent mieszkańców miasta, muzułmanie 18,6 procent, dżiniści 2,4 procent, a pozostali to osoby wyznające inne religie.

Pod koniec dnia, między 28 a 29 marca 2025 r., miasto było świadkiem aktu profanacji w świątyni Veer Tejaji w Pratap Nagar. Lokalni mieszkańcy, do których dołączyli członkowie Vishva Hindu Parishad i Bajrang Dal, zablokowali Tonk Road 29 marca, aby domagać się szybkiej sprawiedliwości za wandalizm ich świętego bożka.

Kiedy Jai Singh II przeniósł swój dwór z Amer do nowo rozplanowanego kampusu w Jaipur, ustanowił precedens wśród indyjskich władców w zakresie inżynierii miejskiej. Przydomek „Różowe Miasto” pochodzi z 1876 r., kiedy fasady zostały pomalowane terakotą, aby powitać księcia Walii, naśladując czerwony piaskowiec stolic Mogołów. Pod zwierzchnictwem brytyjskim Jaipur pozostał stolicą stanu; po 1947 r. został wyznaczony na siedzibę administracyjną Radżastanu w 1949 r. 6 lipca 2019 r. UNESCO wpisało Jaipur na listę światowego dziedzictwa, uznając zarówno Fort Amer, jak i obserwatorium Jantar Mantar, to drugie jest świadectwem astronomicznych ambicji Jai Singha.

Gospodarka Dżajpuru, wyceniana na około 122 140 crore INR (15,8 mld USD) w latach 2020–2021, łączy tradycyjne rzemiosło z nowoczesnym przemysłem. Turystyka stanowi podstawę większości dochodów miasta, przyciągając gości na trasę „Złotego Trójkąta” wzdłuż Delhi i Agry. Warsztaty szlifowania kamieni szlachetnych i luksusowe fabryki tekstyliów zdobią starsze dzielnice, podczas gdy parki technologii informatycznych skupiają się w Mahindra World City. Bhamashah Techno Hub — największy inkubator w Azji w momencie jego otwarcia — ucieleśnia zwrot regionu w stronę startupów. Główne izby handlowe, w tym FICCI, PHDCCI i CII, utrzymują tutaj biura regionalne. Historyczne przedsiębiorstwa, takie jak Jaipur Stock Exchange, rozkwitały od 1989 r. aż do zamknięcia w marcu 2015 r. Producenci samochodów — JCB, Hero MotoCorp i Robert Bosch — prowadzą fabryki na obrzeżach miasta, a producenci chemikaliów, tacy jak Emami i National Engineering Industries, przyczyniają się do jego profilu przemysłowego. Nie mniej ważne jest to, że proteza stopy Jaipur, produkowana lokalnie, zapewnia mobilność tysiącom osób po amputacji w całych Indiach.

Trzy stulecia kolejnych królewskich patronów pielęgnowały żywą tradycję rękodzieła: druk blokowy i barwienie bandhani, rzeźbienie w kamieniu i haft zardozi, biżuteria kundan i meenakari, malarstwo miniaturowe i niebieska ceramika. Miasto jest jednym z najważniejszych indyjskich ośrodków tkactwa dywanów. Nowoczesne przestrzenie handlowe, takie jak World Trade Park, współistnieją ze straganami w Johari Bazaar, gdzie srebrny filigran miesza się ze współczesnymi tkaninami Anokhi.

Słownik sztuk performatywnych Dżajpuru obejmuje Jaipur Gharana z Kathak, znany z energicznej pracy nóg, krętych piruetów i niuansowej ekspresji, a także wspólny wir Ghoomar, tańca wykonywanego na weselach i festiwalach. Teatr lalek Kathputli w stylu Tamasha opowiada legendy ludowe na otwartych dziedzińcach. Kalendarz miasta jest naznaczony przez Elephant Festival, Gangaur, Holi, Diwali, Teej i inne uroczystości; jego literacki puls bije najszybciej podczas corocznego Festiwalu Literatury Dżajpur, największego na świecie wolnego spotkania autorów i czytelników.

Zwiedzający napotykają szereg pałaców i świątyń: kompleks City Palace (w tym Chandra Mahal), pięciopiętrową fasadę z kratowymi oknami Hawa Mahal, Jal Mahal unoszący się na jeziorze Man Sagar oraz Albert Hall Museum mieszczące się w budynku w stylu kolonialnym. Forty na wzgórzach — Amer, Jaigarh i Nahargarh — górują nad widokami na mury obronne starego miasta. Święte miejsca obejmują świątynię Govind Dev Ji, Galtaji i marmurową świątynię Birla Mandir. Dwa zielone miejsca wytchnienia — Sisodiya Rani Bagh i Kanak Vrindavan — oferują wytchnienie pośród formalnych ogrodów.

Międzynarodowy Port Lotniczy Jaipur w Sanganer, 13 km na południe od starego miasta, uzyskał status międzynarodowy 29 grudnia 2005 r. W latach 2015–2016 obsługiwał około 363 900 pasażerów międzynarodowych i 2,54 mln pasażerów krajowych dziennie, z płytą postojową dla 14 samolotów i terminalem zdolnym obsłużyć 1000 podróżnych w godzinach szczytu. W mgliste poranki w Delhi loty czasami zmieniają kurs. Stacja kolejowa Jaipur Junction, zbudowana po raz pierwszy w 1875 r. i przebudowana w latach 1956–1959 pod rządami Maharadży Sawai Man Singha II, obsługuje ponad 45 000 pasażerów dziennie. Wykorzystuje energię słoneczną i pełni funkcję siedziby strefy North Western Railway.

Jaipur Metro — szóste w Indiach — rozpoczęło działalność 3 czerwca 2015 r., biegnąc z Mansarovar do Chandpole wzdłuż w większości podwyższonego toru. Faza 1B została przedłużona do Badi Chaupar we wrześniu 2020 r., kończąc korytarz, którego stacje obejmują Mansarovar, Sindhi Camp i New Aatish Market. Co godne uwagi, linia wije się nad jezdnią trzypoziomową, co jest pierwszym tego typu rozwiązaniem inżynieryjnym w Indiach.

Autostrady rozchodzą się promieniście od miasta: NH 48 łączy Delhi i Mumbaj, NH 52 łączy się z Kotą, a Tonk Road z Agrą. Rajasthan State Road Transport Corporation i Jaipur City Transport Services Limited obsługują ponad 400 autobusów na trasach miejskich, z zajezdniami w Vaishali Nagar, Vidyadhar Nagar i Sanganer. System Bus Rapid Transit rozpoczął częściową działalność w 2010 r., a 150-kilometrowy projekt obwodnicy — 57 km sześciopasmowej drogi ukończonej kosztem ₹1,217 crore — teraz okrąża metropolitalny Jaipur. Bhawani Singh Road, mijając Rambagh Palace i Golf Club, pozostaje jednym z najbardziej prestiżowych odcinków miasta.

Poza namacalną strukturą, Jaipur trwa w piosence i ekranie. „Riding into Jaipur” Paula McCartneya (z albumu Driving Rain z 2001 r.) przywołuje nocne podejście do „słynnego różowego miasta”. Filmy The Best Exotic Marigold Hotel i jego sequel umieszczają europejskich emerytów wśród tętniących życiem bazarów i hoteli-pałaców w Jaipur. W 2000 r. The Mountain Goats rozpoczęli swój album The Coroner's Gambit utworem „Jaipur”, który sygnalizuje przybycie narratora do jego legendarnych bram.

Pod każdym względem — głębi historycznej, spójności architektonicznej, żywotności kulturowej — Dżajpur nie poddaje się prostej klasyfikacji. Jest raczej miastem warstw: planowania i improwizacji, królewskiej ambicji i demokratycznego impulsu, tradycji w pełnej rozmowie ze współczesnym światem. Jego odcień może być różowy, ale jego charakter jest różnorodny i trwały.