Brunei

Brunei Darussalam chiếm một vị trí đặc biệt ở Đông Nam Á: một vương quốc Hồi giáo nhỏ gọn trên bờ biển phía bắc của Borneo, giàu tài nguyên hydrocarbon nhưng lại bị hạn chế bởi truyền thống. Lãnh thổ của nó - được chia thành hai phân đoạn không liền kề bởi quận Limbang của Malaysia - trải dài trên diện tích chỉ 5.765 km2, nhưng bao gồm các khu rừng mưa nhiệt đới rậm rạp ở vùng đất thấp, các sườn núi cao gồ ghề và 161 km bờ biển trên Biển Đông. Khoảng 455.858 cư dân (ước tính năm 2023) coi vương quốc này là nhà, hơn ba phần tư trong số họ tập trung ở các tỉnh phía tây của Brunei-Muara, Tutong và Belait; chỉ có khoảng mười nghìn người cư trú tại Quận Temburong miền núi. Bandar Seri Begawan, thủ đô, là nơi trú ngụ của khoảng 180.000 linh hồn trong bức tranh khảm gồm những ngôi nhà kampong, nhà thờ Hồi giáo, văn phòng chính phủ và các khu thương mại mới ra đời.

Bên ngoài biên giới của mình là đảo Borneo rộng lớn hơn, được chia sẻ với Malaysia và Indonesia; Brunei đứng một mình là quốc gia có chủ quyền duy nhất hoàn toàn nằm trên Borneo. Cảnh quan của nó gần ba phần tư là rừng: vào năm 2020, khoảng 380.000 ha vẫn còn dưới tán cây, trong đó gần 70 phần trăm là rừng nguyên sinh không bị ảnh hưởng bởi các hoạt động công nghiệp. Khí hậu của vương quốc này quanh năm ẩm ướt, được hình thành nhiều hơn bởi sự dao động của Đới hội tụ liên nhiệt đới hơn là gió mùa hoặc bão theo mùa. Tuy nhiên, giống như các nước láng giềng, Brunei phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng của biến đổi khí hậu—mực nước biển dâng cao, mô hình mưa thay đổi và xói mòn bờ biển—trong bối cảnh phát triển kinh tế nhanh chóng.

Nhìn lại lịch sử, ta thấy Brunei đang ở đỉnh cao của ảnh hưởng hàng hải dưới thời Sultan Bolkiah (trị vì 1485–1528). Biên niên sử địa phương và các tài khoản bên ngoài cho thấy rằng vương quốc này sau đó trải dài trên phần lớn tây bắc Borneo, vào Sabah và Sarawak, và xa tới tận quần đảo Sulu. Thủy thủ đoàn còn sống sót của chuyến đi vòng quanh thế giới của Magellan đã đến bờ biển của họ vào năm 1521; nhiều thập kỷ sau, vào năm 1578, hải quân Brunei đã giao tranh với lực lượng Tây Ban Nha trong Chiến tranh Castilian. Tuy nhiên, đến thế kỷ XIX, các cuộc cạnh tranh nội bộ và sự tiến bộ của chủ nghĩa thực dân châu Âu đã làm xói mòn các lãnh thổ của họ. Năm 1841, Sarawak đã chuyển giao cho James Brooke, "White Rajah"; vào những năm 1880, các công ty thuê bao của Anh đã nắm quyền kiểm soát Sabah; và vào năm 1888, Brunei trở thành một xứ bảo hộ của Anh, chính sách đối ngoại và quốc phòng của nước này do London giám sát.

Thế kỷ XX đã đánh dấu sự chuyển đổi từ chế độ quân chủ sang chính phủ hiện đại. Sau một thời gian ngắn bị Nhật Bản chiếm đóng trong Thế chiến II, một bản hiến pháp năm 1959 đã mở ra quyền tự trị hạn chế dưới sự quản lý của một thường trú nhân người Anh. Một cuộc nổi loạn năm 1962 - một phần do căng thẳng về việc gia nhập liên bang Malaysia mới - đã bị dập tắt với sự hỗ trợ của Anh; sự thất bại của nó đã thuyết phục Quốc vương Omar Ali Saifuddien III rằng Brunei nên ở bên ngoài Malaysia. Cuối cùng, nền độc lập hoàn toàn đã đến vào ngày 1 tháng 1 năm 1984. Kể từ năm 1967, Quốc vương Hassanal Bolkiah đã chủ trì vận mệnh của quốc gia, tập trung quyền hành pháp, lập pháp và tôn giáo trong cung điện. Hội đồng Lập pháp chỉ tồn tại dưới hình thức tham vấn, các thành viên của hội đồng được bổ nhiệm theo sắc lệnh của hoàng gia.

Dầu mỏ và khí đốt tự nhiên là nền tảng cho hầu hết mọi khía cạnh của cuộc sống hiện đại của Brunei. Các mỏ hydrocarbon chiếm khoảng 90 phần trăm GDP; sản lượng hàng ngày dao động quanh mức 167.000 thùng dầu thô và 25 triệu mét khối khí đốt tự nhiên hóa lỏng, khiến quốc vương này trở thành một trong những nhà sản xuất chính của Đông Nam Á. Doanh thu chảy qua Cơ quan Đầu tư Brunei vào cổ phiếu, trái phiếu và bất động sản toàn cầu, đảm bảo rằng ngay cả khi dự trữ trong nước đã trưởng thành, các luồng thu nhập vẫn tiếp tục. Sự hào phóng về tài chính đó đã thúc đẩy một hệ thống phúc lợi khác thường trong khu vực: chăm sóc sức khỏe, giáo dục và nhà ở công cộng được trợ cấp rất nhiều hoặc miễn phí, và gạo, dầu ăn và tiện ích nhận được sự hỗ trợ của nhà nước. Do đó, Brunei được xếp hạng "rất cao" về Chỉ số Phát triển Con người - chỉ đứng sau Singapore trong số các quốc gia ASEAN - và nắm giữ GDP bình quân đầu người cao thứ chín theo sức mua tương đương trên toàn thế giới.

Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào hydrocarbon đã thúc đẩy các kế hoạch chính thức nhằm mở rộng cơ sở kinh tế. Tầm nhìn phát triển dài hạn hướng đến mục tiêu nâng cao lực lượng lao động, tăng trưởng du lịch, mở rộng dịch vụ tài chính và tự cung tự cấp nông nghiệp, đặc biệt là trong trồng lúa. Năm 2009, chính phủ đã giới thiệu Laila Rice, một giống lúa năng suất cao được trồng ở Wasan, gợi nhớ đến tham vọng sản xuất trong nước trong nửa thế kỷ. Các sáng kiến ​​xây dựng thương hiệu Halal tìm kiếm thị trường xuất khẩu, trong khi các dự án sản xuất khiêm tốn, đặc biệt là hóa dầu và công nghiệp nhẹ, cung cấp việc làm thay thế. Hãng hàng không quốc gia, Royal Brunei Airlines, mong muốn định vị Bandar Seri Begawan là trung tâm trung chuyển giữa Châu Âu và Châu Úc, duy trì vị trí hàng ngày được đánh giá cao tại London Heathrow.

Cơ sở hạ tầng của Brunei phản ánh cả sự giàu có và cách tiếp cận thận trọng của nước này. Mạng lưới đường cao tốc—khoảng 3.700 km, 87 phần trăm được trải nhựa—nối liền các thị trấn chính: Muara, Seria, Kuala Belait và Tutong. Tỷ lệ sở hữu ô tô thuộc hàng cao nhất trên toàn cầu, với một phương tiện cá nhân cho ít hơn hai cư dân; giá nhiên liệu vẫn được trợ cấp rất nhiều và giao thông công cộng, mặc dù hoạt động, vẫn còn hạn chế. Một cột mốc gần đây là con đường và cây cầu dài 30 km nối Muara với Temburong, được khánh thành vào ngày 17 tháng 3 năm 2020 với chi phí 1,6 tỷ đô la Mỹ. Sân bay quốc tế Brunei đang trong giai đoạn giữa của dự án mở rộng trị giá 150 triệu đô la Mỹ theo Công ty tư vấn sân bay Changi, dự kiến ​​sẽ tăng gấp đôi công suất hàng năm lên ba triệu hành khách.

Giữa lúc kinh tế tăng trưởng nhanh chóng, nhà nước vẫn duy trì lập trường chính thức là cô lập thận trọng. Các nhà lãnh đạo lo ngại rằng sự hội nhập toàn cầu không bị hạn chế có thể làm xói mòn sự gắn kết xã hội dựa trên nền văn hóa Mã Lai, đức tin Hồi giáo và lòng trung thành với chế độ quân chủ. Tuy nhiên, Brunei vẫn tham gia vào các hoạt động quốc tế với tư cách là thành viên của Liên hợp quốc, WTO, Khối thịnh vượng chung, ASEAN, OIC và Phong trào Không liên kết. Nước này đã chủ trì APEC vào năm 2000, thể hiện một bộ mặt ôn hòa đối với Châu Á - Thái Bình Dương trong khi vẫn duy trì được sự bình yên trong nước.

Đời sống xã hội ở Brunei diễn ra theo nhịp độ có chủ đích. Hồi giáo, cụ thể là trường phái Shafi'i của luật học Sunni, là quốc giáo; hơn 82 phần trăm dân số tự nhận mình là người Hồi giáo. Luật Sharia bổ sung cho luật chung của Anh và các hình phạt—từ đánh roi đối với một số hành vi phạm tội nhất định đến (trên lý thuyết) án tử hình đối với các tội nghiêm trọng—nêu bật khuôn khổ pháp lý nghiêm ngặt của nhà nước. Rượu bị cấm ở nơi công cộng; những người không theo đạo Hồi có thể nhập khẩu số lượng hạn chế để sử dụng riêng và các quán ăn Trung Quốc có thể bán thịt lợn một cách kín đáo. Trong tháng Ramadan, hầu hết các quán ăn đều đóng cửa phục vụ vào ban ngày và việc công chúng tiêu thụ thực phẩm hoặc đồ uống có thể bị phạt rất nặng. Các buổi cầu nguyện vào thứ Sáu sẽ dừng hoạt động kinh doanh trong hai giờ và cuộc sống về đêm chuyển sang Limbang, nơi các quán bar và câu lạc bộ phục vụ khách hàng Brunei.

Về mặt dân tộc, Brunei phần lớn là người Mã Lai—theo một con số ước tính khoảng hai phần ba—với một nhóm thiểu số người Hoa chiếm khoảng 10 phần trăm, các nhóm bản địa (Belait, Bisaya, Dusun, Kedayan, Lun Bawang, Murut, Tutong) và gần 26 phần trăm là người nước ngoài. Tiếng Anh phát triển mạnh mẽ như ngôn ngữ thương mại và giảng dạy từ tiểu học đến đại học, cùng tồn tại với tiếng Mã Lai Chuẩn (viết bằng cả chữ Latinh và chữ Jawi truyền thống), phương ngữ tiếng Mã Lai Brunei, nhiều ngôn ngữ Trung Quốc và, trong bối cảnh tôn giáo, tiếng Ả Rập. Các nhánh ngôn ngữ này phản ánh sự cởi mở lịch sử của vương quốc Hồi giáo này đối với thương mại và học thuật, mặc dù hiện tại họ vẫn còn e ngại ảnh hưởng từ nước ngoài.

Biểu hiện văn hóa ở Brunei vừa kín đáo vừa hữu hình. Các nhà thờ Hồi giáo bằng đá cẩm thạch trắng và mái vòm dát vàng làm nổi bật đường chân trời của thành phố, trong khi Kampong Ayer, ngôi làng trên mặt nước có nhiều câu chuyện, vẫn lưu giữ lối sống hàng thế kỷ trên những bục gỗ cao. Âm nhạc truyền thống, nghề dệt và nghề kim hoàn tồn tại trong các tổ chức do hoàng gia bảo trợ. Ẩm thực mang đến những thú vui giản dị: nasi katok—cơm với gà rán và sambal—thỏa mãn nhu cầu tiết kiệm; ambuyat, món ăn chính làm từ sago, đòi hỏi phải chấm vào nước sốt cay nồng một cách nhịp nhàng. Những thực khách ăn chay tìm đến các quán ăn Phật giáo Nam Á hoặc Trung Quốc, mặc dù những quán này nằm ngoài đường đi. Teh tarik và kopi, được phục vụ trong các quầy hàng ven đường, mang đến một hương vị vui vẻ cho thói quen buổi sáng.

Tương tác hàng ngày được quản lý bởi Quân chủ Hồi giáo Mã Lai, một trụ cột sáng lập kể từ khi giành độc lập. Quốc vương thường xuyên xuất hiện trên các phương tiện truyền thông địa phương, biểu tượng của sự lãnh đạo—cả về mặt vật chất lẫn tinh thần. Tuy nhiên, bên dưới tán cây của nghi lễ hoàng gia, những người nước ngoài và người Brunei trẻ tuổi lên tiếng về quan điểm sắc thái về sự phát triển, bản sắc và sự cân bằng giữa truyền thống và thay đổi. Luật về tội khi quân áp đặt sự thận trọng trong diễn ngôn công khai, củng cố sự tôn trọng đối với cung điện. Tuy nhiên, trong các nhóm đáng tin cậy, các cuộc trò chuyện diễn ra về chính trị khu vực, vai trò của đạo Hồi và vị trí của Brunei trong một Đông Nam Á đang phát triển nhanh chóng.

Nghịch lý của Brunei nằm ở sự đối lập giữa sự giàu có vật chất to lớn và sự cởi mở xã hội được kiềm chế. Rừng của nước này vẫn còn nguyên vẹn mặc dù các giàn khoan dầu rải rác trên các cánh đồng ngoài khơi; đường bộ trải dài vào vùng hoang dã nhiệt đới yên tĩnh; các nhà thờ Hồi giáo tỏa sáng bên cạnh những ngôi nhà gỗ khiêm tốn. Trong vương quốc này, lịch sử vẫn sống động—trong lời cầu nguyện được cân nhắc kỹ lưỡng vào thứ Sáu, trong niềm tự hào thầm lặng của những người nông dân trồng lúa lúc bình minh, trong phòng ngai vàng dát vàng của Quốc vương—và những khát vọng tương lai khuấy động bên dưới sự cân bằng cẩn thận. Đất nước này không phô trương sự giàu có của mình như các quốc gia dầu mỏ ở Trung Đông cũng không hòa nhập vào làn sóng toàn cầu như Singapore, nhưng vẫn giữ được sự bảo tồn, lời hứa về sự thanh thản và trật tự, tiếp tục định hình con đường riêng của mình.