Uzdrowisko Széchenyi

Budapeszt, stolica i największe miasto Węgier, ma szacunkowo 1,75 miliona mieszkańców rozsianych na obszarze około 525 kilometrów kwadratowych, rozciągniętych nad Dunajem wśród łagodnych wzgórz i rozległych równin środkowych Węgier. Ukryte w zielonej przestrzeni City Park, Kąpielisko Lecznicze Széchenyi jest najwspanialszym uzdrowiskiem termalnym Europy, którego historia sięga połowy XIX wieku i rozwija się poprzez szereg wizjonerskich przedsięwzięć, które ukształtowały jego obecną formę i trwały charakter.

Od pierwszego wytrysku wody termalnej w latach 60. XIX wieku do dzisiejszych pieczołowicie odrestaurowanych basenów, kąpielisko Széchenyi uosabia historię pomysłowości i aspiracji kulturowych. W latach 1865–1875 inżynier Vilmos Zsigmondy przewiercił 975-metrowy odwiert przez warstwy parku, sięgając do zbiornika, który dostarczał wodę o temperaturze 74 °C. Ta kształtująca studnia miała stać się, dekady później, jednym z dwóch głównych źródeł zaopatrujących legendarne wody kąpieliska. Podczas fazy planowania w latach 80. XIX wieku lokalni miłośnicy mówili o „artezyjskim uzdrowisku” (Artézi fürdő), jednak do uroczystego otwarcia 16 czerwca 1913 roku instytucja nosiła nazwę Széchenyi, na cześć roli męża stanu Istvána Széchenyi w propagowaniu odnowy narodowej. Uroczystość otwarcia tego lata spotkała się z aprobatą ponad 200 000 osób odwiedzających kąpielisko w pierwszym sezonie; w 1919 r. liczba ta wzrosła do prawie 891 000, co potwierdziło duże zainteresowanie terapią hydrotermalną wśród społeczeństwa.

Realizacja architektoniczna przypadła neobarokowej wrażliwości Győző Cziglera, nadzorowanej w budowie przez Eugene'a Schmitterera od maja 1909 r. Kosztujący około 3,9 miliona koron austro-węgierskich początkowy kompleks obejmował około 6220 m² i mieścił prywatne łaźnie, oddzielne sekcje parowe dla mężczyzn i kobiet oraz odrębne „publiczne” hale kąpielowe. Fasady i wnętrza budynku były przesiąknięte ornamentami związanymi z wodą: stylizowane potwory, muszle, ryby i syreny czepiają się kandelabrów i kapiteli; przewijające się motywy wodne zdobią ceramiczne płytki; a kute żelazne wsporniki odzwierciedlają przypływ i odpływ nurtu rzeki.

W 1927 r. rosnące zapotrzebowanie doprowadziło do znacznej rozbudowy, która doprowadziła kompleks do obecnego rozmiaru, dodając dwa baseny zewnętrzne do pierwotnego i zwiększając liczbę basenów krytych do piętnastu. Jednak odwiert z 1868 r. nie mógł utrzymać tak powiększonego zespołu, a w 1938 r. druga studnia — wywiercona na głębokość 1256 metrów — uwolniła wodę o temperaturze 77 °C, dostarczając około sześciu milionów litrów przepływu termicznego każdego dnia. Mając do dyspozycji dwa źródła artezyjskie, Széchenyi zapewniła sobie miejsce wśród kontynentalnych pałaców uzdrowiskowych, a jej wody były wzbogacone o siarczany, wapń, magnez, wodorowęglany i znaczące stężenia kwasu metaborowego i fluoru.

W połowie XX wieku przeprowadzano sporadyczne naprawy, ale nie przeprowadzono kompleksowego remontu, a pod koniec lat 90. budynek nosił ślady dziesięcioleci: ściany pociemniałe od pleśni, źle dobrana farba, niszczejące kamienne mury. Program renowacji historycznej rozpoczął się w 1997 roku. Pierwsza faza obejmowała skrzydło Francseka z 1926 roku, przywracając jego blade odcienie ochry, przetapiając brakujące ozdoby ze sztucznego kamienia i odnawiając tarasy i stopnie do ich oryginalnych konturów. Niedługo potem zamontowano sprzęt do rotacji filtrów, aby spełnić normy Unii Europejskiej, chociaż baseny na receptę medyczną — w których bezruch wody jest uważany za niezbędny do skuteczności terapeutycznej — pozostały wyłączone. Jeden zewnętrzny basen ustąpił miejsca koncepcji basenu przygodowego, wyposażonego w dysze masujące i bulgoczące ławki, aby zwiększyć regenerujące wrażenia pod otwartym niebem.

W latach 2003–2006 uwagę zwrócono na skrzydło Cziglera i pijalnię szkatułek na biżuterię. Zmodernizowano systemy elektryczne i mechaniczne, pieczołowicie przebudowano oryginalne posągi, a ozdobiona mozaikami kopuła przeszła gruntowny remont. Ukończona latem 2006 roku kopuła ukazuje panoramę sztuki rzeźbiarskiej i mozaikowej: w jej sercu Fontanna Rybaka Centaura Trytona Józsefa Róny stoi na straży pod sklepionym baldachimem mozaik Zsigmonda Vajdy. Cztery narożne nisze mieszczą kompozycje Trytona autorstwa György Vastagh Jr., Gyuli Bezerédy'ego, Dezső Lányi i Istvána Szentgyörgyi; wokół nich łabędzie i delfiny Béli Markupa piruetują w złoconej płaskorzeźbie. Na samym szczycie Helios dowodzi swoją kwadrygą, podczas gdy pomiędzy półkolistymi oknami procesja greckich, rzymskich, wschodnich i egipskich obrazów łaźni otacza kopułę, przeplatana konstelacjami zodiaku i alegoriami „siły” i „piękna”. Panele witraży autorstwa Miksy Rótha filtrują światło dzienne w pryzmatycznych odcieniach, a kute żelazo Gyuli Jungfera wieńczy całość filigranową gracją.

Kolejne fazy w 2007 r. i później obejmowały modernizację szatni, tarasów słonecznych i obszarów zabiegowych; do 2009 r. odnowienie łaźni zostało ukończone, prezentując budynek, którego spójność stylistyczna zaprzecza jego hybrydowemu neobarokowi, neorenesansowi i historycznemu eklektyzmowi. Lustrzane rozmieszczenie basenów — pierwotnie zaprojektowane w celu oddzielenia płci — pozostaje czytelne w planie piętra, nawet gdy współczesne przepisy zmieniły przeznaczenie niektórych basenów we wschodnim skrzydle na potrzeby szpitala dziennego.

W tej rzeźbionej muszli znajdują się baseny skalibrowane do precyzyjnych temperatur i celów terapeutycznych. Od głównego wejścia goście przechodzą przez kabiny do centralnej hali zakotwiczonej długim basenem termalnym o temperaturze 38 °C i przylegającym półkolistym basenem o temperaturze 34 °C, za którym czeka komora suchego ciepła i prysznic z gorącą wodą. Po lewej stronie znajduje się basen o temperaturze 28 °C przerywany rytmicznymi wirami, a następnie ośmiokątna łaźnia lecznicza o temperaturze 36 °C flankowana przez sauny świetlne i aromatyczne, obok komory parowej o temperaturze 50 °C i basenu zanurzeniowego o temperaturze 18 °C. Na wprost czerwone kolumny i akcenty amfor obramowują wydłużony basen o temperaturze 35 °C i półkole o temperaturze 38 °C; za nimi dwa mniejsze baseny o temperaturze 40 °C i 20 °C oferują specjalistyczne kąpiele, którym towarzyszy kabina parowa z rumiankiem. Po prawej stronie, w lustrzanym kompleksie basenów odbywają się grupowe sesje hydro-fitness w półgodzinnych odstępach od 08:00 do 17:30 każdego dnia; tutaj również ośmiokątny basen, sauna dwupokojowa, łaźnia parowa i basen zanurzeniowy ustawione przy bogato zdobionych ścianach. Pod obydwoma skrzydłami, sauny w piwnicy oferujące pojemność 40 osób i baseny zanurzeniowe o temperaturze 18 °C podkreślają zaangażowanie łaźni w holistyczne dobre samopoczucie.

Na zewnątrz trzy wielkie baseny zajmują nasłoneczniony plac otoczony rzeźbami i fontannami. Centralny basen o temperaturze 26–28 °C, gdzie miejscowi krążą okrężnymi okrążeniami w tradycyjny sposób (obowiązkowo w czepkach), jest otoczony przez basen leczniczy o temperaturze 38 °C na wschodzie i basen przygód o temperaturze 32–34 °C na zachodzie. Ten ostatni jest pełen dysz masujących plecy, podwodnych bąbelków i pryszniców szyi, tworząc mieszankę wrażeń i odpoczynku.

Chemia wody tutaj nie jest po prostu poetycka, ale precyzyjnie mierzalna. Analizy wskazują na stężenie wodorowęglanu na litr wynoszące 554,6 mg, siarczanu 211,2 mg, chlorku 197 mg, wapnia 156 mg, sodu 176,2 mg, fluorku 2,75 mg, kwasu metakrzemowego 36,4 mg, kwasu metaborowego 6,5 mg, magnezu 35 mg i śladowe ilości bromku, jodku, litu, siarczku i żelaza — łącznie około 1774,5 mg rozpuszczonych substancji stałych. Ten bogaty w minerały eliksir jest zalecany w przypadku zwyrodnieniowych chorób stawów, przewlekłego i półostrego zapalenia stawów oraz pourazowej rekonwalescencji ortopedycznej.

Oprócz hydroterapii Széchenyi oferuje repertuar zabiegów medycznych: kąpiele z ciężarkami, kąpiele gazowane, okłady błotne, masaże medyczne, terapię strumieniem podwodnym i gimnastykę leczniczą z przewodnikiem. Dostęp do tych usług wymaga skierowania od specjalisty, co podkreśla podwójną rolę kąpieliska jako miejsca wypoczynku i placówki medycznej. Zaawansowany technologicznie system zegarków proxy zapewnia bezpieczne wejście i przypisanie szafki, a wbudowane chipy komunikują lokalizację odzieży i umożliwiają płynne przejścia z łaźni parowej na pokład basenu.

Dojazd jest bezwysiłkowy: linia metra 1 — czcigodna „Kisföldalatti” — wysadza podróżnych na przystanku Széchenyi, a trolejbus 72M wysadza gości kilka kroków od wejścia. Taka łączność, w połączeniu z zielonym otoczeniem parku, wzmacnia status kąpieliska jako miejskiego sanktuarium.

Legenda Széchenyi wykracza poza baseny. Na początku 2010 r. internetowa edycja magazynu Life wymieniła je wśród „12 najbrudniejszych miejsc na świecie”, co wywołało oburzenie, w wyniku którego spa szybko usunięto z listy. Budapest Thermal Baths Ltd. i Hungarian Tourism Co. broniły zgodności obiektu z rygorystycznymi normami krajowymi i unijnymi, odnotowując brak chorób przenoszonych drogą wodną w poprzedniej dekadzie; raporty rozważały nawet podjęcie kroków prawnych przeciwko magazynowi za szkody wizerunkowe. Wydarzenia nocne — takie jak Noc Łaźni wiosną i letni cykl kinowy Cinetrip — zachęcają do nocnego rozpieszczania się pod oświetlonymi łukami. Tymczasem jedno ze źródeł Széchenyi zasila basen hipopotamów w sąsiednim zoo, którego chemia odzwierciedla chemię Nilu.

Nawet sztuka znalazła tu inspirację: sceny do węgierskiego filmu „Just Sex and Nothing Else” kręcono pośród sklepionych korytarzy, a odgłos klapek na kafelkowej podłodze stanowił nietypową ścieżkę dźwiękową do intymnej atmosfery kina.

Przez wojny, przemiany polityczne i zmieniające się mody na wypoczynek, Łaźnia Lecznicza Széchenyi przetrwała, jej wody odnawiają ciała, a jej architektura odnawia się sama. Od pierwszego wiertła Zsigmondy'ego do błyszczącej mozaiki Heliosa nad głową, jest to miejsce, w którym czas mierzony jest nie tylko porami roku, ale wiekami oddania prostemu, ale głębokiemu aktowi kąpieli. Tutaj postęp i tradycja płyną razem, stały strumień, który niesie zarówno obietnicę uzdrowienia, jak i pamięć o życiu ukształtowanym przez jego ciepło. W każdym łuku, basenie i rzeźbionym stworzeniu dostrzega się odporność kultury, która ceni zarówno rekreację, jak i odnowę, dowodząc, że niektóre spuścizny są budowane nie tylko z kamienia, ale z wody, historii i trwałego ludzkiego impulsu do odnowy.