Saas-Fee

Saas-Fee, główna osada w dolinie Saas w powiecie Visp w kantonie Valais w Szwajcarii, położona jest na płaskowyżu górskim na wysokości 1800 metrów nad poziomem morza. Rozciągając się na powierzchni około 40,6 km², miejscowość liczy 1559 mieszkańców (stan na grudzień 2020 r.). Jej centrum jest wolne od ruchu samochodowego, co podkreśla jej reputację jako jednej z najbardziej dziewiczych i zaludnionych miejscowości wypoczynkowych w Alpach.

Otoczone trzynastoma szczytami o wysokości przekraczającej 4000 metrów — wśród nich Dom (4545 m), Allalinhorn, Weissmies, Nadelhorn i Lenzspitze — Saas-Fee od dawna nosi przydomek „Perle der Alpen”. Jego kompaktowe centrum wioski, prawdziwa galeria dobrze zachowanej szwajcarskiej architektury drewnianej, emanuje atmosferą nieskrępowanej elegancji, podczas gdy sąsiednie osady, takie jak Saas-Almagell, Saas-Grund i Saas-Balen, leżą rozsiane wzdłuż dna doliny, z których każda oferuje spokojniejsze uzupełnienie całorocznej żywotności głównego miasta.

Decyzja wsi z 1951 r. o ograniczeniu konwencjonalnych pojazdów mechanicznych — zamiast tego wybierając małe elektryczne autobusy wahadłowe między hotelami a ośrodkami narciarskimi — zachowała zarówno jakość powietrza, jak i spokój ulic. Autobusy pocztowe przemierzają krętą drogę z Brig i Visp w półgodzinnych odstępach przez większą część dnia, ale ich podróż kończy się na zewnętrznym parkingu, za którym goście przechodzą pieszo lub cichymi elektrycznymi środkami transportu, które suną pod historycznymi fasadami.

Sieć dwudziestu dwóch wyciągów przewozi miłośników sportów zimowych na pokryte śniegiem tereny na wysokości 1800 metrów, od 1800-metrowej wysokości wioski do platformy szczytowej na wysokości 3600 metrów. Ten system — składający się z trzech wagoników linowych, pojedynczej kolejki linowo-terenowej (Metro Alpin, najwyższa na świecie podziemna kolejka), pięciu gondoli (w tym jednej przeznaczonej dla piechurów), dwóch wyciągów krzesełkowych i zestawu wyciągów powierzchniowych — otwiera 150 kilometrów tras zjazdowych, skonfigurowanych jako osiemdziesiąt kilometrów dla nowicjuszy, czterdzieści pięć dla średniozaawansowanych i dwadzieścia pięć dla ekspertów. Bliskość lodowca opłat przylegającego do Allalinhorn i Dom sprawia, że ​​narciarstwo i snowboard trwają do późnych miesięcy letnich, a maj i czerwiec są zarezerwowane na konserwację, a nie rekreację.

W cieplejszym sezonie alpiniści są przyciągani tymi samymi wznoszącymi się szczytami, które rzeźbią zimową panoramę: Weissmies, Nadelhorn i Lenzspitze znajdują się wśród najbardziej pożądanych wejść, ich strome ściany i granie są prowadzone przez profesjonalistów z lokalnych stowarzyszeń, takich jak Saas-Fee Guides z siedzibą przy Obere Dorfstrasse 53 i Active Dreams Weissmies w Saas-Grund. Sporty lotnicze — paralotniarstwo i lotniarstwo — dodatkowo ożywiają letnie niebo doliny, oferując widok na masywy Mischabel i Weissmies, który jest jednocześnie ekscytujący i intymnie odsłania wysokoalpejską panoramę.

Oferta kulturalna w Saas-Fee wykracza poza sport. Rozwijający się program koncertów muzyki klasycznej przenika sezon zimowy; nowoczesny kompleks sportowo-rekreacyjny zapewnia rozrywkę w pomieszczeniach; restauracje — wiele z nich prowadzonych przez rodziny — oferują specjały z Valaisanne obok dań międzynarodowych; a wybrane kluby nocne zapewniają après-ski do białego rana. Na wysokości 3500 metrów, obrotowa restauracja usytuowana nad stacją metra Alpin, rości sobie prawo do tytułu najwyższej na świecie okrągłej restauracji, a jej panoramiczne okna obracają się, aby odsłonić każdy kąt Kaplicy Lodowej i odległego horyzontu. W tym tętniącym życiem otoczeniu znajduje się kampus Europejskiej Szkoły Podyplomowej, gdzie dyscypliny od filozofii po medioznawstwo spotykają się pośród ciszy otaczających lodowców.

Pierwszy raz udokumentowana w 1304 r. pod nazwą vee, osada później nosiła francuską nazwę Fée — obecnie przestarzałą — przed przyjęciem jej walserskiego niemieckiego oznaczenia. Obecnie 85,5% mieszkańców mówi po niemiecku jako pierwszym języku, choć w regionalnym dialekcie walserskim, który na tyle odbiega od standardowego niemieckiego, że stwarza problemy ze zrozumieniem; serbsko-chorwacki i portugalski są na kolejnych miejscach z odpowiednio 6,7% i 3,2%, podczas gdy nieliczne mniejszości zachowują francuski, włoski i retoromański.

Tereny użytkowane na terenie gminy Saas-Fee w 5,7% są użytkowane rolniczo, w 9,5% zajmują lasy, w 1,3% są zabudowane, a aż 83,6% stanowią tereny nieproduktywne. Są to głównie lodowce, skaliste grzbiety i alpejskie pustkowia, które stanowią zarówno walory estetyczne wsi, jak i jej rekreacyjny cel.

Pod względem demograficznym Saas-Fee odnotowało umiarkowany wzrost od przełomu tysiącleci, z 3,4-procentowym wzrostem między 2000 a 2010 rokiem, napędzanym głównie przez zmiany naturalne (6,3 procent) zrównoważone niewielkim deficytem migracyjnym (0,5 procent). 23,6 procent mieszkańców ma poniżej dwudziestu lat, podczas gdy 64,6 procent przypada na wiek od dwudziestu do sześćdziesięciu czterech lat; seniorzy powyżej sześćdziesięciu czterech lat stanowią 11,8 procent ogółu. Skład gospodarstw domowych odzwierciedla zarówno tradycję, jak i turystykę: z 625 gospodarstw domowych w 2000 roku, średnio 2,2 osoby mieszkały w jednostce, 243 gospodarstwa domowe zapewniały schronienie samotnym mieszkańcom, a 34 zapewniały zakwaterowanie pięciu lub więcej osobom.

Struktura lokalnego budownictwa mieszkaniowego dodatkowo podkreśla podwójną tożsamość Saas-Fee jako domu i miejsca na wakacje. W 2000 r. z 1532 dostępnych apartamentów 39,4 proc. było stale zamieszkanych, 56,4 proc. sezonowo, a pozostałe 4,2 proc. stało pustych. Solidne tempo budowy — 12,2 nowych jednostek na 1000 mieszkańców w 2009 r. — zmniejszyło od tego czasu wskaźnik pustostanów do 3,83 proc. (2010 r.), co świadczy o utrzymującym się popycie zarówno na alpejskich odosobnień, jak i domy mieszkalne.

Ekonomicznie wieś utrzymuje niską stopę bezrobocia na poziomie 3,3 procent (2010). Sektor podstawowy odpowiada za garść miejsc pracy w rolnictwie wysokogórskim; sektor wtórny wspiera przedsiębiorstwa produkcyjne i budowlane, których jest w sumie dziewiętnaście; jednak sektor trzeci dominuje w zatrudnieniu z 1071 stanowiskami w hotelarstwie, handlu detalicznym, logistyce i usługach. Pojedynczy spis powszechny w całej gminie odnotował, że 57,4 procent tych stanowisk trzeciorzędnych było zatrudnionych w hotelach i restauracjach, podczas gdy hurtownicy, transport, zawody techniczne, edukacja i opieka zdrowotna obejmowały resztę. Około 883 mieszkańców brało udział w sile roboczej, z czego kobiety stanowiły 43,8 procent; wzorce dojazdów do pracy pokazują, że Saas-Fee jest importerem netto siły roboczej, z 227 pracownikami przyjeżdżającymi i 65 wyjeżdżającymi, i umiarkowanym uzależnieniem od transportu publicznego (6,8 procent) i samochodów prywatnych (4,3 procent) w codziennych podróżach.

Przynależność religijna odzwierciedla szerszą orientację kulturową Valais: katolicy rzymscy stanowią 80,9 procent populacji, wyznawcy Szwajcarskiego Kościoła Reformowanego nieco poniżej 7 procent, a wspólnoty prawosławne około 5,6 procent. Mniejsze wyznania obejmują judaizm, islam i buddyzm, podczas gdy około 1,5 procent identyfikuje się jako osoby niereligijne lub agnostycyzm.

Krystaliczne otoczenie Saas-Fee przeniknęło również do kultury popularnej: wioska i jej kolejki linowe pojawiają się w teledysku Wham! z 1984 r. do utworu „Last Christmas”, a gondole z kultowym napisem Saas-Fee wjeżdżają w stronę Felskinn. Powieść André Gide’a Les faux-monnayeurs umieszcza tutaj kluczową sekwencję, wplatając to miejsce w tkankę literatury XX wieku.

Choć nie ma bezpośredniego dostępu do kolei i jest przyćmione sławą Zermatt i jego Matterhornu, Saas-Fee jest spokojniejszą alternatywą, oferującą porównywalną infrastrukturę narciarską i pieszą bez zatorów większego miasteczka górskiego. Sama dolina Saas rozgałęzia się w Stalden od doliny Visp (a więc i Rodanu), rozszerzając się poza Saas-Grund, aby objąć Saas-Almagell i Saas-Balen, zanim zakończy się w Mattmark Reservoir.

Zimowe aktywności wykraczają poza narciarstwo alpejskie i snowboard, obejmując wędrówki na rakietach śnieżnych, wspinaczkę po kanionach i wspinaczkę po lodzie — każda z nich wykorzystuje krystaliczne lodowce i lodowe ściany doliny. Cztery odrębne obszary narciarskie oferują stopniowany teren: domena Saas-Fee (100 kilometrów tras zjazdowych zimą, osiem latem, dwadzieścia jeden wyciągów), Hohsaas pod Saas-Grund (trzydzieści pięć kilometrów tras obsługiwanych przez sześć wyciągów), Furggstalden w Saas-Almagell (czternaście kilometrów, siedem wyciągów) i niewielki stok dla początkujących w Saas-Balen. Specjalne karnety i bilety na konkretne wyciągi umożliwiają zróżnicowanie tras, podczas gdy parki terenowe — zwłaszcza Morenia zimą i lodowiec Allalin latem — są przeznaczone dla entuzjastów freestyle'u.

Trasy saneczkowe żłobią kręte trasy przez dolinę: sześciokilometrowy zjazd z Hannig powyżej Saas-Fee, jedenastokilometrowy zjazd z Kreuzboden w Saas-Grund i trzykilometrowy zjazd w Furggstalden. Nocne imprezy saneczkowe ożywiają szczyt sezonu, a wypożyczalnia sprzętu jest szeroko dostępna, choć lokalne sklepy często obniżają ceny na stacjach.

Narciarze biegowi podążają sześciokilometrową pętlą na północnym krańcu Saas-Fee lub zapuszczają się wzdłuż dwudziestosześciokilometrowej Saastal Loipe, która biegnie rzeką Vispa przez szereg wiosek doliny. Jazda na łyżwach jest uprawiana na naturalnych lodowiskach w Saas-Fee, Saas-Balen i Saas-Almagell, podczas gdy Saas-Grund jest gospodarzem jedynej sztucznej areny w dolinie.

Latem rozległa sieć szlaków turystycznych — większość oznaczona żółtymi znacznikami — rozciąga się pośród wysokogórskiego krajobrazu. Krótkie spacery, takie jak 1,3-kilometrowy szlak kaplicy z Saas-Grund do Saas-Fee, prezentują sekwencję piętnastu sanktuariów; zalesiony szlak Bodmen schodzi 3,2 kilometra z Saas-Fee do Saas-Almagell; 7,8-kilometrowa trasa okrąża Mattmark Reservoir; a Alpine Flower Trail oferuje botanicznie opisane widoki z Kreuzboden do Saas-Grund na przestrzeni 10,6 kilometra. Infrastrukturę turystyczną doliny wzmacniają mapy dostarczane przez biuro turystyczne i wycieczki z przewodnikiem, dzięki czemu zarówno nowicjusze, jak i doświadczeni piechurzy mogą pewnie przemierzać lodowcowe podnóża i subalpejskie lasy.

Uzupełnieniem zajęć na świeżym powietrzu są takie atrakcje, jak zjeżdżalnia górska Feeblitz, którą można zjechać specjalnie wybudowaną trasą obok stacji kolejki linowej Alpin Express, park linowy nad kanionem w pobliżu Feeplitz oraz kryty basen Aqua Allalin przy Panoramastrasse 1, który zapewnia relaks w wodzie zarówno rodzinom, jak i sportowcom.

Saas-Fee łączy w sobie rygorystyczne wymagania wysokogórskiego sportu z kultywowaną doskonałością programowania kulturalnego i badań naukowych, wszystko osadzone w ekosystemie lodowców, lasów i uliczek wiosek rzemieślniczych. Jego równowaga między tradycją i innowacją, troską o środowisko i ambicjami rekreacyjnymi potwierdza jego status jako wzoru doskonałości alpejskiego kurortu.