Lozanna

Lozanna położona jest na południowym zboczu Wyżyny Szwajcarskiej, a jej faliste ukształtowanie terenu opada około 500 metrów od nadbrzeżnej dzielnicy Ouchy w stronę zalesionych wzgórz Épalinges i Le Mont-sur-Lausanne, obejmując 41,38 kilometrów kwadratowych terenu, na który składają się lasy (38,8 procent), rolnictwo (15,0 procent), środowisko zabudowane (45,9 procent) oraz niewielka część przeznaczona na śródlądowe drogi wodne (0,2 procent) lub tereny szczątkowe (0,0 procent). Jako stolica i najludniejsze miasto kantonu Vaud, Lozanna rozciąga się z widokiem na Jezioro Genewskie (Le Léman) na południu oraz ma strategiczną przewagę między Górami Jura na zachodzie a ośnieżonymi szczytami Alp na wschodzie, co czyni ją ośrodkiem o znaczeniu geograficznym, prawnym i kulturalnym, położonym około 51,7 km na północny wschód od Genewy. Jej mieszkańcy i turyści uważają ją za czwarty co do wielkości ośrodek miejski w Szwajcarii, liczący około 140 000 mieszkańców w obrębie gminy i obejmujący około 420 000 mieszkańców w całej aglomeracji (stan na styczeń 2019 r.).

Od początków jako celtyckie oppidum i późniejszego rzymskiego vicus o nazwie Lousanna, osada rozwinęła się w średniowieczne miasto położone u stóp XII-wiecznej katedry Notre-Dame, której gotycka iglica pozostaje najlepiej zachowanym tego typu obiektem w Szwajcarii, a z której punktu widzenia kręty bieg obecnie pogrzebanej rzeki Flon rzeźbi podziemny wąwóz pod Rue Centrale — połączony odrębnymi arteriami komunikacyjnymi, które łączą górne płaskowyże z dolnym miastem. Granice administracyjne gminy obejmują dziesięć wiosek — w tym Vidy, Cour, Chailly i górską enklawę Chalet-à-Gobet na wysokości 871 metrów — a także eksklawę Vernand, łącząc w ten sposób mozaikę wiejskich i miejskich krajobrazów, które rozciągają się na granicy między winnicami Lavaux i la Côte, z których każda jest wychwalana za tarasowe zbocza i dziedzictwo enologiczne.

Strategiczne znaczenie Lozanny zostało ugruntowane w XX wieku przez jej awans jako centrum międzynarodowego sportu: Międzynarodowy Komitet Olimpijski, mający siedzibę w mieście od okresu międzywojennego, ogłosił Lozannę „Stolicą Olimpijską” w 1994 r., podczas gdy Sąd Arbitrażowy ds. Sportu i ponad pięćdziesiąt międzynarodowych stowarzyszeń sportowych założyło tam swoją siedzibę. W styczniu 2020 r. miasto powitało Zimowe Igrzyska Olimpijskie Młodzieży, potwierdzając swoje logistyczne możliwości i zdolność do organizacji wydarzenia, które zjednoczyło setki początkujących sportowców na jego zaśnieżonych stokach i zamarzniętych obiektach. Uzupełnieniem tego dynamicznego profilu jest Muzeum Olimpijskie na brzegach Ouchy, które wraz ze zbiorami archiwalnymi Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego stanowi część miejskiego tableau, w którym przeplatają się historia, atletyka i muzeografia.

Kontury klimatyczne regionu charakteryzują się średnio 119,7 dniami deszczu lub śniegu rocznie i 1 153 milimetrami opadów, osiągając szczyt w maju na poziomie około 117 milimetrów w ciągu 12,1 dnia i zmniejszając się do 67 milimetrów w ciągu 8,8 dnia w lutym. Lozanna-Pully znajduje się w strefie mrozoodporności USDA 8b, gdzie średnie minima zimowe w ostatnich dekadach (1997–2016) wynosiły -7,0 °C, co zapewnia jej winnicom i terenom leśnym umiarkowaną odporność, która uzupełnia zielone parki, pasy zieleni i boiska sportowe miasta, które łącznie zajmują 7,4 procent powierzchni gminy.

Administracyjnie Lozanna przeszła z dawnego dystryktu Lozanna do stolicy regionu o tej samej nazwie, nowego dystryktu Lozanna, 31 sierpnia 2006 r., tym samym konsolidując swoje rządy jako siedziba Federalnego Sądu Najwyższego Szwajcarii — instytucji, która zbiera się w mieście pomimo braku de jure statusu stolicy kraju. Ta ranga prawna współistnieje z dziedzictwem obywatelskim: czterdzieści sześć budowli i miejsc jest wymienionych jako szwajcarskie miejsca dziedzictwa o znaczeniu narodowym, wśród nich Synagoga na Avenue de Florimont, Szwajcarskie Kościoły Reformowane Saint-François i Saint-Laurent, budynek byłego Trybunału Federalnego, Casino de Montbenon i Pont Chauderon. Inwentarz rozciąga się na muzea i biblioteki — w tym galerie geologii, zoologii i sztuk pięknych Palais de Rumine; Muzeum Rzymskie; MUDAC (Muzeum Współczesnego Wzornictwa i Sztuk Stosowanych); Kantonalne Muzeum Botaniczne; i nietypowa Kolekcja de l'Art Brut, które razem stanowią świadectwo szerokiego spektrum badań naukowych, artystycznych i archeologicznych.

Życie kulturalne w Lozannie rozkwita pod auspicjami Biblioteki Kantonalnej i Uniwersyteckiej oraz w miejscach występów, takich jak Palais de Beaulieu, największy teatr w Szwajcarii, który co roku w styczniu organizuje Prix de Lausanne, przyciągając na swoją wielką scenę tancerzy o międzynarodowej renomie. Sztuka orkiestrowa i operowa rozkwita dzięki Orchestre de Chambre de Lausanne, Operze Lozańskiej i Ensemble Vocal de Lausanne, od dawna kierowanym przez Michela Corboza. Kultura filmowa jest zachowywana i prezentowana przez Szwajcarskie Archiwum Filmowe, podczas gdy Festival cinémas d'Afrique i Lausanne Underground Film and Music Festival ożywiają miejskie sceny filmowe i awangardowe przez cały rok. Każdego lipca Festival de la Cité ożywia stare miasto niezliczonymi występami, a jesienny Nuit des Musées zaprasza do nocnej eksploracji jego historycznych kolekcji. Trwała fascynacja tańcem w mieście objawiła się w 1989 r., kiedy zorganizowano tu Konkurs Piosenki Eurowizji, a zaangażowanie miasta w innowacje baletowe przetrwało w postaci rezydującego tu Béjart Ballet.

Język i demografia zbiegają się w kosmopolitycznym, ale wyraźnie francuskojęzycznym środowisku: w 2013 r. 42 procent mieszkańców stanowili obcokrajowcy, których przyciągała obecność dwóch głównych uniwersytetów — Uniwersytetu w Lozannie (UNIL) i École Polytechnique Fédérale de Lausanne (EPFL) — oraz reputacja miasta jako ośrodka intelektualnego i badawczego. Podczas gdy język francuski dominuje w codziennych interakcjach, angielski jest powszechny wśród młodszych Szwajcarów i profesjonalistów usługowych; niemniej jednak odwiedzający mogą łatwiej nawiązać kontakt z osobami starszymi lub niebędącymi pracownikami naukowymi w języku niemieckim, lingua franca wśród starszych kohort.

Orientacja w Lozannie opiera się na docenieniu jej głównych dzielnic. Cité, położone na szczycie centralnego wzgórza, obejmuje czcigodną katedrę, zamek i kilka niszowych muzeów, w tym MUDAC i teatr dla dzieci; jego wąskie uliczki i ukryte schody przywodzą na myśl warstwy średniowiecznego urbanizmu. Poniżej, Ville Marché uosabia handlowe dziedzictwo miasta, z targami na świeżym powietrzu rozmieszczonymi wokół Place de la Palud, Place Saint-François i Place Riponne, ich stragany to obraz sezonowych produktów i wyrobów rzemieślniczych. Dolina Flon, dawniej korytarz kolejowy, który odprowadzał nurt rzeki, została przekształcona w tętniącą życiem dzielnicę restauracji, barów i pasaży handlowych, a jej fasady magazynów zachowały odrobinę dziewiętnastowiecznego industrializmu. Ouchy, niegdyś wioska rybacka, oferuje promenadę nad jeziorem obramowaną hotelami i kawiarniami, która kończy się w Muzeum Olimpijskim; chłodniejsze letnie bryzy i panoramiczne widoki Alp czynią je miejscem wypoczynku. Pomiędzy stacją kolejową a Ouchy leży stonowana dzielnica Sous Gare, gdzie Café de Grancy i zielony park Crêt de Montriond nagradzają tych, którzy zapuszczają się poza główne arterie miasta. Na północ od Hermitage lasy Sauvabelin zapraszają wędrowców poszukujących zacienionych szlaków i małpiego lasu, nadając leśny kontrapunkt miejskiemu rdzeniu.

Dostęp do Lozanny jest ułatwiony dzięki wielu sposobom transportu. Lotnisko w Genewie znajduje się około 45 minut jazdy pociągiem od stacji Lausanne-CFF, a połączenia odbywają się co najmniej dwa razy na godzinę przez cały dzień; jego transatlantyckie połączenia obejmują codzienne loty z Waszyngtonu-Dulles, Nowego Jorku-JFK, Newark i Montrealu. Lotnisko w Zurychu oferuje alternatywną bramę, głównie za pośrednictwem Swiss International Air Lines. Podróż koleją jest przykładem szwajcarskiej wydajności: Szwajcarskie Koleje Federalne (CFF) oferują połączenia co pół godziny między około 04:45 a 01:30 do i z Genewy, Zurychu, Berna, Lucerny, Neuchâtel i innych miejsc, przy czym szybkie pociągi InterCity docierają do Genewy w nieco ponad 30 minut, a połączenia regionalne zatrzymują się na stacjach pośrednich. Paris Gare de Lyon jest połączony czterema codziennymi połączeniami TGV-Lyria, a włoskie miasta, takie jak Mediolan i Wenecja, są obsługiwane przez bezpośrednie pociągi — w tym nocne odjazdy z Rzymu.

Międzynarodowe linie autobusowe łączą Lozannę z miejscami docelowymi we Francji, Hiszpanii i Europie Środkowej, często przez Genewę lub Bazyleę, podczas gdy sieć promowa Jeziora Genewskiego kursuje po szwajcarskich i francuskich rzekach, oferując zarówno usługi podmiejskie, jak i rejsy wycieczkowe do Évian-les-Bains, Montreux i innych miast nad jeziorem. W obrębie miasta kompleksowy system transportu publicznego — obsługiwany przez Transports publics de la région lausannoise (TL) — obejmuje dwie zautomatyzowane linie metra, M1 i M2, pierwsza łączy kampusy uniwersyteckie w UNIL i EPFL z węzłem Flon, a druga przecina strome nachylenie miasta od Ouchy do Epalinges; nachylenie jest takie, że sam peron stacji Gare zauważalnie się przechyla, a winda stacji Bessières oferuje przeszklone wejście odsłaniające rozciągający się poniżej krajobraz miasta. Prywatna lokalna kolej, LEB, działa teraz z częstotliwością podobną do metra, rozszerzając usługi do Echallens i Bercher. Ceny biletów na metro i autobusy są ustalane w systemie strefowym, a bilety jednorazowe, powrotne i okresowe są dostępne w automatach biletowych, które nie wydają reszty; „krótki przejazd” (maks. trzy przystanki) kosztuje 1,90 CHF, bilet godzinny 3,50 CHF, a karnet dzienny 8,80 CHF (stan na lipiec 2013 r.). Posiadacze karnetów CFF Abonnement General powinni sprawdzić lokalną ważność na głównej stacji, podczas gdy goście hotelowi mogą skorzystać z bezpłatnych dwutygodniowych karnetów na metro i autobus podczas zameldowania.

Ulice dla pieszych w starym mieście rozchodzą się promieniście od Rue du Petit-Chêne i Place Saint-François, gdzie strefy wolne od samochodów ułatwiają eksplorację dzielnicy Flon, ulic handlowych między Saint-François i Riponne oraz dróg wznoszących się w kierunku katedry; jednak strome nachylenia Lozanny mogą okazać się mylące, czasami wysadzając podróżnych dziesiątki metrów nad lub pod zamierzoną ulicą, co jest wyzwaniem złagodzonym przez linię M2. Dla tych, którzy wolą pedałować, miejski system współdzielenia rowerów Lausanne Roule oferuje codzienne wypożyczanie za 6 CHF (depozyt 90 CHF), ze stacjami we Flon i innych strategicznych lokalizacjach; podróże w jedną stronę — takie jak malownicza trasa nad jeziorem do Vevey — wiążą się z wyższą opłatą w wysokości 10 CHF, ale nagradzają rowerzystów nieprzerwanymi widokami tarasowych winnic i alpejskich sylwetek.

Przez całą swoją historię Lozanna ewoluowała od rzymskiej osady nad jeziorem do średniowiecznego centrum kościelnego, od miejsca władzy sądowniczej do nowoczesnego tygla sportowego zarządzania; jednak jej istota pozostaje zakorzeniona w wspornikowym dialogu między wodą i wysokościami, tradycją i innowacją, lokalną tożsamością i międzynarodowym zaangażowaniem. Odwiedzający, którzy przemierzają jej strome ulice, wspinają się na pochylone jak metro platformy i zatrzymują się w jej świętych muzeach, napotkają miasto, które łączy precyzję szwajcarskiej inżynierii z lirycznymi konturami francuskojęzycznej Szwajcarii — miejsce, w którym każda wysokość ujawnia nową perspektywę, każdy okręg odbija się echem stuleci ludzkich wysiłków, a każda instytucja potwierdza miejsce Lozanny na styku naturalnego splendoru, witalności kulturowej i instytucjonalnej powagi.