Lukovska Banja

Lukovo zajmuje wyjątkowe miejsce wśród osiedli, które obrzeżają południowe krańce serbskiego masywu Kopaonik. Położona na wysokości 681 metrów na wschodnich zboczach góry, ta wioska i jej enklawa uzdrowiskowa, Lukovska Banja, razem stanowią klimatyczny kurort uzdrowiskowy o rzadkiej wyjątkowości. Z zaledwie 275 mieszkańcami zarejestrowanymi w spisie z 2011 roku, Lukovo rozciąga się na około 134 kilometrach kwadratowych słabo zaludnionego terenu, pełniąc funkcję administracyjnego, ekonomicznego i społecznego węzła dla ośmiu sąsiadujących przysiółków, których łączna populacja liczy mniej niż 900 dusz. Położone około 300 kilometrów na południe od Belgradu i połączone łagodnym podejściem z centrum gminy Kuršumlija, uzdrowisko Lukovo zawdzięcza swoją sławę 37 źródłom termalnym, których temperatura waha się od 35 °C do prawie 70 °C, oferując całoroczne źródło ciepła i uzdrowienia na tle subalpejskiego lasu wiecznie zielonego.

Krajobraz, który obejmuje Lukovską Banję, jest jednocześnie surowy i zachęcający. Utulony między grzbietami łańcucha Kopaonik, region uzdrowiskowy cieszy się umiarkowaną kontynentalną pogodą: zimy są umiarkowanie zimne, lata przyjemnie łagodne, a jesienne dni często przyćmiewają swoje wiosenne odpowiedniki przejrzystością i suchością. Okoliczne szczyty kierują chłodne podmuchy wiatru, które łagodzą letnie upały, podczas gdy pokryte śniegiem zbocza dają spokojny obraz w środku zimy. To właśnie w tym otoczeniu — gdzie gęste skupiska buków i jodeł łączą się w skaliste odsłonięcia — wypływają wody mineralne Lukova, a ich bogaty w węglowodory skład sodu, magnezu i wapnia oferuje korzyści terapeutyczne w przypadku zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego, dolegliwości skóry i niektórych schorzeń ginekologicznych. Przy zbiorczym przepływie około 100 litrów na sekundę, źródła te należą do najpłodniejszych w Serbii, a ich całoroczne ciepło zapewnia zarówno ulgę, jak i rekreację tym, którzy ich szukają.

Dowody na to, że Lukovska Banja ma renomę restauracyjną, sięgają tysiącleci wstecz. Pozostałości archeologiczne świadczą o rzymskiej inżynierii: fragmenty rur akweduktowych i fundamenty kompleksów kąpielowych leżą rozrzucone na górnych tarasach uzdrowiska. To właśnie tutaj, według miejscowych legend, Rzymianie po raz pierwszy wykorzystali przepływy termiczne, tworząc kamienne baseny dla żołnierzy i kupców przemierzających bogate w metale żyły kopalni Karadjica. Pozostałości średniowiecznej łaźni dodatkowo potwierdzają nieprzemijającą atrakcyjność wód. Zbudowane za panowania króla Stefana Uroša II Milutina pod koniec XIII wieku, ruiny te — obecnie zredukowane do niskich kamiennych murów — służyły niegdyś rodzinie królewskiej, której nadzór nad pobliskimi wydobywcami srebra i złota przyciągnął go na to odległe pogranicze.

Przez cały okres panowania Imperium Osmańskiego Lukovska Banja pełniła funkcję miejsca wytchnienia. Zapisy ze spisu ludności Kruševac z 1575 r. identyfikują „Banję Lukovą” jako hamam wyposażony w pojedynczą komorę kąpielową. Ciągłość użytkowania podkreśla wytrwałość miejscowej ludności: nawet gdy formalne obiekty popadły w ruinę, goście nadal kąpali się bezpośrednio w ciepłych źródłach, przyciągnięci ich rzekomą skutecznością. Po wyzwoleniu spod panowania Imperium Osmańskiego w 1878 r. podjęto skromne wysiłki, aby ożywić uzdrowisko. Drewniany basen kąpielowy pojawił się około 1900 r., a w przededniu I wojny światowej około półtora tysiąca gości korzystało z jego wód każdego sezonu. Pomimo zamieszania wywołanego globalnym konfliktem, pamięć o tych źródłach przetrwała w świadomości regionalnej.

Rekonstrukcja udogodnień kąpielowych została wznowiona po II wojnie światowej. Do 1948 r. wzniesiono nowoczesny kompleks z oddzielnymi basenami dla mężczyzn i kobiet. Jednak dopiero pod koniec XX wieku Lukovska Banja zyskała szersze uznanie. W 1999 r. hotel „Kopaonik” — położony pośród zadbanych trawników i polan świerkowych — otworzył swoje podwoje, umieszczając spa wśród bardziej znanych serbskich kurortów termalnych. Od tego czasu stopniowe inwestycje w infrastrukturę i zakwaterowanie przyciągnęły gości z całych Bałkanów i spoza nich, zwabionych obietnicą spokoju na dużych wysokościach i bogatego w minerały zanurzenia.

Różnorodność biologiczna regionu stanowi zieloną kontrastową warstwę dla kamiennych tarasów uzdrowiska. Gęste lasy są siedliskiem jeleni szlachetnych, dzików i okazjonalnie niedźwiedzi brunatnych, podczas gdy górskie łąki dostarczają grzybów i ziół leczniczych zbieranych każdego lipca podczas festiwalu Ivandan. Rzeki, które przecinają doliny — Štavska, Trebinjska i Lukovska — roją się od pstrągów i raków, utrzymując pokolenia rybaków, którzy preferują łowienie na muchę wśród chłodnych prądów. Łowcy niegdyś podążali śladami króla Milutina, który rzekomo faworyzował te lasy ze względu na obfitość upierzonej zwierzyny i dużych ssaków. Folklor utrwala jego obecność tutaj w opowieściach o polowaniach o północy pod rozgwieżdżonym baldachimem i ucztach dzielonych przy trzaskających ogniskach.

Zabytki kultury podkreślają naturalne otoczenie warstwami historii. W wiosce Štava pięciokilometrowy spacer — lub 90-minutowy spacer — prowadzi do kościoła św. Miny. Znany również lokalnie jako kościół Mrkšy, ta prosta, jednonawowa budowla znajduje się obok cmentarza przy wiosce, a jej kamienny łupkowy dach wznosi się ponad linię drzew. Zbudowany w latach 1614–1647, jak zaznaczono na nadprożu, kościół nosi inskrypcje z czasów patriarchy Paisjusza i prezentuje pozostałości fresków wykonanych w stylu bizantyjskim. Chociaż pożary i spustoszenia czasu zatarły znaczną część jego dekoracji, pozostałe sceny — przedstawione w stabilnych pigmentach — przedstawiają kluczowe wydarzenia z historii chrześcijaństwa z powściągliwością i precyzją pasującą do jego skromnej skali. Budowla ta jest najważniejszym pomnikiem restauracji po patriarchacie w regionie Toplica.

Zarówno wspinacze, jak i kontemplatorzy są przyciągani do Nenad Kamen, czyli „Kamienia Nenada”, skalistego występu wznoszącego się na wysokość 975 metrów nad poziomem morza. Na jego szczycie stoi kościół św. Jerzego, wzniesiony w 2002 roku, ale wciąż owiany mitem. Tradycja głosi, że św. Sawa umieścił kiedyś krzyż w tym punkcie widokowym, ogłaszając go miejscem o znaczeniu duchowym. Z hotelu prowadzą dwa szlaki: dłuższy, łagodniejszy szlak o długości 1900 metrów i bardziej stroma, bardziej bezpośrednia ścieżka o długości 900 metrów. Ci, którzy docierają na szczyt, mówią o namacalnym poczuciu odnowy, przypisując fizyczne dobre samopoczucie panoramicznym widokom rozciągającym się przez ząbkowane grzbiety Kopaonik i w dół do nasłonecznionych dolin poniżej.

Innym symbolem splotu natury i dziedzictwa Lukova jest Štava Treska, szczyt pomocniczy, który wznosi się na 1439 metrów na północ od wioski Štava. Po raz pierwszy opisany przez etnografa Tihomira R. Đorđevića około 110 lat temu, Treska jest zwieńczona bliźniaczymi odsłonięciami skalnymi — Big i Small Treska — które wyłaniają się jak bliźniacze rogi ponad zalesioną grzywą. Tutaj znajdują się pozostałości niezbadanego kościoła jaskiniowego, pozostałości starożytnych schronień i porozrzucane kamienne krzyże. Stary las bukowy pokrywa zbocza, a jego podszyt jest bogaty w zioła, które miejscowi zbierają ze względu na ich właściwości lecznicze. Z przysiółka Jagnjilo na szczyt prowadzi męcząca, 4,5-kilometrowa trasa z 535-metrowym podejściem. Drugi, lepiej utrzymany szlak zaczyna się przy kościele św. Miny i przebiega przez wioskę Željevo oraz źródło znane jako Suva Česma.

Podróże powrotne do doliny prowadzą do kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła, położonego na cmentarzu w samym Lukovo. Ten skromny budynek — mierzący około dziesięciu na pięć metrów z odpowiednią wysokością sufitu — ma bogatą historię. Folklor przypisuje jego powstanie królowi Milutinowi, który rzekomo wykorzystywał lokalne kopalnie ołowiu, miedzi, srebra i złota. Siły osmańskie zburzyły oryginalną konstrukcję, jednak mieszkańcy wsi przeprowadzili kolejne renowacje w 1871, 1895 i ponownie w 1983 roku po wstrząsie sejsmicznym. Choć malowidła wewnątrz nie mają wielkiego artystycznego rozmachu, przekazują pokorne oddanie, które znajduje oddźwięk zarówno wśród parafian, jak i podróżników. Do kościoła można dotrzeć piętnastominutowym spacerem ze spa lub asfaltową drogą z Kuršumlija, co stanowi kotwicę duchowego życia Lukovo, nawet gdy zimowe śniegi uszczelniają wysokie przełęcze.

Dziś Lukovska Banja pozostaje ściśle związana z rytmami małej wiejskiej społeczności. Uzdrowisko leży około 1,5 kilometra w górę rzeki od właściwej wioski, ale służy jako lokalne centrum edukacji, usług zdrowotnych i handlu. Osiem oddalonych wiosek jest zależnych od jego udogodnień, a placówki medyczne uzdrowiska uzupełniają tradycyjne rytmy rolnictwa i leśnictwa, które definiują codzienne życie. Regionalne drogi łączą Lukovo z Kuršumliją (34 kilometry), Niszem (101 kilometrów) i Kruševac (107 kilometrów), podczas gdy Belgrad leży prawie 300 kilometrów na północ krętą autostradą. Sezonowe festiwale — od tradycyjnych rytuałów zbierania ziół w środku lata po kościelne święta patronalne — nasycają osadę witalnością wspólnotową.

Nieprzemijająca atrakcyjność uzdrowiska Lukovo wynika z jego zrównoważonego połączenia bogactwa natury i kulturowego rezonansu. Jego źródła termalne nadal płyną tak jak przez stulecia, oferując ciepło i ukojenie pod niebem, które ukazuje zarówno uroczystą wspaniałość zimy, jak i tętniący życiem rozkwit wiosny. Okoliczne szczyty i doliny dają schronienie zarówno dzikiej przyrodzie, jak i legendzie, ich cicha obecność świadczy o rzymskich inżynierach, średniowiecznych monarchach i pokoleniach mieszkańców wsi, których źródła utrzymania splatały się z zasobami góry. Kościoły poświęcone świętym, którzy rozciągają się na łuku serbskiej historii — świętej Miny, świętemu Jerzemu i świętym apostołom Piotrowi i Pawłowi — stanowią świadectwo odporności i wiary, ich kamienie ogrzewane są przez słońce i zacieniane przez starożytne belki.

W Łukowie upływ czasu jest naznaczony przypływem i odpływem wód, powolnym obrotem pór roku i nieustannym odnawianiem pamięci. Tutaj podróżnik może poczuć ciężar historii pod stopami i palcami, puls ziemi pod klatką piersiową i dłonią. Skromna populacja wioski zaprzecza jej niezwykłemu dziedzictwu: każde tryskające źródło niesie ze sobą echa żołnierzy i pasterzy, rzemieślników i pielgrzymów. Każdy dzwon kościelny, który dzwoni, przywołuje głosy dawno minione, nawet gdy świeże kroki stąpają po leśnych szlakach. W tej wysokogórskiej enklawie uzdrawiająca moc wody łączy się z siłą kamienia i wytrwałością opowieści, zapraszając do kontemplacji, która porusza się we własnym tempie, ukształtowanym przez kontury gór i pamięci.