Sankt Petersburg

Sankt Petersburg prezentuje się jako miasto o trwałym znaczeniu, zarówno pod względem skali, jak i rangi. Położone na czele Zatoki Fińskiej nad Morzem Bałtyckim i rozciągające się nad deltą rzeki Newy, zajmuje 605,8 kilometrów kwadratowych właściwego miasta i 1439 kilometrów kwadratowych podmiotu federalnego. Według spisu z 2021 r. zamieszkuje 5 601 911 mieszkańców w granicach gminy i ponad 6,4 miliona w większym obszarze metropolitalnym. Zajmując drugie miejsce w Rosji po Moskwie i czwarte w Europie pod względem liczby ludności, jest najbardziej wysuniętym na północ miastem na świecie, przekraczającym milion mieszkańców i zajmuje strategiczną pozycję jako miasto federalne Federacji Rosyjskiej.

Założone przez cara Piotra Wielkiego 27 maja 1703 r. na miejscu zdobytej szwedzkiej twierdzy i nazwane na cześć św. Piotra Apostoła, miasto szybko stało się symbolem rosyjskich aspiracji do zachodniej nowoczesności. W ciągu niecałej dekady wyparło Moskwę jako stolicę caratu, status ten utrzymało — z krótką przerwą między 1728 a 1730 r. — aż do 1918 r. Przez cały XVIII i XIX wiek pełniło funkcję centrum dowodzenia cesarską administracją, społeczeństwem i kulturą, a jego aleje i pałace odzwierciedlały barokową i neoklasycystyczną wspaniałość za kolejnych władców.

Wraz z dominacją bolszewików po rewolucji październikowej w 1917 r. władza przeniosła się do Moskwy, a po śmierci Lenina w 1924 r. nazwę miasta zmieniono na Leningrad. Podczas II wojny światowej miasto przetrwało oblężenie trwające od września 1941 r. do stycznia 1944 r., najbardziej śmiercionośne w historii, kiedy długotrwałe okrążenie poddało ludność głodowi, bombardowaniom i skrajnemu wyrzeczeniu. Dopiero w czerwcu 1991 r., zaledwie kilka miesięcy przed formalnym rozwiązaniem Związku Radzieckiego, jego mieszkańcy zagłosowali za przywróceniem pierwotnej nazwy, odzyskując tym samym przedradziecką tożsamość, która została zatarta przez prawie siedem dekad.

W trakcie swojej ewolucji Sankt Petersburg ugruntował swoją pozycję jako kulturalne jądro Rosji. Jego historyczne centrum i powiązane z nim zespoły stanowią obiekt światowego dziedzictwa UNESCO, obejmujący osiemdziesiąt jeden okręgów miejskich i dziewięć miast peryferyjnych, wśród nich Kronsztad na wyspie Kotlin i Peterhof z jego fontannami. Narodowa Biblioteka Rosji, Muzeum Ermitaż — jedno z największych na świecie repozytorium dzieł sztuki — i wspaniała Katedra Piotra i Pawła podtrzymują dziedzictwo nauki i sztuk pięknych. We współczesnym zarządzaniu mieści się tam Sąd Konstytucyjny i Rada Heraldyczna Prezydenta, a w planach jest również pomieszczenie Sądu Najwyższego i głównej siedziby rosyjskiej marynarki wojennej.

Geograficznie metropolia zajmuje środkową tajgę nizinną. Jej teren jest przerywany wyspami delty Newy — przede wszystkim Wasiljewskim, Piotrogrodzkim, Dekabristowskim i Krestowskim — z których wiele jest pokrytych parkami, zwłaszcza wyspy Jełagińska i Kamienna. Na północ rozciąga się Przesmyk Karelski, ceniony ze względu na rekreację, podczas gdy na południu miasto przylega do Bałtycko-Ładoskiego Klinta i płaskowyżu Iżorskiego. Wysokość waha się od poziomu morza do maksymalnie 175,9 metrów na wzgórzu Orekhovaya na wzgórzach Duderhof, chociaż większość zachodniego dystryktu leży poniżej czterech metrów i historycznie cierpiała z powodu niszczycielskich powodzi, z których najgorsza odnotowana została w 1824 roku, kiedy woda wzrosła o 4,21 metra nad poziomem morza. Po kilku takich powodziach ukończono tamę Petersburga, aby złagodzić przyszłe zagrożenia.

Ludzka ingerencja zmieniła topografię miasta od XVIII wieku, a rekultywacja gruntów podniosła niektóre obszary o ponad cztery metry, łącząc oddzielne wyspy i zmieniając drenaż. Poza głównym biegiem Newy i jej dopływami, inne znaczące rzeki — Siestra, Ochta i Iżora — przecinają obszar federalny. Jeziora takie jak Sestroretsky Razliv i Lakhtinsky Razliv leżą na północy, wraz z jeziorami Suzdal i licznymi mniejszymi zbiornikami wodnymi, które zwiększają złożoność hydrologiczną regionu.

Na około 60 stopniu szerokości geograficznej północnej światło dzienne zmienia się znacznie: od zaledwie pięciu godzin i pięćdziesięciu trzech minut w środku zimy do osiemnastu godzin i pięćdziesięciu minut w środku lata. Między połową maja a połową lipca przeważa zjawisko białych nocy, kiedy to zmierzch cywilny trwa przez całą noc, nadając kanałom i nabrzeżom miasta świetlistą jakość.

Klimatycznie Sankt Petersburg jest wilgotną strefą kontynentalną (Köppen Dfb). Wpływ Morza Bałtyckiego łagodzi ekstrema, dając krótkie, ciepłe lata — średnie maksima w lipcu wynoszą 23 °C — i długie, umiarkowanie zimne zimy — średnie minima w lutym wynoszą −8,5 °C. Ekstrema wahają się od letniego szczytu 37,1 °C odnotowanego w 2010 r. do zimowego minimum −35,9 °C w 1883 r. Pokrywa śnieżna utrzymuje się średnio przez 118 dni w roku, osiągając szczyt około 19 cm w lutym. Efekt miejskiej wyspy ciepła sprawia, że ​​zimy w mieście są nieco łagodniejsze niż na jego przedmieściach, podczas gdy sezon bezmrozowy trwa zazwyczaj 135 dni.

Miasto pełni funkcję krytycznej bramy gospodarczej, a jego obiekty portowe w Zatoce Fińskiej wspierają handel ropą i gazem, inżynierię morską i budowę statków. Jego baza przemysłowa obejmuje przemysł lotniczy, elektroniczny, oprogramowanie, budowę maszyn — w tym czołgów i sprzętu wojskowego — metalurgię, chemikalia, farmaceutyki i przetwórstwo żywności. Historycznie firmy takie jak Lessner przyczyniały się do wczesnej produkcji samochodów przed I wojną światową. Sektory finansowy i handlowy rozwijają się wzdłuż nabrzeży, uzupełniając turystykę, która przyciągnęła ponad 15 milionów odwiedzających w 2018 roku.

Pod względem architektonicznym, Historic Centre zachowuje szereg budowli z XVIII i XIX wieku, z których większość przetrwała kolejne wstrząsy, w tym bolszewickie wywłaszczenia i zniszczenia wojenne. Twierdza Piotra i Pawła na wyspie Zayachy, starsza od samego miasta, pozostaje oryginalną cytadelą. Jej katedra — lśniąca złoconymi iglicami — dominuje nad linią horyzontu, a w południe ślepy wystrzał z armaty przerywa spokój nabrzeża. Niedaleko, Meczet w Sankt Petersburgu — największy w Europie podczas swojej inauguracji w 1913 roku — sygnalizuje religijną różnorodność miasta.

Po drugiej stronie zachodniego ramienia Newy, elegancki Most Giełdowy łączy Mierzeję Wasiljewskiej Wyspy, miejsce starej petersburskiej giełdy i kolumn rostralnych, z Wyspą Piotrogrodzką. Tam, Dwanaście Kolegiów i Pałac Mienszykowa ucieleśniają wczesne ambicje imperialne. Kunstkamera, założona przez Piotra Wielkiego, aby pomieścić gabinet osobliwości, jest oryginalnym muzeum Rosji i obecnie stanowi część Muzeum Antropologii i Etnografii Piotra Wielkiego.

Na południowym brzegu Newy, pozłacana iglica Admiralicji wznosi się nad Pałacem Zimowym, którego barokowa fasada rozciąga się wzdłuż Nabrzeża Pałacowego jako część kompleksu Ermitażu. Ten neoklasycystyczny zespół obejmuje Pałac Marmurowy i góruje nad Placem Pałacowym, gdzie Kolumna Aleksandrowska upamiętnia zwycięstwa Rosji nad Napoleonem. Prospekt Newski zaczyna się na tym końcu i biegnie na wschód, przecinając mosty nad Kanałem Moika i Gribojedowa i mijając takie zabytki jak Katedra Kazańska, Pałac Stroganowa i Grand Hotel Europa, zanim dotrze do terminalu kolejowego Moskovsky.

Pomiędzy rzeką a Newskim Prospektem znajdują się skarby kultury: Cerkiew Zbawiciela na Krwi z polichromowanymi cebulastymi kopułami; Muzeum Rosyjskie w Pałacu Michajłowskim; Pole Marsowe, miejsce uroczystych ceremonii; a także Instytut i Klasztor Smolny, symbol reform edukacyjnych Katarzyny Wielkiej.

Na zachód i południe od Admiralicji turkusowe kopuły katedry Trójcy Świętej zdobią panoramę miasta, podczas gdy Teatr Maryjski kontynuuje swoją wielowiekową tradycję operową. Niedaleko, na placu Senackim znajduje się pomnik konny Brązowego Jeźdźca Piotra Wielkiego, trwały symbol początków miasta. Wotywny chorągiewka na szczycie Admiralicji i zwieńczona aniołem iglica katedry oferują powtarzające się motywy wizualne, a każdej nocy bliźniacze zwoje Mostu Pałacowego odchylają się na bok, umożliwiając przejście morskie.

Okoliczne dzielnice prezentują kontrastujące charaktery. Dzielnica Centralna między Newą a Kanałem Obwodnym zachowuje rdzeń miasta, charakteryzujący się architekturą z końca XVIII i XIX wieku. Wschodni sektor Wyspy Wasiliewskiej zachowuje wczesne instytucje akademickie, podczas gdy jej zachodnie krańce rozrosły się w XIX wieku. Strona Piotrogrodzka mieści miejsce założenia i twierdzę z XVIII wieku, rozciągającą się na późnocesarskie dzielnice mieszkalne i parki. Północny Petersburg, w większości powojenne osiedla mieszkaniowe, zawiera instytucje takie jak Wojskowa Akademia Medyczna. Południowy Petersburg, niegdyś przemysłowy, charakteryzuje się architekturą stalinowską i miejscami związanymi z przedrewolucyjnymi strajkami i oblężeniem. Na prawym brzegu Newy pozostałości przemysłowe mieszają się z parkami i areną Ice Palace.

Cesarskie posiadłości podmiejskie dodatkowo wzbogacają dziedzictwo regionu. Fontanny Peterhofu kaskadowo spływają przez tarasowe ogrody, podczas gdy Carskie Sioło jest domem rokokowego przepychu Pałacu Katarzyny i intymnego neoklasycyzmu Pałacu Aleksandra. Pawłowsk zachowuje kopułę rezydencji cesarza Pawła pośród jednego z największych parków w stylu angielskim w Europie. Kronsztad na wyspie Kotlin nosi pozostałości dziewiętnastowiecznych fortyfikacji i pomników morskich.

Pod koniec XX i na początku XXI wieku renowacja i nowe budownictwo przekształciły starsze dzielnice. Władze przekazały rezydencje państwowe prywatnym najemcom, co spowodowało przekształcenie zabytkowych rezydencji w apartamenty. Jednak architekci przestrzegają przed nieodpowiednimi interwencjami; projekty takie jak Saint Petersburg Commodity and Stock Exchange spotkały się z krytyką jako błędy w planowaniu.

Miasto przesiąknięte jest zielenią. Letni Ogród, pochodzący z początku XVIII wieku, otacza szczyt Fontanki wyciętymi alejami, marmurowymi posągami i słynną żeliwną balustradą. Park Sosnovka, największy w granicach miasta o powierzchni 240 hektarów, oferuje tereny leśne i obiekty rekreacyjne. Na wyspie Krestovsky, Park Morskiego Zwycięstwa upamiętnia II wojnę światową. Park Zwycięstwa w Moskwie na południu podobnie czci ofiary wojenne. Centralny Park Kultury i Wypoczynku na wyspie Yelagin oraz Ogród Taurydzki wokół Pałacu Taurydzkiego zapewniają miejskie wytchnienie. Kolekcje botaniczne kwitną w Ogrodzie Botanicznym w Petersburgu i arboretum Akademii Leśnictwa, chroniąc gatunki takie jak dąb szypułkowy, brzoza brodawkowata i świerk kłujący.

W 1995 r., aby uczcić trzy stulecia od założenia, na północnym zachodzie miasta założono nowy park. Pamiątkowe nasadzenia 300 cennych drzew, 300 ozdobnych jabłoni i 70 lip zostały wniesione przez organizacje obywatelskie i miasta partnerskie, w tym Helsinki, z planami zintegrowania parku z siecią pieszych Lakhta Center.

Sektor muzealny wykracza poza Ermitaż i Muzeum Rosyjskie. Muzea literackie zajmują dawne apartamenty Aleksandra Puszkina, Fiodora Dostojewskiego i Władimira Nabokowa. Podobnie upamiętniane są postacie muzyki i sztuki, takie jak Rimski-Korsakow i Szalapin. Rosyjskie Muzeum Etnograficzne i Muzeum Antropologii i Etnografii Piotra Wielkiego śledzą kulturową i naukową ciekawość, która charakteryzowała założycieli miasta.

Infrastruktura transportowa Sankt Petersburga odzwierciedla jego rolę jako skrzyżowania dróg. Pierwsza rosyjska kolej, otwarta w 1837 r., zapoczątkowała sieć, która obecnie obejmuje pięć głównych terminali — Bałtijski, Finlski, Ladożski, Moskiewski i Witebski — oraz liczne linie podmiejskie. System tramwajowy, niegdyś największy na świecie w latach 80., przetrwał w zmniejszonej formie. Autobusy, trolejbusy i marszrutki od dawna stanowią trzon transportu naziemnego; od 2022 r. marszrutki w dużej mierze ustąpiły miejsca autobusom publicznym, które przewożą do trzech milionów pasażerów dziennie na ponad 250 trasach.

Metro, otwarte w 1955 r., obejmuje pięć linii i 72 stacje, łączące wszystkie terminale kolejowe i przewożące 2,3 mln pasażerów dziennie. Jego stacje słyną z wyszukanych dekoracji, w tym marmuru, brązu i rodzimego kamienia. Nowe stacje otwarto w latach 2010., aby obsługiwać międzynarodowe wydarzenia sportowe, w szczególności Novokrestovskaya na Mistrzostwa Świata FIFA 2018, a dalsze rozbudowy są w trakcie planowania.

Ruch drogowy nadal stanowi wyzwanie. Codzienne natężenie ruchu dojeżdżających do pracy i przejazdów generuje korki, które są jeszcze bardziej nasilone przez warunki zimowe. Obwodnica Petersburga, ukończona w 2011 r., i Zachodnia Średnica Dużych Prędkości, otwarta w 2017 r., złagodziły niektóre wąskie gardła. Autostrada M11 Newa zapewnia bezpośrednie połączenie autostradowe z Moskwą, podczas gdy europejskie trasy E18, E20, E95 i E105 łączą miasto na arenie międzynarodowej.

Transport wodny nadal ma duże znaczenie. Port morski nad Zatoką Fińską i port rzeczny nad Newą ułatwiają przewóz ładunków i pasażerów. 2824-metrowy most Big Obukhovsky, otwarty w 2004 r., jest pierwszym stałym przejściem przez Newę. Sezonowe usługi wodolotów łączą Kronsztad i Shlisselburg, a taksówki wodne działają w sieci kanałów. Dwa międzynarodowe promy obsługiwane przez St. Peter Line wypływają z Helsinek i Sztokholmu.

Szybkie połączenia kolejowe uzupełniają drogi wodne. Zbudowany przez Siemensa pociąg Sapsan łączy się z Moskwą w zaledwie trzy i pół godziny, ustanawiając krajowe rekordy prędkości w maju 2009 r. Do początku 2022 r. usługa Allegro łączyła Finlyandsky i Dworzec Centralny w Helsinkach, ale została zawieszona na czas nieokreślony z powodu okoliczności geopolitycznych.

Podróżni korzystają z międzynarodowego lotniska Pulkovo, które powstało jako lotnisko w 1931 r. i obecnie zajmuje trzecie miejsce pod względem liczby pasażerów w Rosji. Zmodernizowany terminal otwarty w grudniu 2013 r. skonsolidował usługi międzynarodowe, a operacje krajowe przeniesiono do rozbudowanego obiektu w 2015 r. Rossiya Airlines, jeden z najstarszych przewoźników w kraju, ma siedzibę w mieście i jest kotwicą operacji Pulkovo, wspieranych przez szybkie połączenia autobusowe i całodobową usługę taksówek do stacji metra Moskovskaya.

Od początków jako symbol imperialnych ambicji do obecnej pozycji jako centrum kultury, handlu i transportu, Sankt Petersburg pozostaje pomnikiem ludzkiej odporności i pomysłowości. Jego drogi wodne przeplatają się z żywym muzeum architektonicznej wspaniałości, jego parki podtrzymują różnorodność botaniczną, a jego instytucje chronią sztukę, historię i wiedzę. Przyszłe wyzwania — podnoszący się poziom mórz, rozwój miast i zachowanie dziedzictwa — podkreślają potrzebę ostrożnej opieki. Jednak zdolność miasta do adaptacji, widoczna w jego zabezpieczeniach przeciwpowodziowych, rekultywacji obszarów miejskich i rozwijających się sieciach transportowych, potwierdza jego trwałą rolę jako północnej stolicy Europy.