Ałmaty

Ałmaty zajmuje szeroką równinę u podnóża Zailijskiego Ałatau, a jego siatka szerokich bulwarów i alei obsadzonych drzewami rozciąga się od około 700 metrów nad poziomem morza na północnym krańcu miasta do prawie 900 metrów, gdy naciska na zbocza gór. Dwa strumienie, Wielka i Mała Ałmaty, spływają ze szczytów, a ich kanały przecinają miasto, zanim rozleją się na stepy. Z ponad dwoma milionami mieszkańców na obszarze metropolitalnym Ałmaty jest drugim co do wielkości miastem w Azji Środkowej i czwartym w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw.

Założona w 1854 roku jako rosyjski posterunek wojskowy na lewym brzegu rzeki Ałmaty, osada przyjęła nazwę Verny, zanim przyjęła sowiecką nazwę Alma-Ata. Częste trzęsienia ziemi ukształtowały wczesny rozwój miejski: trzęsienie ziemi z 1887 roku zniszczyło prawie osiemnaścieset domów z cegły i pochłonęło ponad trzysta istnień ludzkich. Podczas odbudowy miasto przyjęło formy rosyjskiego odrodzenia pod kierunkiem architektów takich jak Paul Gourdet, którego projekty uczelni obywatelskich i rezydencji kupieckich łączyły ozdobne detale z lokalnym drewnem. Drewniana katedra autorstwa Andrieja Zenkova, zbudowana w 1907 roku ze świerka Tien Shan, wytrzymała późniejsze trzęsienie ziemi o sile dziesięciu i dziś stoi odrestaurowana jako jedna z najwyższych drewnianych budowli na świecie.

Podczas II wojny światowej przemysł i instytucje przeniosły się tutaj poza zasięg frontu, przynosząc uniwersytety, szpitale i wielokulturową siłę roboczą, w której skład wchodzili Słowianie, Ujgurzy i Koreańczycy. Miasto było stolicą Kazachskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej od 1929 r. i krótko niepodległego Kazachstanu do 1997 r., kiedy rząd przeniósł stolicę na północ do Akmoli (obecnie Astana). Pomimo utraty tego statusu, Ałmaty zachowuje autonomię jako „miasto o znaczeniu republikańskim” i liczy osiem okręgów administracyjnych w swoich granicach.

Na poziomie ekonomicznym Ałmaty generuje około jednej piątej PKB Kazachstanu, goszcząc największe instytucje finansowe kraju — Halyk Bank, Kaspi Bank — i Kazachską Giełdę Papierów Wartościowych. Wieżowce korporacyjne dzielą panoramę miasta z pozostałościami radzieckiego modernizmu: Hotelem Kazachstan z 1977 r. i Pałacem Republiki, ukończonym w 1970 r. Niedawny projekt, Almaty Financial District i Esentai Park, połączy wysokie biura i pierwszy w kraju Ritz-Carlton w wieżowcu o mieszanym przeznaczeniu o trzydziestu siedmiu piętrach, zaprojektowanym przez zespół stojący za nowojorskim 7 World Trade Center.

Transport miejski obejmuje metro w Ałmaty, zainaugurowane w 2011 r., a także rozległą sieć autobusów, trolejbusów i kolei regionalnej na stacji Ałmaty-2. Międzynarodowy port lotniczy w Ałmaty, piętnaście kilometrów na północny wschód od centrum, obsługuje ponad dziewięć milionów pasażerów rocznie, łącząc miasto z miejscami docelowymi w Europie, Azji i poza nią. Krajowi przewoźnicy łączą każdą stolicę regionu, a Air Astana utrzymuje tutaj swoją siedzibę. System współdzielenia rowerów, Almaty-bike, działa od 2016 r., a międzymiastowe dworce autobusowe obsługują trasy do Kirgistanu i Chin.

Życie kulturalne w Ałmaty wynika z jego położenia na Jedwabnym Szlaku i obecności rosyjskich intelektualistów zesłanych tutaj w XIX wieku. Abai Kazakh State Opera and Ballet Theatre, założony w 1934 r., stanowi podstawę sceny widowiskowej obok Auezov Russian Drama Theatre, anglojęzycznego KELT w ramach KIMEP University i eksperymentalnego Artishock. Muzea skupiają się wokół katedry Zenkova w Parku 28 Gwardzistów Panfiłowa — hołdu dla bohaterów piechoty, którzy opóźnili niemiecki atak na Moskwę. Tamtejsze centralne muzeum państwowe przedstawia historię Kazachstanu od prehistorycznych nomadów po współczesne życie miejskie; Kasteyev State Museum of Arts przechowuje dzieła kazachskich mistrzów obok europejskich obrazów przekazanych przez Moskwę i Leningrad; a seria wyspecjalizowanych kolekcji bada instrumenty muzyczne, historię wojskowości, koleje i znane lokalne postacie, takie jak dramatopisarz Muchtar Auezov lub kompozytor Nurgisa Tlendiev.

Zielona przestrzeń definiuje znaczną część miejskiego doświadczenia. Latem fontanny tryskają wzdłuż promenad dla pieszych, a ich sieć irygacyjna łączy się z odpływem górskim. Każdej wiosny miasto obchodzi „Dzień Fontann”, kiedy ponad sto obiektów wodnych powraca do życia po zimowym uśpieniu. Parki miejskie — Park Pierwszego Prezydenta ze swoimi kolekcjami dendrologicznymi, Park Panfilov pod Katedrą Zenkov — zapewniają zacienione aleje i uroczyste pomniki. Na obrzeżach miasta Park Narodowy Ile-Alatau zaczyna się w zalesionych podgórzach, oferując szlaki wiodące na alpejskie łąki.

Ałmaty pełni funkcję centrum sportów zimowych. Medeu, lodowisko na świeżym powietrzu położone na wysokości 1691 metrów, zyskało przydomek „fabryki rekordów” po tym, jak sportowcy ustanowili ponad sto rekordów świata w rozrzedzonym górskim powietrzu na jego pieczołowicie utrzymanym lodzie. Jeszcze wyżej, ośrodek narciarski Shymbulak, na wysokości 2200 metrów, jest otwarty od listopada do maja, oferując nocne narciarstwo na najwyższych na świecie oświetlonych stokach. Wielkie Jezioro Ałmatyńskie, na wysokości 2511 metrów, leży piętnaście kilometrów drogi; jego turkusowa powierzchnia odbija szczyty przekraczające cztery tysiące metrów i służy jako kluczowy zbiornik wody pitnej.

Klimat rejestruje szerokie ekstrema. Lata przynoszą średnie lipcowe maksima 23,8 °C, podczas gdy średnie minima w styczniu wynoszą –4,7 °C. Mrozy zwykle zaczynają się w połowie października i ustępują wiosennym wiatrom około połowy kwietnia. Jednak resztki śniegu mogą spadać do maja — nawet 17 czerwca 1987 r. — a centrum miasta, buforowane przez wyspę ciepła, opóźnia początek mrozu o około tydzień w porównaniu z północnymi przedmieściami. Roczne opady wynoszą łącznie 650–700 mm, przy czym ponad jedna trzecia przypada na kwiecień i maj. Wiatr najczęściej wieje z południowego wschodu, osiągając prędkość powyżej 15 m/s przez kilkanaście dni w roku.

Punkty orientacyjne to przegląd warstw Ałmaty. Katedra Wniebowstąpienia Pańskiego, z jasną fasadą w odcieniach kremu i cukru pudru, przetrwała wczesne trzęsienia ziemi, aby wznowić nabożeństwa prawosławne w 1997 r. W pobliżu stoi elegancka katedra św. Mikołaja, Meczet Centralny z marmurowym wnętrzem i odnowiona Katedra Zofii na terenie dawnego klasztoru. Kolejka linowa łączy miasto ze wzgórzem Kök Töbe, gdzie znajduje się wesołe miasteczko i restauracje obok wieży telewizyjnej wznoszącej się na 371,5 metra — stalowa konstrukcja zaprojektowana pod kątem odporności sejsmicznej i widoczna nocą pod reflektorami.

Festiwale i wydarzenia zaznaczają kalendarz. Nauryz Myrami, obchodzony około 21 marca, obchodzi równonoc wiosenną z posiłkami rodzinnymi i festynami ulicznymi. Maraton w Ałmaty i Festiwal Filmów Niezależnych odbywają się co roku we wrześniu. Zimą Dolina Medeu gościła Azjatyckie Zimowe Igrzyska Olimpijskie 2011 i Zimową Uniwersjadę 2017; miasto ubiegało się również o Zimowe Igrzyska Olimpijskie 2022, podkreślając swoją przydatność do międzynarodowej rywalizacji. W zakresie zdrowia publicznego, Konferencja Podstawowej Opieki Zdrowotnej Alma-Ata z 1978 r. ukształtowała globalną politykę dotyczącą medycyny społecznej.

Edukacja, od dawna będąca częścią tożsamości miasta, koncentruje się na Al-Farabi Kazakh National University i instytucjach takich jak Kazakh-British Technical University, International Information Technology University i Narxoz University. Przyciągają one studentów z całej Azji Środkowej.

Kultura Ałmaty rozciąga się na jej glebę. Dzikie jabłka (Malus sieversii) rosną na otaczających je wzgórzach, są genetycznymi przodkami współczesnych odmian. Ten rodzimy owoc dał nazwę miastu — alma oznacza jabłko — i przywołuje krajobraz, w którym koczowniczy pasterze niegdyś wypasali stada pod lasami pokrytymi jabłkami. Dziś „Południowa Stolica” łączy radzieckie dziedzictwo, globalne finanse i wschodzącą innowację, jej wysokie dzielnice sąsiadują z zielonymi parkami, a górskie szlaki znajdują się tuż za granicami miasta. W ciągu ponad półtora wieku Ałmaty stało się zarówno łącznikiem z przeszłością Kazachstanu, jak i platformą dla jego rozwijającej się przyszłości.