Papua Nowa Gwinea jest obdarzona obfitymi zasobami naturalnymi, w tym zasobami mineralnymi i odnawialnymi, takimi jak lasy, zasoby morskie (zawierające znaczny procent głównych światowych zasobów tuńczyka) i rolne na niektórych obszarach. Nierówny teren, na który składają się wysokie pasma górskie i doliny, bagna i wyspy, a także wysoki koszt rozbudowy infrastruktury w połączeniu z innymi czynnikami (m.in. poważne problemy z prawem i porządkiem w niektórych ośrodkach oraz zwyczajowy system tytułów własności gruntów) sprawiają, że to trudne dla zewnętrznych programistów. Lata nieodpowiednich inwestycji w edukację, zdrowie, ICT oraz dostęp do finansowania hamowały lokalnych deweloperów. Rolnictwo, zarówno na własne potrzeby, jak i uprawy komercyjne, zatrudnia 85 procent ludzi i wytwarza 30 procent PKB. Surowce mineralne, takie jak złoto, ropa i miedź, stanowią 72% łącznych zysków z eksportu. Produkcja palmy olejowej znacznie wzrosła w ostatnich latach (głównie z majątków i przy znacznej produkcji odrośli), a olej palmowy jest obecnie podstawowym towarem eksportowym rolnictwa. Kawa jest główną uprawą eksportową wśród uczestniczących gospodarstw domowych (produkowaną głównie w regionach Highlands), a następnie kakao i olej kokosowy/koprę z obszarów przybrzeżnych, obie produkowane głównie przez drobnych rolników, oraz herbatę produkowaną na posiadłościach i kauczuk. W papuaskim pasie fałdowym i oporowym pole Iagifu/Hedinia zostało znalezione w 1986 roku.
Po porozumieniu z 1997 r., które zakończyło secesjonistyczne zamieszki w Bougainville, były premier Sir Mekere Morauta próbował przywrócić integralność instytucji państwowych, ustabilizować kina, przywrócić stabilność budżetu krajowego, w razie potrzeby sprywatyzować przedsiębiorstwa publiczne i zapewnić trwały pokój w Bougainville. Administracji Morauty udało się uzyskać pomoc międzynarodową, zwłaszcza od MFW i Banku Światowego w uzyskaniu kredytów na pomoc rozwojową. Premier Sir Michael Somare ma poważne trudności, w tym przywrócenie zaufania inwestorów, kontynuowanie prób prywatyzacji aktywów rządowych i utrzymanie poparcia członków parlamentu.
Ze względu na przedłużającą się stagnację gospodarczą i społeczną, w ramach Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, w ramach Polityki Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, w marcu 2006 r. zalecono zdegradowanie Papui Nowej Gwinei jako kraju rozwijającego się do kraju najsłabiej rozwiniętego. Z kolei Międzynarodowy Fundusz Walutowy zakończył pod koniec 2008 r. że „połączenie konserwatywnej polityki fiskalnej i monetarnej, a także wysokich światowych cen eksportu surowców mineralnych, wsparło niedawny silny rozwój gospodarczy Papui Nowej Gwinei i stabilność makroekonomiczną”. Do 2012 roku PNG przeszło dekadę solidnego rozwoju gospodarczego, z rocznymi stopami wzrostu przekraczającymi 6% od 2007 roku, nawet w latach światowego kryzysu finansowego 2008/9. Według Azjatyckiego Banku Rozwoju tempo wzrostu realnego PKB PNG w 2011 r. wyniosło 8.9 proc., a w 9.2 r. 2012 proc.
Ten wzrost gospodarczy przypisywano przede wszystkim wysokim cenom surowców, zwłaszcza surowców mineralnych, ale także rolnych, przy wysokim popycie na produkty mineralne w dużej mierze utrzymywanym nawet podczas kryzysu przez prężne rynki azjatyckie, kwitnący sektor wydobywczy, a zwłaszcza od 2009 r. przez optymistyczne perspektywy i faza budowy dla poszukiwania, produkcji i eksportu gazu ziemnego w postaci płynnej (poszukiwania, odwierty produkcyjne, rurociągi, magazyny, zakłady skraplania, terminale portowe, tankowce LNG).
Pierwszym znaczącym projektem gazowym jest projekt PNG LNG, kierowany przez ExxonMobil, który ma rozpocząć produkcję pod koniec 2014 roku, głównie na eksport do Chin, Japonii, Korei Południowej i innych krajów azjatyckich. To partnerstwo kierowane przez ExxonMobil obejmuje Oil Search, firmę PNG z siedzibą w Port Moresby, z 29-procentowym udziałem.
Drugi duży projekt opiera się na początkowych prawach posiadanych przez Total SA, francuski koncern naftowo-gazowy oraz InterOil Corp. (IOC), które częściowo połączyły swoje aktywa po tym, jak Total zgodził się w grudniu 2013 r. na zakup 61.3 procent udziałów w Antelope i Ełku MKOl. prawa do pól gazowych, z planem ich zagospodarowania od 2016 r., w tym budowa zakładu skraplania umożliwiającego eksport. Total SA ma odrębną wspólną umowę operacyjną z firmą PNG Oil Search.
Royal Dutch Shell, konglomerat angielsko-holenderski, powiedział w 2011 r., że rozważa inwestycje w poszukiwanie i wydobycie gazu w Papui Nowej Gwinei.
Rozważane są kolejne projekty gazowe i mineralne (w tym ogromna kopalnia miedzi i złota Wafi-Golpu), a w całym kraju trwają znaczące poszukiwania.
„Wzrost” gospodarczy oparty na przemyśle wydobywczym ma negatywny wpływ na lokalne społeczności. Odpady rzeczne w ogromnej Rzece Fly, podwodne odpady poflotacyjne z nowej kopalni Ramu-Nickel-Cobalt, która rozpoczęła eksport pod koniec 2012 roku (po opóźnieniu spowodowanym przez właścicieli ziemskich wyzwań prawnych) oraz planowane wydobycie łodzi podwodnych na Morzu Bismarcka kontrowersje (przez Nautilus Minerals). Należy zbadać inne ścieżki zrównoważonego rozwoju, zgodnie z jedną ważną inicjatywą podjętą przez Departament Rozwoju Społeczności PNG.
Długoterminowa Wizja 2050 rządu PNG i dokumenty dotyczące polityki krótkoterminowej, takie jak Budżet 2013 i Strategia Odpowiedzialnego Zrównoważonego Rozwoju 2014, podkreślają potrzebę bardziej zróżnicowanej gospodarki opartej na zrównoważonych gałęziach przemysłu i unikania skutków holenderskiej choroby z głównych zasobów projekty wydobywcze podważające inne gałęzie przemysłu, jak to miało miejsce w wielu innych krajach. Podjęto środki w celu złagodzenia tych skutków, w tym ustanowienie suwerennego funduszu majątkowego, częściowo w celu ustabilizowania przepływów dochodów i wydatków, ale wiele będzie zależeć od chęci przeprowadzenia prawdziwych reform, aby skutecznie wykorzystać dochody, zwalczać szalejącą korupcję i wzmacniać gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwom, aby uzyskać dostęp do rynków i usług, a także rozwijać bardziej prężną gospodarkę o niższym bezrobociu.
Co pięć lat Institute of National Affairs, niezależny think tank polityczny PNG, publikuje raport na temat otoczenia biznesowego i inwestycyjnego Papui Nowej Gwinei, oparty na badaniu dużych i małych, lokalnych i zagranicznych firm, podkreślając kwestie prawne i porządkowe oraz korupcja jako najistotniejsze przeszkody, a następnie słaba infrastruktura transportowa, energetyczna i komunikacyjna.