Peru

Peru beslaat een smalle strook in westelijk Zuid-Amerika, waar de Stille Oceaan samenkomt met de torenhoge Andestoppen en het uitgestrekte Amazonebekken. Met een oppervlakte van 1.285.216 vierkante kilometer staat Peru op de negentiende plaats onder de landen en op de derde plaats op het continent. In het noorden grenst het aan Ecuador en Colombia; de oostgrens grenst aan Brazilië; Bolivia ligt in het zuidoosten; Chili grenst aan het zuiden; terwijl de Stille Oceaan de westkust bestrijkt. Lima, de hoofdstad en belangrijkste havenstad, herbergt bijna een derde van de bevolking van het land, die meer dan 32 miljoen inwoners telt.

Een opvallend kenmerk van Peru is de ecologische diversiteit. Langs de dorre kust strekken zich smalle kustvlaktes uit, doorsneden door rivierdalen, van de grens met Chili tot die met Ecuador. Achter deze vlaktes rijst abrupt de Andesgebergte op: bergtoppen zoals de Huascarán (6768 meter) kenmerken een scala aan klimaten en habitats. Voorbij de hooglanden, waar het Altiplano-plateau meren zoals het Titicacameer herbergt, daalt het terrein af naar het Amazonebekken, een beboste vlakte die bijna zestig procent van het grondgebied beslaat en het riviersysteem voedt waarvan de belangrijkste ader – wereldwijd bekend als de Amazone – binnen de Peruaanse grenzen ontspringt.

De waterwegen van Peru zijn verdeeld in drie hoofdbekkens. De rivieren die westwaarts naar de Stille Oceaan stromen, zijn over het algemeen steil en seizoensgebonden; de rivieren die oostwaarts naar de Amazone stromen, nemen in volume en lengte toe en vormen zachte kanalen zodra ze de bergen verlaten; een kleinere groep rivieren mondt uit in het Titicacameer. Tot de langste behoren de Ucayali, Marañón en Huallaga. Deze rivieren, samen met bijna vijftig kleine kustbekkens, voorzien het land van ongeveer vier procent van al het zoetwater ter wereld.

Het klimaat van het land weerspiegelt de gevarieerde topografie. Kustgebieden kennen milde temperaturen, weinig regenval en een hoge luchtvochtigheid. In de hooglanden valt er in de zomer regelmatig regen, terwijl de temperaturen dalen met de hoogte, totdat de hoogste toppen permanent besneeuwd zijn. Het Amazonegebied kent zware tropische regenval en constant warme omstandigheden, hoewel de zuidelijke extremiteit koelere winters en een duidelijk droog seizoen kent. Zeestromingen – de koude Humboldt en de warme El Niño – beïnvloeden de lokale weerpatronen verder en creëren microklimaten langs de kust.

De menselijke geschiedenis van Peru beslaat meer dan twaalf millennia. De Caral-Supecultuur, die al in het tiende millennium v.Chr. bloeide, vertegenwoordigt een van de eerste centra van georganiseerde nederzettingen in Amerika. Latere samenlevingen – zoals de Nazca, Wari en Tiwanaku – ontwikkelden door de millennia heen kenmerkende kunsten en sociale systemen. Tegen de vijftiende eeuw was het koninkrijk Cusco de aanleiding tot het Incarijk, dat zich op zijn hoogtepunt uitstrekte van het huidige Ecuador tot centraal Chili en de grootste staat in precolumbiaans Amerika vertegenwoordigde.

Spaanse troepen arriveerden in het begin van de zestiende eeuw. Na militaire campagnes onder leiding van Francisco Pizarro voerden de Spanjaarden koloniaal bestuur in en vestigden in 1542 het onderkoninkrijk Peru, met Lima als hoofdstad. Deze stad werd al snel een centrum van bestuur, handel en hoger onderwijs; de Nationale Universiteit van San Marcos, gesticht in 1551, is de oudste officieel erkende universiteit van Amerika.

Na bijna drie eeuwen koloniaal bestuur riep Peru op 28 juli 1821 de onafhankelijkheid uit. Militaire inspanningen van figuren als José de San Martín, Simón Bolívar en Bernardo O'Higgins bereikten hun hoogtepunt met de Slag bij Ayacucho op 9 december 1824, waarmee de bevrijding van Spanje werd bezegeld. De negentiende eeuw die volgde, kende periodes van politieke onrust, afgewisseld met economische bloei – met name de guanohandel, die infrastructuur financierde, maar ook de basis legde voor diplomatieke conflicten die uitbraken in de Stille Oceaanoorlog (1879-1884).

De twintigste eeuw bracht verdere schommelingen met zich mee. Interne onrust – gekenmerkt door confrontaties tussen staatstroepen en gewapende opstanden – wisselde zich af met periodes van groei. In de jaren negentig maakte een intern veiligheidsplan, bekend als Plan Verde, de opkomst van Alberto Fujimori mogelijk. Zijn regering, beïnvloed door neoliberale beleidskaders, bevorderde de economische liberalisering en regeerde tegelijkertijd met uitzonderlijke maatregelen samen met adviseur Vladimiro Montesinos. Het zogenaamde decennium van expansie in de jaren 2000 leidde tot een aanzienlijke vermindering van de armoede; toch kwamen er in de jaren 2010 structurele zwakheden aan het licht. Politieke conflicten bereikten een hoogtepunt tijdens de COVID-19-crisis, wat een voorbode was van wijdverbreide sociale onrust vanaf 2022.

Tegenwoordig functioneert Peru als een representatieve democratische republiek. Het grondgebied is verdeeld in vijfentwintig regio's: vierentwintig departementen plus de constitutionele provincie Callao en de onafhankelijke provincie Lima. Regionale overheden, geleid door gekozen gouverneurs en raden die een termijn van vier jaar vervullen zonder onmiddellijke herverkiezing, houden toezicht op begrotingen, overheidsinvesteringen en ontwikkelingsinitiatieven. Provinciale besturen – zoals die van Lima – bestaan ​​uit gemeenteraden onder leiding van burgemeesters. Metropolitane gebieden, met name de stedelijke uitbreiding van Lima, dat op de zevende plaats staat van de Amerikaanse metropolen, overlappen meerdere districten.

De economische activiteit is gebaseerd op mijnbouw, productie, landbouw en visserij, terwijl opkomende sectoren telecommunicatie en biotechnologie omvatten. Onder de vlag van de Pacific Pumas – een collectief van economieën aan de Pacifische kust – heeft Peru een aanhoudende macro-economische stabiliteit en openheid voor internationale handel laten zien. Het land is lid van fora zoals de Asia-Pacific Economic Cooperation, de Pacific Alliance en de Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership. Peru staat op de 48e plaats qua koopkrachtpariteit, met een classificatie voor een hoger middeninkomen en een HDI van rond de 0,767 in 2024. Het land heeft de extreme armoede teruggedrongen, maar kampt met ongelijkheid. De inflatie bereikte 8,6 procent in 2023 en de werkloosheid schommelt rond de vier procent.

De transportinfrastructuur beslaat een wegennet van ongeveer 175.589 kilometer, waarvan ongeveer 29.000 verhard is. Belangrijke verkeersaders – de Pan-Amerikaanse snelweg en de Interoceanische snelweg – verbinden de kust met het binnenland en buurlanden. Spoorwegen blijven beperkt, met een totale lengte van minder dan tweeduizend kilometer. Internationaal verkeer is afhankelijk van luchthavens in Lima, Cusco en Arequipa. Jorge Chávez International Airport breidt zijn start- en landingsbaan, terminal en ondersteunende faciliteiten uit tot een "Airport City" die tegen eind 2024 jaarlijks veertig miljoen passagiers kan verwerken. In de hooglanden zal de nieuwe Chinchero International Airport de Velasco Astete-faciliteit in Cusco vervangen en directe internationale verbindingen bieden zonder overstap via Lima.

De maritieme handel concentreert zich rond havens zoals Callao, met de voortdurende ontwikkeling van de Chancay Port Terminal – een gezamenlijke Chinees-Peruaanse onderneming die naar verwachting de grootste van Latijns-Amerika zal worden. Binnenwateren, waaronder de Amazone en de Titicacameerroutes, vormen een aanvulling op het bulkvracht- en passagiersvervoer.

Toerisme is na visserij en mijnbouw de derde grootste industrie van het land. Bezoekers tonen een hoge tevredenheid, met studies die percentages van meer dan negentig procent melden. Het aantal bezoekers is de afgelopen jaren jaarlijks met ongeveer vijfentwintig procent gestegen, goed voor ongeveer zeven procent van het bbp en het creëren van bijna een half miljoen directe banen. De Commissie voor de Promotie van Peru voor Export en Toerisme houdt toezicht op het beleid, terwijl het Marca Perú-initiatief nationale producten op de markt brengt via export, toerisme en investeringen.

De toeristische routes verdelen zich grofweg in de zuidelijke route – die Lima, Ica, Nazca, Arequipa, Puno, Cusco en de Heilige Vallei verbindt, met Machu Picchu als hoogtepunt – en de Callejón de Huaylas in Áncash, beroemd om zijn landbouw op grote hoogte en de opkomende keuken van de berggebieden. Andere excursies verkennen de valleien van Mantaro en Tarma, Trujillo met de adobe citadel van Chan Chan, het kuuroord Huanchaco en junglepoorten zoals Iquitos en Puerto Maldonado. Peru herbergt veertien UNESCO-werelderfgoedlocaties en elf nationale parken, die elk facetten van biodiversiteit en cultureel erfgoed behouden.

Demografisch gezien telde Peru volgens prognoses voor 2022 ongeveer 33,4 miljoen inwoners, wat neerkomt op een bevolkingsdichtheid van bijna 26 personen per vierkante kilometer. Kustbewoners vormen bijna zestig procent van de bevolking, zevenentwintig procent in bergachtige gebieden en veertien procent in de jungle. De verstedelijking is gestaag toegenomen; in 2020 woonde tachtig procent in steden. De groeicijfers daalden van 2,6 procent in 1950 tot ongeveer 1,1 procent nu, wat een bevolking van bijna tweeënveertig miljoen inwoners tegen het midden van de eeuw voorspelde. De etnische samenstelling weerspiegelt eeuwenlange uitwisseling tussen Indiaanse, Europese, Afrikaanse en Aziatische stammen. Spaans is de overheersende taal, hoewel Quechua, Aymara en andere inheemse talen in veel gemeenschappen nog steeds belangrijk zijn.

De Peruaanse culturele expressie is gebaseerd op millennia van ambacht en kunst. Pre-Inca keramiek, textiel en metaalbewerking stelden technische normen die de Inca's verfijnden via monumentale architectuur, met name de terrassen en het steenwerk van Machu Picchu. De koloniale overheersing introduceerde een barokke esthetiek, die terug te zien is in de Andeskerken en de schilderijen van de School van Cusco. De artistieke vernieuwing nam af na de onafhankelijkheid, maar herleefde in de twintigste eeuw met de Indigenismo-beweging en de daaropvolgende meervoudige stromingen die wereldwijde en lokale invloeden vermengden.

De keuken belichaamt de convergentie van geografische gebieden en volkeren. Basisproducten zijn onder andere een scala aan inheemse knollen – meer dan drieduizend aardappelvariëteiten – naast maïs, quinoa, rijst en peulvruchten. Spaanse, Afrikaanse, Chinese, Japanse en andere immigrantentradities vermengden zich met inheemse gebruiken en resulteerden in gerechten zoals anticuchos, ceviche en pachamanca. Lima's Central Restaurante, onder leiding van chef-kok Gastón Acurio, belichaamt de nationale keuken door seizoensgebonden ingrediënten van de kust, de hooglanden en de jungle te presenteren in zorgvuldig samengestelde menu's.

Peru kent een complexe wisselwerking tussen milieu, geschiedenis en cultuur. De kusten, bergen en bossen blijven een verkenningsgebied voor wetenschappers, bezoekers en ondernemers. Te midden van aanhoudende uitdagingen op het gebied van ongelijkheid en bestuur, blijven het gelaagde erfgoed en de grondstoffenbasis van het land de koers bepalen.