Zuid-Korea

Zuid-Korea bevindt zich op het kruispunt van millennia-oude traditie en baanbrekende moderniteit, een land gevormd door ruige bergen en meedogenloze golven van geschiedenis. Het vormt de zuidelijke helft van het Koreaanse Schiereiland en wordt in het noorden begrensd door de Gedemilitariseerde Zone (DZ), die het scheidt van zijn noordelijke buur, in het westen door de Gele Zee en in het oosten door wat Koreanen de Oostzee noemen. Met een landoppervlakte van iets meer dan 100.000 vierkante kilometer, waarvan ongeveer 70 procent bergachtig of bebost is, herbergt dit compacte land meer dan 52 miljoen inwoners, van wie de helft woont in de uitgestrekte metropoolregio Seoul – een van de dichtstbevolkte stedelijke gebieden ter wereld.

Archeologisch bewijs plaatst menselijke aanwezigheid op het schiereiland al in het vroege paleolithicum. Tegen het begin van de zevende eeuw v.Chr. getuigen Chinese documenten van georganiseerde staatsbesturen. In de daaropvolgende eeuwen streden drie koninkrijken – Goguryeo, Baekje en Silla – om de heerschappij, totdat Silla eind zevende eeuw n.Chr. een groot deel van het schiereiland verenigde. De daaropvolgende Goryeo-dynastie (918-1392) vestigde een duurzame Koreaanse identiteit en ontleende haar naam aan het Engelse exoniem "Korea". Onder Joseon (1392-1897) domineerden confucianistische principes het hofleven: een rigide sociale hiërarchie verhief de yangban-elite boven het gewone volk, terwijl geleerden een ambtenarenapparaat invoerden dat literaire kennis hoog in het vaandel had staan.

Aan het einde van de negentiende eeuw probeerde het kortstondige Koreaanse Rijk de rechtsstelsels en de industrie te moderniseren, maar de Japanse annexatie in 1910 maakte een einde aan de soevereiniteit die 35 jaar duurde. De bevrijding kwam pas na de Japanse nederlaag in de Tweede Wereldoorlog, maar de onafhankelijkheid had een hoge prijs: de bezetting door de Sovjet-Unie en de Amerikanen verdeelde het schiereiland, en in 1950 ontketende de invasie van Noord-Korea een driejarige oorlog die zo'n drie miljoen Koreanen het leven kostte en steden in de as legde. Een wapenstilstand in 1953 bevroor het conflict zonder vredesverdrag, waardoor een gespannen patstelling bleef voortbestaan ​​die tot op de dag van vandaag voortduurt.

Zuid-Korea kampte na de oorlog met een verbrokkelde infrastructuur, een verarmde bevolking en opeenvolgende autoritaire regimes. Toch bevorderde de door de staat geleide industrialisatie in de jaren zestig en zeventig een snelle economische groei, met de opkomst van exportreuzen zoals Samsung en Hyundai. Het "Wonder aan de Han-rivier" zorgde ervoor dat het bbp per hoofd van de bevolking tussen 1980 en 1990 met een van de snelste snelheden ter wereld steeg. Hoewel de financiële crisis in Azië in 1997 structurele kwetsbaarheden aan het licht bracht, zorgden snelle fiscale en monetaire maatregelen voor een snel herstel. Tijdens de wereldwijde recessie van 2008 toonde Zuid-Korea opnieuw veerkracht en wist het krimp te voorkomen, zelfs toen veel ontwikkelde economieën in een recessie terechtkwamen.

Parallel daaraan voltrok zich een politieke transformatie. Na decennia gekenmerkt door militaire staatsgrepen en door studenten geleide opstanden, dwong de Democratische Strijd van juni 1987 de heersende elite tot directe presidentsverkiezingen en grotere burgerlijke vrijheden. Volgens de grondwet van de Zesde Republiek deelt een Nationale Vergadering met één kamer de macht met een gekozen president. Tegenwoordig wordt Zuid-Korea algemeen beschouwd als een van de meest robuuste democratieën van Oost-Azië, met competitieve verkiezingen, een onafhankelijke rechterlijke macht en een levendig maatschappelijk middenveld.

De ruggengraat van graniet- en gneisbergen van het schiereiland kanaliseert rivieren naar brede westelijke vlakten en smalle oostelijke corridors. Er ontstaan ​​vier regio's: de hooggebergten en zeewaarts gelegen ontsluitingen in het oosten; de vruchtbare, zacht glooiende laaglanden in het westen; de ruige valleien in het zuidwesten; en het stroomgebied van de Nakdong in het zuidoosten. Slechts ongeveer 30 procent van het land is geschikt voor landbouw.

Drie ecoregio's – de Centraal-Koreaanse loofbossen, de gemengde bossen van Mantsjoerije en de altijd groene bossen van Zuid-Korea – herbergen een verscheidenheid aan flora en fauna. Zuid-Korea beschermt natuurgebieden via twintig nationale parken, van de in mist gehulde toppen van Jirisan tot de gereconstrueerde rijstterrassen van de Boseong-theevelden en de toevluchtsoorden voor trekvogels in de Suncheonbaai.

Voor de kust liggen bijna drieduizend eilanden, waarvan de meeste onbewoond zijn. Het eiland Jeju, 100 kilometer ten zuiden van het vasteland, rijst op uit de zee met groene hellingen en Hallasan, een 1950 meter hoge vulkanische top. Kleinere eilanden, zoals Ulleungdo en de omstreden Liancourtrotsen (plaatselijk bekend als Dokdo), markeren de oostelijke maritieme grens.

Het klimaat beslaat vochtige continentale en subtropische zones. Vier verschillende seizoenen brengen frisse, droge winters, bloesems in de lente, zwoele moessonregens (jangma) van eind juni tot juli en een gematigde herfst. De gemiddelde temperaturen in Seoul variëren van –7 tot 1 °C in januari tot 22 tot 30 °C in augustus. Langs de zuidkust zijn de winters milder en dreigt er in de nazomer een tyfoon te ontstaan.

De gemengde economie van Zuid-Korea staat op de twaalfde plaats qua nominaal bbp en op de veertiende plaats qua koopkrachtpariteit. Door zijn externe oriëntatie staat het op de elfde plaats onder de wereldwijde exporteurs en op de zevende plaats onder de importeurs. Chaebol-conglomeraten – gehuisvest in glimmende glazen torens – drijven de productie van halfgeleiders, auto's en elektronica aan. LG en Samsung verwierven internationale faam met hun consumptiegoederen; Hyundai en Kia transformeerden de autoproductie.

Onderwijs is een nationale obsessie. Ooit kampte Zuid-Korea met wijdverbreid analfabetisme, maar nu heeft het een van de hoogste percentages hoger opgeleiden ter wereld. Een gedisciplineerde, hooggekwalificeerde beroepsbevolking vormt de basis voor onderzoek en ontwikkeling: vandaag de dag loopt Zuid-Korea voorop in het aantal patentaanvragen per hoofd van de bevolking en presteert het beter dan andere landen op internationale innovatieranglijsten.

De infrastructuur weerspiegelt deze prioriteiten. Het hogesnelheidstreinnetwerk van Korail, met name de KTX-dienst die Seoul met Busan verbindt, verbindt het land met hogesnelheidslijnen. Tolwegen overspannen bergkammen en vlaktes; snelbussen rijden door plattelandsdorpen; en veerboten verbinden eilanden. Incheon International Airport, geopend in 2001, verwerkte 58 miljoen passagiers in 2016 en behoort tot de drukste knooppunten ter wereld. Twee grote luchtvaartmaatschappijen – Korean Air en Asiana – exploiteren bijna driehonderd internationale routes, terwijl binnenlandse lowcostmaatschappijen betaalbare intercityverbindingen aanbieden.

De bevolking van Zuid-Korea bereikte in 2024 een piek van iets meer dan 52 miljoen, na een stijging van 21,5 miljoen in 1955. Maar nu het geboortecijfer is gedaald – van minder dan één kind per vrouw in 2018 tot 0,72 in 2023 – staat het land voor de eerste natuurlijke bevolkingsdaling. Tegen 2050 zou bijna de helft van de bevolking ouder dan 65 kunnen zijn, een statistiek die grote gevolgen heeft voor pensioenen, gezondheidszorg en economische productiviteit. In mei 2024 richtte de regering een speciaal ministerie op om vergrijzing en vruchtbaarheid aan te pakken, en een bescheiden geboortestijging eind 2024 bood voorzichtig optimisme.

Verstedelijking heeft de samenleving ingrijpend veranderd: zozeer zelfs dat Seoul en haar satellietsteden nu ongeveer de helft van de bevolking van het land huisvesten. Busan, Incheon, Daegu, Daejeon, Gwangju en Ulsan vormen een constellatie van megasteden, elk met een eigen industriële basis en cultureel karakter. Plattelandsgebieden, ooit de thuisbasis van grote gezinnen, zien vergrijzing doordat jongere generaties naar stedelijke centra trekken voor onderwijs en werk.

Geworteld in vroege sjamanistische praktijken en eeuwenlang doordrenkt met confucianistische, boeddhistische en taoïstische filosofieën, bewaart de Koreaanse cultuur rituelen die de gemeenschap en het voorouderlijk geheugen verbinden. De strikte confucianistische hiërarchie van het Joseontijdperk bracht eerbied voor onderwijs, kinderlijke plicht en sociale orde – waarden die voortleven in het moderne georganiseerde leven. Naast deze continuïteiten heeft Zuid-Korea echter ook een wereldwijde culturele aanwezigheid gecreëerd: K-popgroepen trekken wereldwijd volle zalen, televisiedrama's boeien een internationaal publiek en filmmakers oogsten lof in Cannes en bij de Academy Awards. Deze "Koreaanse golf" stimuleert niet alleen het toerisme – meer dan 17 miljoen bezoekers kwamen in 2019 – maar stimuleert ook de vraag naar Koreaans eten, mode en cosmetica.

Culinaire tradities draaien om rijst, noedels, groenten, vis en vlees, vergezeld van een scala aan bijgerechten (banchan) bij elke maaltijd. Kimchi, de alomtegenwoordige gefermenteerde groente, is een voorbeeld van de Koreaanse fermentatiekunst, net als sojabonenpasta (doenjang), chilipepers (gochujang) en de alomtegenwoordige sesamolie. Iconische gerechten variëren van bulgogi – dunne plakjes gemarineerd rundvlees die aan tafel worden gegrild – tot tteokbokki, pittige rijstkoekjes die door straatverkopers worden verkocht. Alcoholische dranken zoals soju en makgeolli begeleiden gezellige bijeenkomsten, vaak gesmeerd met metalen eetstokjes en gemeenschappelijke tafels.

Religie in Zuid-Korea is pluralistisch: uit onderzoek blijkt dat ongeveer de helft van de bevolking geen religieuze overtuiging heeft, terwijl het christendom (protestants en katholiek) en het boeddhisme het grootste deel van de rest uitmaken. Inheemse religies – het wonboeddhisme, het cheondoïsme, het daejongisme – en een kleine maar groeiende moslimgemeenschap dragen bij aan het mozaïek. Grondwettelijke waarborgen garanderen de vrijheid van eredienst, terwijl traditionele confucianistische gebruiken een stempel drukken op de dagelijkse omgang.

Herhaalde cycli van bouw en vernietiging – van Mongoolse invasies tot Japanse bezetting, van de verwoesting door oorlog tot de hectiek van de wederopbouw – hebben een architectonische collage opgeleverd. Oude paleizen met zacht glooiende pannendaken, forten met stenen muren en hanokdorpen zoals Hahoe en Yangdong staan ​​naast kantoortorens en experimentele moderne werken van buitenlandse architecten. Ontwikkelingen na de Olympische Spelen van 1988 introduceerden glazen structuren die futuristische ambitie in evenwicht brengen met verwijzingen naar 'harmonie met de natuur', het leidende principe van traditionele Koreaanse architectuur en ondol-vloerverwarming.

Etiquette in Zuid-Korea vloeit voort uit het confucianistische respect voor hiërarchie en gemeenschappelijke harmonie. Buigen en het uitwisselen van visitekaartjes met twee handen – of het nu gaat om theekopjes of visitekaartjes – is een teken van respect. Schoenen moeten thuis en in bepaalde restaurants uitgetrokken worden. Openbare uitingen van genegenheid blijven zeldzaam buiten de subculturen van jongeren. De eetgewoontes schrijven voor dat ouderen als eerste beginnen, dat men nooit zelf een drankje inschenkt en dat het weigeren van andermans glas onbeleefd is. Gevoelige onderwerpen – Noord-Korea, de Japanse koloniale erfenis, territoriale geschillen over Dokdo en binnenlandse politiek – kunnen door buitenstaanders beter vermeden worden.

Met name de bedrijfscultuur is gebaseerd op geritualiseerde uitwisselingen van kaarten die open en met beide handen worden gepresenteerd; schade of nonchalante handelingen wijzen op gebrek aan respect. Kleding neigt naar conservatief en onberispelijk, wat persoonlijke trots en bedrijfsimago weerspiegelt.

De sterke punten van Zuid-Korea – een economie van wereldklasse, een hoog opleidingsniveau, snelle innovatie en een dynamische cultuur – gaan hand in hand met dringende zorgen. Demografische krimp bedreigt de arbeidsmarkt en socialezekerheidsstelsels. Economische afhankelijkheid van exportmarkten maakt het land kwetsbaar voor wereldwijde recessies en geopolitieke spanningen. Het onopgeloste conflict aan de noordgrens van het schiereiland vormt een blijvende bron van onzekerheid.

Toch leidden deze uitdagingen tot gedurfde beleidsexperimenten: van financiële prikkels voor gezinnen tot nieuwe immigratieprogramma's gericht op het aanvullen van een krimpende beroepsbevolking; van investeringen in groene technologie tot strategische diplomatie die de banden met de Verenigde Staten, China en Japan in evenwicht houdt. Terwijl Zuid-Korea in 2025 zijn zeventigste verjaardag van de naoorlogse periode viert, blijft het een land van vindingrijkheid en aanpassingsvermogen – een land dat de lessen uit de geschiedenis voortzet, zelfs terwijl het nieuwe wegen uitstippelt in een onderling verbonden wereld.

In elk smal steegje van Seoul en in elke afgelegen bergpas van het schiereiland zijn de contouren van Zuid-Korea's geschiedenis zichtbaar: een blijvende toewijding aan onderwijs, een aandringen op gemeenschappelijk respect en een rusteloze creativiteit die de bevolking naar de toekomst stuwt. Deze wisselwerking tussen erfgoed en innovatie definieert een land waarvan de geest, hoewel getemperd door ontberingen, de moderne wereld blijft vormgeven.