Syrië

Syrië, officieel de Syrische Arabische Republiek, neemt een centrale positie in aan de oostkust van de Middellandse Zee. De landmassa van 185.180 vierkante kilometer biedt onderdak aan zo'n 25 miljoen inwoners, waarmee het zowel de zevenenvijftigste als de zevenentachtigste grootste natie is. Van de laaggelegen kustgebieden tot de oostelijke woestijn grenzen de grenzen van Syrië aan Turkije in het noorden, Irak in het oosten en zuidoosten, Jordanië in het zuiden en Libanon en Israël in het zuidwesten. Het land, dat – althans tot de recente omwentelingen – door één partij wordt bestuurd onder een langdurige noodtoestand, is administratief verdeeld in veertien gouvernementen, met Damascus als hoofdstad en belangrijkste stedelijke centrum.

Lang voordat de moderne republiek ontstond, duidde "Syrië" op een grotere regio die zich uitstrekte over opeenvolgende rijken. Archeologische overblijfselen in Ebla dateren uit het derde millennium v.Chr., en latere stedelijke complexen in Ugarit en Mari getuigen van vroege handelsnetwerken. In de zevende eeuw n.Chr. huisvestte Damascus het hof van het Omajjadenkalifaat, wat de stad markeerde als een vroege zetel van islamitisch bestuur. Onder het Mamelukken-sultanaat diende het als een regionaal centrum; daarna kwam het meer dan vier eeuwen in Ottomaanse handen.

Na de Eerste Wereldoorlog plaatste de Volkenbond Syrië onder Frans mandaat. Het Franse bestuur consolideerde de provincies die ooit in handen waren van de Ottomanen tot één politieke entiteit. De nationalistische agitatie nam toe tijdens het interbellum. In april 1945 trad de Eerste Syrische Republiek toe tot de Verenigde Naties, een wet die het mandaat wettelijk beëindigde. Franse troepen voltooiden hun terugtrekking in april 1946 en Syrië verkreeg volledige de facto onafhankelijkheid.

De vroege republiek kampte met politieke instabiliteit. Tussen 1949 en 1971 werd de regering minstens zes keer door militaire staatsgrepen omgevormd. In 1958 vormden Syrië en Egypte de Verenigde Arabische Republiek; de unie viel uiteen na een staatsgreep in 1961. In maart 1963 greep een factie van de Arabische Socialistische Ba'ath-partij de macht en regeerde onder staat van beleg. Interne verdeeldheid leidde tot verdere staatsgrepen, met name in februari 1966 en november 1970, waarbij laatstgenoemde Hafez al-Assad aan de macht bracht. Gedurende drie decennia verankerde Assad een systeem waarin belangrijke militaire en bestuurlijke functies naar leden van zijn alawietengemeenschap gingen. Na zijn dood in juni 2000 volgde zijn zoon, Bashar al-Assad, hem op.

Begin 2011 verspreidden volksprotesten binnen de Arabische Lente zich naar Syrië. De reactie van de regering ontketende een meerpartijenconflict dat regionale en mondiale machten erbij betrok. Medio 2015 had Islamitische Staat grote delen van Centraal- en Oost-Syrië ingenomen, wat leidde tot directe interventie door verschillende staten. Eind 2017 was het door IS bezette gebied grotendeels ingestort onder druk van Koerdische troepen, Syrische regeringstroepen en geallieerde milities, en diverse buitenlandse legers. Nieuwe politieke entiteiten ontstonden, waaronder een semi-autonoom bestuur in het noordoosten. Eind 2024 trokken oppositiepartijen kortstondig Damascus binnen en brachten het zittende regime ten val. Begin 2025 lag een groot deel van de Syrische infrastructuur in puin en waren er nog steeds internationale sancties van kracht.

Syrië bestaat fysiek uit drie brede zones. Langs de Middellandse Zeekust ontvangen smalle vlaktes winterregens en worden olijf- en citrusboomgaarden onderhouden. Landinwaarts maakt een semi-aride steppe plaats voor woestijn in de oostelijke gouvernementen. De Eufraat, de belangrijkste waterloop van Syrië, stroomt vanuit Turkije westwaarts door droge vlaktes alvorens naar het zuiden af ​​te buigen. In het noordoosten behoudt het Al-Jazira-plateau vruchtbare grond, geïrrigeerd door zijrivieren; in het zuiden levert de vulkanische bodem van Hawran tarwe en gerst op. Bergketens nabij de kust zijn hoger dan 2000 meter, vangen vocht op en vormen een groene gordel die scherp contrasteert met de woestijn verder naar het oosten.

Toen in 1956 olie in het noordoosten opdook – in velden zoals Rmelan en al-Suwaydiyah – veranderde de oliebron het exportprofiel van Syrië. Halverwege de jaren zeventig werd aardolie de belangrijkste bron van inkomsten uit buitenlandse valuta, met velden nabij Deir az-Zawr die verbonden waren met Iraakse reserves aan de andere kant van de grens. Aardgas werd in 1940 in Jbessa geproduceerd, hoewel de gasproductie tot voor kort secundair bleef. Tussen 2000 en 2008 groeide het jaarlijkse bbp per hoofd van de bevolking met gemiddeld 2,5 procent. De regering probeerde de overstap te maken van staatsgeleide planning naar marktgerichte hervormingen, waarbij buitenlandse investeringen in toerisme, dienstverlening en aardgas werden gestimuleerd. De vooruitgang bleek echter ongelijkmatig en de armoedecijfers schommelden in 2005 rond de 30 procent.

De oorlog maakte die bescheiden winst ongedaan. In 2012 kelderden de exportinkomsten van 12 miljard dollar naar 4 miljard dollar. Het Syrische pond verloor vier vijfde van zijn waarde. De overheidsbegrotingen waren afhankelijk van externe kredietlijnen, voornamelijk van Iran, Rusland en China. De Amerikaanse en Europese sancties op de olie-export, die vanaf 2012 van kracht werden, kostten maandelijks ongeveer 400 miljoen dollar. De inbeslagname van fosfaatmijnen door Islamitische Staat in 2015 maakte een einde aan een resterende inkomstenstroom. Schade aan de infrastructuur, de ineenstorting van de munteenheid en sancties zorgden ervoor dat de wederopbouwkosten opliepen tot bijna 10 miljard dollar.

Vóór het conflict omvatte het Syrische transportnetwerk vier internationale luchthavens – Damascus, Aleppo, Latakia en Qamishli – en een spoorwegsysteem dat grote steden met elkaar verbond. Het wegennet besloeg bijna 70.000 kilometer, waarvan 1100 kilometer snelwegen. Binnenwateren bestonden wel, maar waren commercieel gezien niet van belang. Tijdens de oorlog werden veel routes onveilig en vielen grensoverschrijdende spoorverbindingen stil.

De Syrische bevolking weerspiegelt millennia van migratie en vestiging. Arabieren vormen ongeveer driekwart van de bevolking die nog in het land woont; eerdere volkstellingscijfers schatten het totale aantal inwoners op ongeveer 18,5 miljoen (2019). De rest bestaat uit Koerden (voornamelijk in het noordoosten), Turkstalige gemeenschappen, Assyriërs en andere groepen. Neo-Arameïsche dialecten bestaan ​​nog steeds in Ma'loula en omliggende dorpen; klassiek Syrisch dient liturgische functies. Koerdische, Turkse, Armeense, Circassische en Tsjetsjeense minderheden behouden hun taal zonder officiële status. Arabische dialecten – Levantijns in het westen, Mesopotamisch in het noordoosten – domineren het dagelijks taalgebruik. Engels en Frans komen voor in het onderwijs en de handel.

De religieuze samenstelling liet zien dat soennitische moslims ooit bijna driekwart van de bevolking uitmaakten, alawieten en twaalveren rond de 13 procent, christenen bijna 10 procent en druzen ongeveer 3 procent. In de praktijk bekleden alawieten sinds de jaren 70 een onevenredig groot deel van de hoge militaire en overheidsposten. Christelijke denominaties – Grieks-orthodox, Syrisch-katholiek, Armeens-Apostolisch en andere – vormen een voortzetting van het gemeenschapsleven in steden en dorpen.

Culturele gebruiken in Syrië draaien om familie, gastvrijheid en religieuze gebruiken. Sociale rituelen omvatten de dabkeh-dans en zwaarddansen op bruiloften en festivals. Volkskunst is gebaseerd op Arabische, Koerdische en Aramese tradities. De keuken varieert per regio: gerechten uit Aleppo leggen de nadruk op pittige kebabs; gerechten uit Damascus zijn gevuld met groenten en stevig gebak. Basisproducten zoals hummus, tabouleh en labneh begeleiden dagelijks vers gebakken platbroden. Mezeschotels vormen de basis van de maaltijd. Arabische koffie vindt zijn plaats bij het ontbijt en tijdens recepties; arak, een anijsachtige drank, verschijnt bij ceremoniële feesten.

Het architectonisch erfgoed omvat Romeinse theaters in Bosra en Apamea, kruisvaarderskastelen zoals Krak des Chevaliers, en Ottomaanse moskeeën, madrassa's en karavanserais. De stedelijke structuur in Damascus en Aleppo herbergt middeleeuwse wijken rond souks en moskeeën. Palmyra was ooit de woestijncitadel van het oosten; na ernstige schade in 2015 zijn de mijnopruiming en restauratie langzaam gevorderd.

Vóór 2011 bood het toerisme groeipotentieel: badplaatsen, bedevaartsoorden en archeologische zones trokken bezoekers. De overheid wilde de diversificatie van de sector uitbreiden van olie naar dienstverlening en horeca. De oorlog gooide roet in het eten. Sommige hulporganisaties schatten dat 40 procent van de banen in de toeristische sector medio 2015 verdwenen was. Een groot deel van de bebouwde omgeving, van hotels tot snelwegen, moet worden gerenoveerd.

Reisadviezen waarschuwden ooit voor politieke discussies, omdat terloopse opmerkingen over gevoelige onderwerpen – zoals de Israëlische controle over de Golanhoogten of kritiek op de regerende familie – ongewenste aandacht konden trekken. Bedelen kon soms agressief uitpakken in de buurt van bedevaartsoorden. Westerse kleding past in stedelijke christelijke wijken, maar kan elders de aandacht trekken; bescheiden kleding vergemakkelijkte de interactie. Kraanwater voldeed over het algemeen aan de veiligheidsnormen, hoewel flessenwater een breder vertrouwen genoot. De kwaliteit van de gezondheidszorg varieerde; buitenlandse artsen boden vaak op afroep service aan hotelgasten.

In het dagelijks leven bewaren Syriërs directe kritiek voor privésituaties. Openbare gesprekken worden gekenmerkt door stemverheffing en levendige gebaren, hoewel deze eerder betrokkenheid dan woede uitdrukken. Gastheer/vrouw heet vreemden welkom; kinderen krijgen liefdevolle aandacht van volwassenen. Sociale etiquette ontmoedigt het wenken met een wijsvinger en het tonen van de voetzolen. Persoonlijke vragen stellen de westerse comfortzone op de proef, maar komen voort uit een verlangen naar contact.

Vrouwen, vooral zonder begeleiding, kunnen ongewenste opmerkingen uitlokken; beleefde weigeringen en het aanroepen van omstanders waren doorgaans voldoende om ongewenste toenaderingen af ​​te wenden. Volgens lokale wetten kunnen wetten inzake moreel gedrag leiden tot arrestatie van ongehuwde mannen en vrouwen die privéruimtes delen. Homoseksuele handelingen blijven strafbaar.

Ondanks recente verstoringen leeft de lange geschiedenis van Syrië voort in zijn landschappen, talen en gemeenschappen. Elke laag – van ruïnes uit de bronstijd tot Ottomaanse badhuizen – getuigt van opeenvolgende golven van rijk en migratie. Zodra de straten weer druk worden, kunnen wijken die door conflicten zijn verstrooid, weer bijeenkomsten organiseren in soeks en op pleinen. Olijfbomen die eeuwen geleden zijn geplant, kunnen nog steeds vrucht dragen. Wanneer de stabiliteit terugkeert, zullen Syrië's materiële erfgoed en levende tradities klaarstaan ​​om hun plaats in het dagelijks leven weer in te nemen.