Nepal

Nepal neemt een unieke plaats in op de wereldkaart, een smalle landstrook die de hoge bergkam van de Himalaya en de vruchtbare vlaktes daarachter omsluit. Het land strekt zich zo'n 800 kilometer uit van west naar oost, maar is op zijn breedst amper 200 kilometer breed. Het omvat acht van 's werelds tien hoogste toppen, waaronder de Mount Everest met 8.848,86 meter, langs de zachte golven van de Indo-Gangesvlakte. Het landschap verandert abrupt van subtropische laaglanden in het zuiden naar bergruggen in het noorden, en doorkruist een reeks ecologische zones die zowel eeuwenoude tektonische omwentelingen als millennia van menselijke aanpassing weerspiegelen.

Ongeveer 75 miljoen jaar geleden begon het Indiase subcontinent – ​​destijds verbonden met het supercontinent Gondwana – naar het noordoosten te schuiven, gedreven door de spreiding van de zeebodem in de proto-Indische Oceaan. Terwijl die landmassa onder de Euraziatische plaat drukte, schoof de oceanische korst naar beneden en kreukelden continentale gesteenten naar de hemel. Een versterkte muur van bergtoppen ontstond, waarvan de noordelijke helling moessonwolken doorkliefde en de hooggelegen woestijnen van Tibet vormde. Waar rivieren de ontluikende barrière overspoelden, sneden ze diepe kloven; elders vormden opgestuwde wateren meren die, na een uiteindelijke breuk, vruchtbare holtes vormden, zoals de Kathmanduvallei. Zuidwaarts, een brede trog gevuld met slib, die de rijke leemlaag van de Teraivlakte opleverde.

Deze botsingszone concentreert bijna een derde van de 2400 kilometer lange Himalaya-keten binnen de grenzen van Nepal, en strekt zich uit van het Tibetaanse plateau in het noorden tot de Indo-Gangesvlakte in het zuiden. Geologen spreken van drie hoofdgordels: de bovenste "Himal" van eeuwige sneeuw en acht "achtduizenders", de middelhoge "Pahad"-heuvels die tot 4000 meter hoog reiken, en het laagland "Terai", gevoed door de rivieren Koshi, Narayani en Karnali. Toch vatten deze categorieën nauwelijks de subtiele gradaties van klimaat, bodem en leven samen die elke helling en vallei kenmerken.

Hoogte bepaalt het klimaat van Nepal meer dan breedtegraad. Beneden 1200 meter heersen tropische en subtropische omstandigheden; tussen 1200 en 2400 meter ontstaan ​​gematigde zones; tussen 2400 en 3600 meter valt een koude band; tussen 3600 en 4400 meter heerst subarctische kou; en boven 4400 meter ligt het Arctische gebied van ijsvelden en morenen. Vijf seizoenen kenmerken het jaar: een droge zomer, de moessonregens, een frisse herfst, de winterse vrieskou en de heldere lentedagen. De Himalaya-barrière blokkeert de scherpe winterwinden van Centraal-Azië en reguleert de eb en vloed van de Zuid-Aziatische moesson.

Binnen deze gradiënten bloeit een buitengewone verscheidenheid aan flora en fauna. Nepal herbergt 4 procent van alle zoogdieren ter wereld, bijna 9 procent van alle vogels, en een scala aan reptielen, amfibieën, vissen, vlinders, motten en spinnen. De bossen – 35 verschillende soorten – herbergen duizenden soorten bloeiende planten, pteridofyten en mossen. De bioculturele rijkdom bereikt zijn hoogtepunt in het nattere oosten, terwijl de drogere westelijke bergen arctische woestijnomstandigheden op grote hoogte bieden. Deze hotspot voor biodiversiteit dankt zijn uitbundigheid aan het dramatische hoogteverschil: van 60 meter boven zeeniveau in de Terai tot de top van de Everest.

De naam "Nepal" komt voor in Vedische teksten uit de begintijd van de geschreven geschiedenis op het subcontinent. Halverwege het eerste millennium voor Christus werd in Zuid-Nepal Gautama Boeddha geboren in Lumbini, waarmee het boeddhisme werd ingeluid, terwijl hindoeïstische tradities zich over de vlakten verspreidden. De noordelijke gebieden droegen de sporen van de Tibetaanse cultuur, terwijl de Kathmanduvallei zich ontwikkelde tot het hart van de Newar-confederatie, Nepal Mandala. De handelaren beheersten de routes langs de Himalayase Zijderoute en Newar-ambachtslieden verfijnden een kenmerkende kunst en architectonische stijl. Chinese kronieken uit de zevende eeuw na Christus vergapen zich aan pagodes, veelhoekig hout- en metaalbewerking in de tempels en paleizen van de vallei.

In de achttiende eeuw kwam het koninkrijk Gorkha onder de Shah-dynastie op en verenigde het verschillende vorstendommen. Hoewel het nooit gekoloniseerd werd, sloot Nepal strategische verdragen met de Britten en diende het als buffer tussen Brits-Indië en het keizerlijke China. In 1951 ontstond een constitutionele monarchie en een parlement, maar deze werden herhaaldelijk opgeschort door monarchen die de macht wilden consolideren. Een tien jaar durende burgeroorlog in de jaren negentig eindigde in 2008 met de afschaffing van 's werelds laatste hindoeïstische monarchie en de geboorte van een seculiere republiek.

De Nepalese grondwet van 2015 definieert een federale parlementaire republiek van zeven provincies. Elke provincie heeft een eenkamerparlement en deelt de bevoegdheden met de centrale overheid. Daaronder bevinden zich 77 districten, verdeeld in 753 lokale eenheden – grootstedelijke, substedelijk, stedelijke en plattelandsgemeenten – die verder onderverdeeld zijn in 6743 wijken. Lokale overheden hebben uitvoerende, wetgevende en beperkte rechterlijke macht, terwijl districtcoördinatiecomités gekozen functionarissen bijeenroepen voor specifieke taken.

Internationaal gezien trad Nepal in 1955 toe tot de Verenigde Naties en is het de drijvende kracht achter het permanente secretariaat van de Zuid-Aziatische Associatie voor Regionale Samenwerking (SAARC). Het lidmaatschap van de Beweging van Niet-Gebonden Landen en het Bay of Bengal Initiative onderstreept de diplomatie, terwijl bilaterale verdragen met India (1950) en China (1960) de regionale betrokkenheid bevestigen.

Nepal, met zo'n 125 verschillende etnische groepen die meer dan 120 moedertalen spreken, is een toonbeeld van culturele pluraliteit. Volgens volkstellingscijfers uit 2011 is Nepalees de officiële taal van 44,6 procent van de bevolking, gevolgd door Maithili, Bhojpuri, Tharu, Tamang, Nepalbhasa en andere. Belangrijke taalfamilies – Indo-Arisch, Sino-Tibetaans en inheemse isolaten – overlappen met religieuze tradities en sociale identiteiten. Vier gebarentalen bedienen de dovengemeenschap.

Nepalees, afgeleid van het Sanskriet en geschreven in het Devanagari-schrift, fungeert als lingua franca. Terai-talen zoals Maithili, Awadhi en Bhojpuri floreren in de zuidelijke vlakten, terwijl Tibetaanse dialecten ook buiten de sneeuwgrens voortbestaan. Pogingen om verschillende heuvel- en Terai-dialecten te codificeren, maken vaak gebruik van Devanagari- of Romeinse letters.

Demografisch gezien bereikte de bevolking in 2011 de 26,5 miljoen, bijna een verdrievoudiging ten opzichte van 1950. De migratie van platteland naar stad, met name naar de Terai en de valleisteden, leidde tot een verstedelijkingsgraad die tot de snelste ter wereld behoort, maar het totale stedelijke aandeel blijft onder de 20 procent. Kathmandu, de "Stad van de Tempels", blijft een cultureel en economisch centrum, terwijl andere steden – Pokhara, Biratnagar, Lalitpur en Bharatpur – groeien te midden van problemen met congestie, vervuiling en waterschaarste.

Het hindoeïsme blijft dominant, met meer dan 81 procent van de bevolking; het boeddhisme is goed voor 9 procent, gevolgd door de islam, het kirant-animisme, het christendom en natuurverering. Nepal herbergt de grootste hindoegemeenschap ter wereld, uitgedrukt in procenten. Hoewel secularisme wettelijk is vastgelegd, blijven religieuze festivals en rituelen – vaak met offers van dierenbloed – bestaan. Dashain en het vijfjaarlijkse Gadhimai-festival zijn voorbeelden van blijvende tradities en bijbehorende controverses over offers en welzijn. Ondertussen onthullen heksenjachten gericht op gemarginaliseerde vrouwen de hardnekkigheid van bijgeloof en sociaal geweld in sommige plattelandsgemeenschappen.

Het kastenstelsel, sinds 1963 illegaal maar sociaal invloedrijk, verdeelt de samenleving in erfelijke groepen die het huwelijk, het beroep en de rituele status bepalen. Stedelijke werkplekken en scholen vertonen een verminderde kaste-identiteit, terwijl plattelands- en traditionele contexten nog steeds hiërarchische normen weerspiegelen. Het patriarchaat binnen de gezamenlijke familie overheerst, hoewel kerngezinnen in steden steeds meer terrein winnen. Gearrangeerde huwelijken blijven bestaan ​​met een zeer laag echtscheidingspercentage en, ondanks wettelijke leeftijdsgrenzen, komen kindhuwelijken in veel dorpen nog steeds voor.

Het architectonische erfgoed van Nepal beslaat millennia, van Ashokan-stoepa's in de Kathmandu-vallei tot de pagodetempels die door Newar-kunstenaars werden ontworpen. Karakteristiek houtwerk – ingewikkelde tralievensters, bekend als ankhijhyal – en trapsgewijze daken bekroond met vergulde eindstukken kenmerken de tempelcomplexen. Stenen terrassen, bronzen sculpturen en koperen reliëfs getuigen van de virtuositeit van de metaalbewerkers. De pleinen Patan, Bhaktapur en Kathmandu Durbar bieden levende museumlocaties waar tweeduizend jaar kunst en architectuur samenkomen.

Schildertradities zoals thankā (Tibetaanse paubha) leven voort in kloosters en Newar-werkplaatsen. Changu Narayan, gebouwd in de vierde eeuw na Christus, getuigt van verfijnde houtbewerking. Woonhuizen weerspiegelen religieuze motieven in hun gebeeldhouwde stijlen, ramen en deuren, terwijl uitstekende dakranden muren bedekken die beschilderd zijn met pigmenten uit lokale grond.

Duizenden jaren lang dienden gedrapeerde kledingstukken als primaire kleding. De sari – zes meter stof – omhult het onderlichaam en biedt, in combinatie met een cholo-blouse, zowel bescheidenheid als elegantie. Bij arbeid op het platteland vergemakkelijken kortere kledingstukken zoals gunyu het werk. De dhoti van mannen omsluit de taille en benen en wordt vaak gecombineerd met een langauti. Beide seksen wikkelen de stof als een patuka-riem, waar mannen het gebogen khukuri-mes in kunnen stoppen. Sjaals, tulbanden (pheta, pagri), sluiers (ghumto) en sjaals (khaṭa, pachhyaura) completeren de traditionele garderobe.

De Nepalese keuken weerspiegelt geografische en culturele verscheidenheid. De Colombiaanse uitwisseling introduceerde aardappelen, maïs en chilipepers, die nu basisvoedsel zijn. In de Terai gedijen rijst en tarwe, terwijl in de heuvels gierst, gerst en boekweit de voorkeur krijgen. Een typische maaltijd bestaat uit een ontbijtgranensoort – gestoomde rijst of dhindo (dikke pap) – vergezeld van linzen, groenten en augurken, op smaak gebracht met knoflook, gember en regionale kruiden. De alomtegenwoordige schotel, of thālī, schikt kommen dal, groentecurry's, chutneys en wrongel rond het graan.

Ongezuurd brood zoals chapati vervangt rijst in de zuidelijke vlakten. Tsampa, geroosterd gerstemeel, voorziet herders op grote hoogte van voedsel. Gefermenteerde groenten zoals gundruk leveren essentiële vitamines in de winter. Vegetarische gemeenschappen, beïnvloed door de Upanishad- en boeddhistische leer van ahiṃsā, handhaven kenmerkende vleesvrije tradities, hoewel de offerrituelen van het Shaktisme ervoor zorgen dat vlees centraal blijft staan ​​in veel rituelen.

Nepal behoort tot de minst ontwikkelde landen ter wereld, met een nominaal bbp per hoofd van de bevolking van bijna 1.000 dollar en een beroepsbevolking van 16,8 miljoen. De landbouw – granen, peulvruchten, oliehoudende zaden, suikerriet, jute, tabak en veeteelt – is goed voor meer dan een kwart van het bbp; de industrie, waaronder textiel, tapijten, cement en kleine fabrieken, draagt ​​15 procent bij; de dienstensector domineert de rest. De geldovermakingen, voornamelijk van ongeschoolde arbeiders in India, het Midden-Oosten en Oost-Azië, bedragen in totaal meer dan 8 miljard dollar, wat neerkomt op bijna 30 procent van het bbp.

Wegen en spoorwegen blijven elders in Azië achter: ongeveer 12.000 km aan verharde wegen, 16.100 km onverhard en een schamele 59 km aan spoorlijnen in het zuiden. Door de moesson beschadigde snelwegen isoleren gemeenschappen maandenlang. De luchtvaart verbindt districtscentra – 47 luchthavens, 11 verharde landingsbanen – maar wanbeheer bij de nationale luchtvaartmaatschappij Nepal Airlines heeft geleid tot een zwarte lijst van de EU. De afhankelijkheid van Indiase havens, die door land omgeven is, compliceert de handel, die tussen 1990 en 2017 verdrievoudigde; meer dan 60 procent van de import en export verloopt via India. Toerisme biedt echter veelbelovende vooruitzichten: in 2018 arriveerden een miljoen buitenlandse bezoekers, aangetrokken door trektochten, erfgoedlocaties, wildparken en pelgrimsoorden. Toch belemmeren "infrastructuurknelpunten", onderontwikkelde bestemmingen en problemen met de luchtvaartmaatschappijen de uitbreiding.

Voor reisdoeleinden wordt Nepal vaak beschreven in vijf hoogtezones. De torenhoge Himalaya, bekroond door de Everest en doorkruist door de Great Himalaya Trail, lonkt naar trekkers en avonturiers. De Kathmanduvallei is de basis voor culturele ontdekkingstochten met zijn vergulde heiligdommen en middeleeuwse pleinen. De Middle Hills, waaronder Pokhara en het Annapurna-circuit, combineren gematigde vergezichten met dorpse gastvrijheid. De westelijke Terai omvat de nationale parken Chitwan en Bardiya, naast Lumbini, de geboorteplaats van Boeddha. De oostelijke Terai omvat stedelijke centra zoals Biratnagar, maar behoudt tegelijkertijd landelijke tradities en wilde dieren.

Belangrijke bezienswaardigheden zijn onder andere de pottenbakkersstraten van Bhaktapur; het UNESCO-werelderfgoed Durbarplein in Patan; de Janakitempel in Janakpur; de sherpamarkten van Namche Bazaar; en de Himalayapanorama's van Nagarkot. Heilige plaatsen zoals Haleshi en Parping bewaren meditatiegrotten en boeddhistische overleveringen.

Bezoekers worden verwelkomd met de "Namaste" – handpalmen op elkaar gedrukt en het hoofd gebogen – een begroeting die elke dag eenmaal per persoon wordt uitgesproken. Ouderen verdienen bijzonder respect. Schoenen en hoeden worden uitgedaan voordat ze huizen of tempels betreden. De rechterhand dient voor eten, geven en ontvangen; de linker is gereserveerd voor het wassen na de ontlasting. De rondgang langs de tempels vindt met de klok mee plaats voor boeddhistische plaatsen; hindoes volgen ongeschreven lokale gebruiken.

Afdingen op markten gedijt op een goed humeur en wederzijds respect. Niet-hindoes dienen zich te houden aan de beperkingen bij het betreden van bepaalde heiligdommen. Een nauwgezette kennis van lokale gebruiken – het vermijden van contact met kookgerei, toestemming vragen voordat je over iemand heen stapt, respect tonen voor water- en voedselrituelen – kenmerkt een attente reiziger.

De contrasten van Nepal – van het gebrul van de Himalaya-rivieren tot de stilte van sneeuwvelden; van de dichtbegroeide Newar-steegjes tot de schaarse herderskampen – belichamen zowel precaire kwetsbaarheid als veerkrachtige gratie. De bevolking, talen en religies getuigen van eeuwenlange uitwisseling op het kruispunt van Zuid- en Centraal-Azië. Te midden van politieke transities, economische tegenspoed en ecologische kwetsbaarheid, houdt Nepal stand dankzij de vindingrijkheid van boeren, het kunstenaarschap van dorpelingen en de toewijding van pelgrims. Nepal begrijpen is het sublieme in zowel gesteente als ritueel aanschouwen, getuige zijn van menselijke aanpassing aan de rand van de natuur, en een landschap van adembenemende extremen omarmen, gevormd door de trage opmars van continenten en het grenzeloze vermogen van de menselijke geest.