Myanmar

Myanmar, officieel de Republiek van de Unie van Myanmar en tot 1989 in het Engels bekend als Birma, beslaat een uitgestrekt deel van het vasteland van Zuidoost-Azië. Het land strekt zich uit van de Golf van Bengalen en de Andamanse Zee in het zuidwesten tot de bergketens die grenzen aan China in het noordoosten. De 678.500 vierkante kilometer omvatten tropische kustlijnen, vruchtbare rivierdalen en torenhoge bergtoppen. Met een bevolking van bijna 55 miljoen ligt de hoofdstad van het land, Naypyidaw, in het geografische hart van een natie waarvan de grootste stad, Yangon, de echo's van koloniale grandeur en vergulde boeddhistische pagodes bewaart.

Het grondgebied van Myanmar wordt doorsneden door een reeks noord-zuid bergketens die de oostelijke periferie van het Indiase subcontinent vormen. In het westen scheidt de Rakhine Yoma de kuststrook van de vlakten in het binnenland; verder naar het oosten beperken de Bago Yoma en Shan Hills de rivieren Irrawaddy en Salween tot afzonderlijke corridors. Hkakabo Razi, in het uiterste noorden van de deelstaat Kachin, rijst op tot 5881 meter en vormt het dak van het land en een verbinding tussen de oostelijke Himalaya en het Hengduan-gebergte. Deze hooglanden ontspringen de rivieren Irrawaddy, Salween (Thanlwin) en Sittaung, waarvan de valleien het grootste deel van de bevolking voeden en de rijstvelden opleveren die de basis vormden voor opeenvolgende Birmese staatsbesturen.

Kustgebieden ervaren jaarlijks moessonvloeden van meer dan 5000 millimeter, terwijl de centrale droge zone minder dan 1000 millimeter te verwerken krijgt. De temperaturen variëren van een milde 21 °C in de noordelijke hooglanden tot maxima boven de 32 °C in de delta. Onrustige tektonische krachten bepalen ook de setting: de Sagaingbreuk, een grens tussen de Indische en Euraziatische plaat, heeft aardbevingen tot een magnitude 8 veroorzaakt, waardoor Myanmar een van de meest seismisch actieve landen ter wereld is.

De vroegste stedelijke centra in Myanmar ontstonden als twee afzonderlijke beschavingsstromen. In het noorden floreerden Tibeto-Birmaans sprekende Pyu-stadstaten langs de Irrawaddy, al vanaf de tweede eeuw na Christus. In het zuiden stichtten de Mon koninkrijken waarvan de handelsnetwerken tot aan de Golf van Bengalen reikten. In de 9e eeuw brachten golven van Bamar-migratie naar de bovenvallei een proces op gang waarbij de Birmese taal, cultuur en de Theravada-vorm van het boeddhisme geleidelijk de overhand kregen. Het heidense koninkrijk, gesticht halverwege de 11e eeuw, liet duizenden tempels bouwen in de vlakte van de hoofdstad, waarmee een cultureel patroon werd gecreëerd dat lang standhield nadat de Mongoolse invasies aan het einde van de 13e eeuw het centrale gezag hadden gebroken.

In de eeuwen die volgden, streden rivaliserende staten om de heerschappij, totdat de opkomst van de Taungoo-dynastie in de 16e eeuw het grootste deel van het huidige Myanmar tijdelijk samenvoegde tot het grootste rijk van Zuidoost-Azië. Begin 19e eeuw breidde de Konbaung-dynastie haar macht uit tot buiten het Irrawaddybekken, naar Assam, Manipur en de Lushaiheuvels. Uiteindelijk maakten opeenvolgende nederlagen in drie Anglo-Birmaanse oorlogen Myanmar echter tot een bezit van de Britse Oost-Indische Compagnie en later tot een provincie binnen Brits-Indië.

Onder het koloniale bewind werd de landbouweconomie van Birma omgevormd om rijst en teakhout te leveren aan de wereldmarkt. De introductie van een westers onderwijssysteem ging gepaard met missionaire inspanningen en de groei van een stedelijke middenklasse, met name in Yangon (toen Rangoon). De Tweede Wereldoorlog bracht een korte Japanse bezetting (1942-1945) met zich mee, waarna geallieerde troepen het gebied heroverden. Op 4 januari 1948 riep Birma de onafhankelijkheid uit met de Burma Independence Act, waarmee een parlementair stelsel werd ingesteld dat slechts tot 1962 zou voortbestaan.

Een periode van instabiliteit na de oorlog culmineerde in de staatsgreep van generaal Ne Win in 1962. De nieuwe Birmese Socialistische Programmapartij voerde een isolationistisch economisch beleid in en onderdrukte afwijkende meningen, waarbij het militaire commando in elk institutioneel weefsel werd verweven. De opstand van 8888 in augustus 1988 leidde tot landelijke protesten, gevolgd door een nieuwe repressie en de oprichting van de State Law and Order Restoration Council (SLORC). Hoewel er in 1990 een formele overgang naar meerpartijenverkiezingen plaatsvond, weigerde het leger de macht op te geven. In de daaropvolgende decennia namen de etnische opstanden toe, wat leidde tot een van de langstlopende burgeroorlogen ter wereld. Rapporten van de Verenigde Naties en mensenrechtenorganisaties hebben systematische misstanden tegen burgers gedocumenteerd, met name onder de Karen-, Kachin- en Shan-gemeenschappen.

Na de verkiezingen in 2010 leek er sprake van een schijn van hervorming: de militaire junta werd in 2011 ontbonden, politieke gevangenen werden vrijgelaten en de verkiezingen van 2015 brachten de Nationale Liga voor Democratie (NLD) van Aung San Suu Kyi aan de macht. De internationale sancties werden versoepeld, maar de aanpak van de regering van de islamitische Rohingya-minderheid in de deelstaat Rakhine leidde tot nieuwe veroordelingen en vluchtelingenstromen. De NLD kreeg in 2020 een nieuw mandaat, maar werd op 1 februari 2021 door een staatsgreep omvergeworpen. De Tatmadaw arresteerde Aung San Suu Kyi op beschuldigingen die algemeen als politiek gemotiveerd werden beschouwd, en wijdverbreide protesten tegen de junta werden met dodelijk geweld beantwoord. De staatsgreep laaide gewapende conflicten weer op en ontheemde meer dan 600.000 mensen in eigen land; in december 2024 waren meer dan 3,5 miljoen mensen ontheemd en 1,3 miljoen mensen geregistreerd als vluchteling of asielzoeker.

De interne geografie van Myanmar is verdeeld in zeven regio's (voornamelijk Bamar) en zeven staten (waar grote etnische groepen leven). Deze niveaus zijn onderverdeeld in 63 districten, 324 townships, meer dan 300 steden en dorpen, en meer dan 65.000 dorpen. De Irrawaddy-delta – de Ayeyarwady-regio – omvat zes districten en ondersteunt de rijstteelt in vlakke wetlands. De Shan-staat daarentegen, qua oppervlakte de grootste, omvat elf districten en meer dan 15.000 dorpen, waarvan vele op het Shan-plateau liggen.

Myanmar telt ongeveer 76 inwoners per vierkante kilometer, een van de landen met de laagste bevolkingsdichtheid in Zuidoost-Azië. De volkstelling van 2014 telde iets meer dan 51 miljoen inwoners, exclusief de aanzienlijke ongetelde bevolking in conflictgebieden. De vruchtbaarheid is de afgelopen decennia sterk gedaald – van 4,7 kinderen per vrouw in 1983 tot ongeveer 2,2 in 2011 – als gevolg van uitgestelde huwelijken en de toegang tot gezinsplanning. Daardoor blijft meer dan een kwart van de volwassenen tussen de 25 en 34 jaar ongehuwd.

De staat erkent 135 etnische groepen, verdeeld over ten minste 108 etnolinguïstische categorieën. Vier grote taalfamilies bestaan ​​naast elkaar: Sino-Tibetaans (inclusief Birmees, Karen en Kachin), Tai-Kadai (voornamelijk Shan), Austroaziatisch (zoals Mon en Palaung) en Indo-Europees (met name Pali voor liturgie en Engels). Birmees, geschreven in een rond schrift dat afstamt van Mon en uiteindelijk van Zuid-Indiase alfabetten, is zowel de moedertaal van de Bamar-meerderheid (ongeveer 68 procent) als de lingua franca voor overheid, media en onderwijs.

Het theravada-boeddhisme beheerst het spirituele landschap: bijna negen op de tien burgers belijden het. Pagoden doorboren elke horizon – de bekendste is de Shwedagon-pagode in Yangon, verguld met honderden gouden platen. Kloosters vormen dorpskernen waar jongens doorgaans vóór hun twintigste tot novicemonnik worden gewijd in een shinbyu-ritueel; een minderheid bereikt het volledige monnikschap. Naast boeddhistische devotie leven animistische tradities voort in de vorm van nat-aanbidding – een eerbetoon aan een pantheon van 37 geesten, geïntegreerd in de lokale praktijk.

Het christendom en de islam bestaan ​​in kleinere enclaves, met name onder de Kachin-, Chin- en Karen-minderheden, die vaak problemen ondervinden bij de rekrutering in het leger en de ambtenarij. Hindoetempels blijven marginaal bestaan, terwijl animistische gebruiken het dagelijks leven beïnvloeden, van heiligdommen van beschermgeesten langs de weg tot jaarlijkse pagodefestivals die gemeenschappen verenigen.

De Birmese cultuur manifesteert zich in de podiumkunsten. De Yama Zatdaw, een inheemse versie van de Ramayana, combineert Thaise, Mon- en Indiase invloeden en is nog steeds het nationale epos. Traditionele muziek maakt gebruik van boogharpen en bamboexylofoons; dansers voeren Jataka-verhalen uit met delicate, gestileerde bewegingen. Literaire werken putten vaak uit boeddhistische parabels en volksverhalen, waarbij morele instructies worden verweven met poëtische flair.

Myanmar herbergt enkele van de meest intacte ecosystemen van Zuidoost-Azië. De 64 terrestrische habitats omvatten vochtige tropische wouden, wetlands in het binnenland, mangrovebossen aan de kust en alpenweiden. Meer dan 16.000 plantensoorten en een rijkdom aan fauna – waaronder meer dan 1.100 vogels, 314 zoogdieren en 293 reptielen – vinden hier een toevluchtsoord. Toch bedreigen intensivering van landgebruik en houtkap bijna de helft van deze ecosystemen; een derde van het land is de afgelopen twee eeuwen al in gebruik genomen door de mens. Seismische activiteit, klimaatverandering en extreme moessonregens vergroten de milieustress.

Myanmar erkent deze druk en heeft zich aangesloten bij regionale inspanningen om hernieuwbare energie uit te breiden, met name zonne-energie, die het grootste potentieel biedt van alle landen in de Grote Mekong. Partnerschappen met het Milieuprogramma van de VN en binnenlandse instanties hebben geleid tot een nationaal klimaatbeleid, dat infrastructuurverbeteringen, veerkrachtige landbouwtechnieken en broeikasgasreducties ondersteunt. In 2015 heeft de Wereldbank een kader geformaliseerd om de toegang tot elektriciteit uit te breiden naar zes miljoen mensen en de gezondheidszorg voor zwangere vrouwen en kinderen te verbeteren.

Myanmar, een schatkamer van natuurlijke rijkdommen, levert jade, edelstenen, teakhout, olie en aardgas. Toch hebben decennia van conflict, corruptie en onderinvestering de ontwikkeling belemmerd. In 2013 bedroeg het nominale bbp 56,7 miljard dollar (221,5 miljard dollar koopkrachtpariteit), en in 2019 was dit gestegen tot 76 miljard dollar; de inkomensongelijkheid is echter een van de grootste ter wereld, aangezien militaire vriendjes de belangrijkste sectoren domineren. De Yangon Stock Exchange, geopend in 2014, symboliseert de opkomende kapitaalmarkt, maar de informele economie – verbonden met smokkel en illegale handel – blijft enorm.

Myanmar neemt een centrale plaats in de Gouden Driehoek in, na Afghanistan de grootste opiumproducent. Hoewel de opiumteelt na 2015 afnam, nam het areaal in 2022 met een derde toe, wat een potentiële productie van bijna 790 ton opleverde. Tegelijkertijd is de Shan-staat uitgegroeid tot een centrum voor de productie van methamfetamine, met inbeslagnames van meer dan 193 miljoen tabletten in het voorjaar van 2020, samen met precursorchemicaliën en apparatuur. De VN waarschuwt dat de economische ontwrichting door COVID-19 en de politieke onrust deze illegale industrieën verder kunnen aanwakkeren.

Ondanks de onvoorspelbaarheid trekken de culturele en natuurlijke rijkdommen van Myanmar avontuurlijke reizigers aan. Vliegreizen vormen de belangrijkste toegangspoort: directe vluchten blijven beperkt, hoewel verbindingen via regionale hubs blijven toenemen. Er zijn grensovergangen over land tussen bepaalde Thaise en Chinese grenspunten, maar de toegang voor buitenlanders is beperkt en onderhevig aan frequente wijzigingen. Toeristenvisa, binnenlandse reisvergunningen en incidentele verboden voor perifere staten vereisen zorgvuldige planning.

Binnen de toegestane zones ontvouwt zich een scala aan bestemmingen. De koloniale architectuur van Yangon en de schitterende Shwedagon-pagode staan ​​naast bruisende markten. De boeddhistische tempels van Bago, de pottenbakkerijen van Twante en het bedevaartsoord Kyaiktiyo – een gouden rotsblok op een klif – bieden dagtochten vanuit de voormalige hoofdstad. De drijvende dorpen van het Inlemeer en de hemelse vlakte van Bagan, met zijn duizenden pagodes, staan ​​bovenaan menig reisroute. Bergstations zoals Pyin U Lwin doen denken aan koele retraites uit het Britse tijdperk; badplaatsen bij Ngapali, Ngwe Saung en de Mergui-archipel bieden zon en zand.

De noordelijke gebieden, van de uitlopers van de Himalaya in Putao tot de wandelpaden in de Shan-staat, lokken wandelaars langs de dorpen van bergstammen. Archeologische vindplaatsen in Mrauk U en Pyay onthullen de vroege tijdperken van de Pyu- en Rakhine-koninkrijken. Toch kunnen de grenzen van de hooglanden ontoegankelijk zijn vanwege aanhoudende conflicten, dus actueel lokaal advies is onmisbaar.

Bezoekers moeten zich zorgvuldig aan de sociale normen houden. In religieuze contexten is bescheiden kleding verplicht: schouders en knieën bedekt, schoenen uittrekken voordat ze een tempelterrein betreden. Beide geslachten mogen de longyi dragen, een buisvormige sarong die voor mannen en vrouwen anders wordt geknoopt. Openlijke uitingen van genegenheid zijn uiterst zeldzaam; zelfs visitekaartjes moeten worden uitgewisseld met de rechterhand, ondersteund door de linkerelleboog.

Toeristen worden vaak hoffelijk behandeld; veel Birmezen beschouwen buitenlanders als "bo" ("officier"), een oude koloniale term. Ouderen verdienen respectvolle aanspreektitels – U of "oom" voor mannen, Daw of "tante" voor vrouwen. Gesprekken over de Rohingya-crisis, religieuze zaken of politiek, met name de betrekkingen met China, kunnen het beste worden vermeden. Monniken worden met diep respect behandeld: hun kommen mogen nooit geld bevatten en aalmoezen moeten vóór de middag als voedsel worden aangeboden. Het fotograferen of aanraken van monniken zonder toestemming is een overtreding van de gewoonte en kan tot kritiek leiden.

Chinlone, Myanmars nationale sport, is een typisch lokale vrijetijdsbesteding: spelers geven een rotanbal te voet door, strevend naar elegantie in plaats van competitie. Festivals markeren het jaar en vieren alles, van pagodejubilea tot landbouwcycli, die de gemeenschappelijke banden versterken door middel van dans, muziek en rituelen.

Het verhaal van Myanmar is er een van verschuivende contouren – geografisch, cultureel en politiek. De landschappen en bevolking getuigen van eeuwenlange interculturele uitwisseling, dynastieke ambitie en koloniale intermezzo's. De huidige strijd om bestuur, rechten en hulpbronnen speelt zich af tegen een achtergrond van buitengewone biodiversiteit en een diepgaand spiritueel leven. De toekomst van het land hangt af van het vermogen om concurrerende visies te verenigen: het benutten van de rijkdom aan hulpbronnen voor brede welvaart, het behouden van de kwetsbare ecosystemen en het smeden van een sociaal contract dat de talloze etnische identiteiten omarmt. Ondanks al deze uitdagingen blijft Myanmar bestaan ​​als een plek van opwindende complexiteit en blijvende hoop, wachtend op de hoofdstukken die nog geschreven moeten worden.