Mongolië

Mongolië beslaat een uitgestrekt deel van het Aziatische binnenland, een soeverein gebied van ongeveer 1.564.116 vierkante kilometer zonder toegang tot zee of meer. In het noorden grenst het aan Rusland en in het zuiden en zuidoosten aan China, en het is de grootste door land ingesloten natie die niet aan een binnenzee grenst. Het landschap is breed: glooiende graslanden strekken zich uit over het centrale plateau, terwijl bergketens zich in het noorden en westen verheffen, en de Gobiwoestijn – meer een weidegrond dan een kale zandzee – strekt zich uit langs de zuidelijke uithoeken. Met een totale bevolking van nauwelijks meer dan 3,5 miljoen heeft Mongolië het record voor de laagste bevolkingsdichtheid onder onafhankelijke staten. De helft van de inwoners woont in Ulaanbaatar, de koudste hoofdstad ter wereld, waardoor het resterende gebied opmerkelijk open en dunbevolkt is.

Het oostelijkste puntje van Mongolië ligt nabij 120° oosterlengte, ongeveer gelijk aan Hangzhou in China, terwijl de westelijke grens 87° oosterlengte nadert – bijna de lengtegraad van Kolkata. De breedtegraad, van ongeveer 41° noorderbreedte tot iets voorbij 52° noorderbreedte, plaatst het land tussen de parallellen van Rome en Berlijn, of tussen Chicago en Saskatoon. Toch verhullen deze geografische referenties de klimatologische extremen die het leven op deze hoogvlakte kenmerken. De jaarlijkse neerslag neemt van noord naar zuid af, van zo'n 200–350 millimeter in de beboste hooglanden tot slechts 40 millimeter in delen van de Gobi. De winters brengen een meedogenloze Siberische anticycloon met zich mee, waardoor de temperaturen in sommige valleien onder de –30 °C dalen, terwijl de zomers intense hitte en, buiten de woestijn, regenbuien kunnen opleveren.

De menselijke geschiedenis van Mongolië gaat terug over millennia van nomadische confederaties. Vóór de opkomst van Dzjengis Khan in 1206 werden de steppen op verschillende momenten geregeerd door de Xiongnu, de Xianbei, de Rouran en opeenvolgende Turkse en Oeigoerse khaganaten. Toen Temüjin – later Dzjengis Khan – de Mongolen verenigde, zette hij de creatie in gang van wat het grootste aaneengesloten landrijk in de geschiedenis zou worden. Onder zijn kleinzoon Koeblai Khan viel China zelf en werd de Yuan-dynastie gevestigd. Na de val van de Yuan in 1368 keerden de Mongoolse facties terug naar onderlinge rivaliteit, totdat de tijdperken van Dayan Khan en Tumen Zasagt Khan in de zestiende eeuw voor relatieve cohesie zorgden.

Het was ook in de zestiende eeuw dat het Tibetaans boeddhisme wortel schoot onder de Mongolen. Onder het patronaat van de Qing-dynastie, die in de zeventiende eeuw Buiten-Mongolië annexeerde, bloeiden kloosters op: aan het begin van de twintigste eeuw leefde één op de drie volwassen mannen als boeddhistische monnik. De val van de Qing in 1911 maakte een onafhankelijkheidsverklaring mogelijk; volledige autonomie werd verkregen in 1921, gevolgd door de oprichting van een socialistische republiek, die zich aansloot bij de Sovjet-Unie, in 1924. Met de vreedzame democratische revolutie van 1990 en de afkondiging van een nieuwe grondwet twee jaar later omarmde Mongolië een meerpartijenstelsel en begon de overgang naar een markteconomie.

Tegenwoordig leidt ongeveer dertig procent van de Mongolen een nomadisch of semi-nomadisch bestaan. Paarden blijven de hoeksteen van mobiliteit en cultuur; traditionele vilten gers (in het Engels bekend als yurts) huisvesten trekkende families, vastgebonden aan kuddes schapen, geiten, runderen, paarden of kamelen. Hoewel gertempels zich in de zestiende en zeventiende eeuw ontwikkelden tot grote kloosters met bakstenen en balken, blijven de cilindrische vorm en de vilten bedekking het symbool van het Mongoolse leven. Lamaseries begonnen vaak als clusters van gers en breidden zich later uit tot zeshoekige of twaalfzijdige hallen met piramidevormige daken – benaderingen van de kromming van een ger – voordat ze zich ontwikkelden tot vierhoekige bases en marquée-vormige kappen.

Etnisch gezien is Mongolië grotendeels homogeen: etnische Mongolen vormen ongeveer vijfennegentig procent van de bevolking, waarbij de Khalkha-subgroep zesentachtig procent van die meerderheid uitmaakt. Turkse minderheden – waaronder Kazachen en Toevanen – vormen ongeveer viereneenhalf procent, terwijl Russen, Chinezen, Koreanen en Amerikanen kleinere contingenten vormen. Taalkundig is de staatstaal Mongools, een lid van de Mongoolse taalfamilie, gestandaardiseerd op het Khalkha-dialect. Kazachs overheerst in Bayan-Ölgii aimag en Toevans in delen van Khövsgöl. Sinds de jaren 1940 wordt het Mongools in het Cyrillisch geschreven; na de democratische overgang is er een bescheiden heropleving van het traditionele verticale schrift, officieel hersteld in 2025 voor juridisch en administratief gebruik naast het Cyrillisch, hoewel dagelijks gebruik grotendeels beperkt blijft tot ceremoniële contexten.

Religie in Mongolië weerspiegelt verschillende geloofslagen: het Vajrayana-boeddhisme wordt beleden door iets meer dan vijftig procent van de volwassen bevolking, terwijl veertig procent zich als niet-religieus identificeert. Sjamanistische praktijken blijven bestaan ​​als cultureel substraat, en de islam, voornamelijk onder etnische Kazachen, vertegenwoordigt zo'n drie procent. De vermenging van boeddhistische en sjamanistische rituelen blijft gemeenschappelijke en individuele ceremonies vormgeven, van seizoensgebonden offers tot hemelbegrafenissen in afgelegen valleien.

De Mongoolse economie is gebaseerd op haar pastorale erfgoed en haar minerale rijkdom. Veeteelt en landbouw vertegenwoordigen samen zo'n zestien procent van het bbp; mijnbouw – gericht op koper, steenkool, molybdeen, tin, wolfraam en goud – draagt ​​zo'n tweeëntwintig procent bij. De kasjmierproductie alleen al is goed voor een vijfde van de wereldwijde ruwe productie. Groot- en detailhandel, dienstverlening, transport, opslag en onroerend goed nemen eveneens een aanzienlijk deel van de economische samenstelling in. Naast deze formele sectoren is er echter ook een informele economie – naar schatting goed voor minstens een derde van het officiële bbp – die het platteland en de stad doordringt.

De buitenlandse handel van het land is sterk gericht op China, dat bijna tachtig procent van de export absorbeert en iets meer dan een derde van de import levert. In 2023 bereikte de reële bbp-groei van Mongolië zeven procent, grotendeels gedreven door een recordproductie van steenkool voor de Chinese markt; lagere wereldwijde voedsel- en brandstofkosten hielpen de inflatie te beteugelen tot ongeveer zeven procent begin 2024. Ondanks een robuuste toename van de importvolumes werd een overschot op de lopende rekening geregistreerd, hoewel dalingen van de grondstoffenprijzen de balans in de komende jaren kunnen verschuiven. De Wereldbank beschouwt de vooruitzichten van Mongolië op middellange termijn als veelbelovend, getemperd door inflatiedruk, schommelingen in de buitenlandse vraag en begrotingsrisico's die verband houden met voorwaardelijke verplichtingen. Volgens de Aziatische Ontwikkelingsbank leefde ongeveer zevenentwintig procent van de Mongolen in 2022 onder de nationale armoedegrens, terwijl het bbp per hoofd van de bevolking bijna twaalfduizend dollar bedroeg.

Financiële infrastructuur omvat de Mongoolse effectenbeurs, opgericht in 1991. In 2024 noteerde de beurs ongeveer 180 bedrijven met een gezamenlijke marktkapitalisatie van ongeveer 3,2 miljard dollar. De International Finance Corporation (IFC) plaatst Mongolië wereldwijd op de 81e plaats wat betreft gemak van zakendoen. Krediet- en bankdiensten zijn geconcentreerd in Ulaanbaatar en een aantal provinciale centra, waardoor veel regionale gemeenschappen afhankelijk zijn van informele leningen of ruilhandel.

Transportwegen doorkruisen de uitgestrektheid van het land. De Trans-Mongoolse spoorlijn verbindt de Trans-Siberische lijn in Oelan-Oede in Rusland, loopt door Ulaanbaatar en loopt zuidwaarts om aan te sluiten op het Chinese spoorwegnet in Erenhot. Een aparte goederenverbinding van de Tavan Tolgoi-kolenvelden naar de Chinese grens beslaat zo'n 233 kilometer. Wegen buiten de verharde corridors van Ulaanbaatar neigen naar grind of eenvoudige paden; verharde routes lopen westwaarts en oostwaarts langs de Millenniumweg, naar de Russische en Chinese grens en tussen grote steden. Wegenbouwprojecten zijn gericht op het verbeteren van de bereikbaarheid, maar er bestaat slechts zo'n 4800 kilometer aan verharde weg, waarvan 1800 kilometer alleen al in 2013 werd voltooid.

Luchtvaartmaatschappijen bedienen zowel binnenlandse als internationale behoeften. Chinggis Khaan International Airport, zo'n 52 kilometer ten zuiden van Ulaanbaatar, is de belangrijkste toegangspoort. Directe vluchten verbinden Mongolië met Zuid-Korea, China, Thailand, Hongkong, Japan, Rusland, Duitsland en Turkije. MIAT Mongolian Airlines exploiteert internationale routes; luchtvaartmaatschappijen zoals Aero Mongolia en Hunnu Airlines bieden binnenlandse en regionale vluchten.

Administratief gezien is Mongolië verdeeld in eenentwintig aimags (provincies) en één provinciegemeente, Ulaanbaatar. Elke aimag bestaat uit meerdere soums (subprovincies), die doorgaans vijftien tot tweeëntwintig per provincie tellen. Cultureel en geografisch gezien kan het land worden onderverdeeld in vijf regio's: Centraal-Mongolië (Ulaanbaatar en Arkhangai), Oost-Mongolië (het hart van de steppe en de geboorteplaats van Dzjengis Khan), de Gobi-woestijn, Noord-Mongolië (beboste hoogten en het Khövsgölmeer) en West-Mongolië (diverse stammen rond het Uvsmeer en het Tavan Bogd-massief).

Het Tavan Bogd-massief, in het uiterste westen van Mongolië, bereikt zijn hoogtepunt bij de bergtop van de Khüiten (4374 m). Het nabijgelegen Uvs-meer en het omliggende bekken – dat gedeeld wordt met de Russische republiek Tuva – staan ​​op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Het Khövsgöl-meer, een uitgestrekt zoetwatermeer in het noorden, biedt een alpien landschap en is de thuisbasis van unieke waterdieren zoals de Siberische garnaal. De Onon en de Cherlen, de oostelijke zijrivieren van het Amoerbekken, herbergen de oostelijke beekprik, de Daurische rivierkreeft en de pareloester. Perioden van extreme kou, plaatselijk bekend als zud, decimeren periodiek de veestapel, wat de kwetsbaarheid van weidegronden en de economische belangen van veehouderij onderstreept.

De Mongoolse vlag draagt ​​het Soyombo-symbool: een gestileerd vuur-en-zon-embleem dat zon, maan, sterren en hemel voorstelt, ontleend aan de boeddhistische kosmologie. Dit symbool is ook te vinden op deurposten van ger's, valuta en openbare gebouwen. Over geld gesproken: de Mongoolse tögrög (ISO-code MNT, teken ₮) circuleert in coupures van 1 tot 20.000. Buiten het land is het wisselen van tögrög zeldzaam; reizigers wordt aangeraden Amerikaanse dollars mee te nemen voor grotere uitgaven, hoewel tögrög in kleine coupures essentieel blijft voor transacties op het platteland.

Culinaire gebruiken weerspiegelen het klimaat en de veehouderij. Zuivelproducten – byaslag (verse kaas), öröm (clotted cream) en aaruul (gedroogde wrongel) – en vlees domineren het dieet. Buuz (gestoomde vleesdumplings), khuushuur (gefrituurde platbroden gevuld met vlees) en tsuivan (gebakken noedels met vlees) vormen de stedelijke basisproducten, elk met een prijskaartje van een paar duizend tögrög. Plattelandsherders bereiden boodog, een gebraden geit of marmot die in de huid van het dier wordt gegaard met behulp van verhitte stenen, of khorkhog, waarbij schapenvlees, groenten en hete stenen in een afgesloten ketel boven een open vuur sudderen. Airag – gefermenteerde paardenmelk – is de traditionele drank, terwijl arkhi – gedistilleerde melklikeur – zowel medicinale als sociale functies vervult. Mongoolse wodkamerken zoals Chinggis Khaan, Soyombo en Golden Chinggis zijn overal verkrijgbaar, evenals geïmporteerde en lokale bieren.

Toeristen komen buiten de grote steden weinig officiële wegen tegen; reizen over land omvat vaak tochten over open steppe, paardrijden, kameelkaravanen in de Gobi of zelfs het volgen van delen van de oude Zijderoute. Accommodatie varieert van gerkampen in de buurt van Ulaanbaatar tot eenvoudige verblijven in provinciestadjes. Veel reizigers kiezen ervoor om te overnachten bij nomadenfamilies – een kans om te delen in maaltijden van gekookt schapenvlees en melkthee en om keelzang, adelaarsjacht of sjamanistische ceremonies bij te wonen. Liefhebbers van wilde dieren kunnen terecht bij het Przewalskipaard in Nationaal Park Khustain Nuruu, de Siberische steenbok in Altai Tavan Bogd of vogeltrektochten bij Uvs Nuur.

Veiligheidsoverwegingen omvatten onvoorspelbaar weer, vooral in de winter, en rondzwervende waakhonden op het platteland. Ontbrekende putdeksels in stedelijke en voorstedelijke gebieden vormen verborgen gevaren, vooral bij slecht zicht. Bezoekers dienen rekening te houden met de lokale gevoeligheden, met name een uitgesproken anti-Chinese sentiment: verwijzingen naar Binnen-Mongolië als Zuid-Mongolië of kritiek op het Chinese beleid kunnen aanstootgevend zijn.

Mongolië is nog steeds een van de laatste uitgestrekte open vlaktes waar nomadische tradities op grote schaal voortbestaan. De bergtoppen en woestijnen, de met gerbera's bezaaide steppen en de stad, half verloren in winterse inversielagen, vormen samen een natie die zowel oud als adaptief is, gevormd door het klimaat, veroveringen en de veerkrachtige culturen van de steppe. Hier, onder het "Land van de Blauwe Lucht", bestaan ​​moderne aspiraties en eeuwenoude ritmes naast elkaar in een landschap dat even indrukwekkend als uitgestrekt is.