Israël

Gelegen aan de oostelijke rand van de Middellandse Zee, is Israël op zijn breedste punt amper honderd kilometer breed, maar binnen zijn grenzen liggen woestijnen, vruchtbare valleien, oude steden en moderne metropolen. Begrensd door Libanon, Syrië, Jordanië en Egypte, en grenzend aan zowel de Middellandse Zee als de Rode Zee, beslaat dit slanke land een gebied dat millennia van menselijke inspanning, veroveringen en vernieuwing heeft meegemaakt. De officiële hoofdstad is Jeruzalem, terwijl Tel Aviv bruist van handel, cultuur en innovatie. Hoewel bescheiden van omvang, ontvouwen de landschappen en geschiedenis van Israël zich met zo'n dichtheid dat ze elke eenvoudige beschrijving tarten.

Het landschap van Israël, dat zich uitstrekt van de Negevwoestijn in het zuiden via de hooglanden van Judea en Samaria tot aan de groene hellingen van Galilea, vertoont grote contrasten. De Negev, die meer dan de helft van het land beslaat dat volledig onder soevereiniteit staat, is getekend door door de wind uitgehouwen makhteshim – erosiekraters zoals Ramon, zo'n 38 kilometer lang. Verder naar het noorden opent de vruchtbare vlakte van de Jizreëlvallei zich naar lage kustheuvels, terwijl de landrug uitmondt in het plateau van Jeruzalem op ongeveer 750 meter hoogte. Oostwaarts ligt de Jordaanslenk, onderdeel van het grote slenksysteem dat zich uitstrekt van Syrië tot Mozambique. Hier slingert de Jordaan zich vanaf de met sneeuw bestoven berg Hermon door het Meer van Galilea alvorens uit te monden in de Dode Zee, het laagste punt ter wereld. De kustvlakte, smal maar dichtbevolkt, gaat ten zuiden van Eilat over in de Arabah en de Golf, waar de woestijn samenkomt met het warme water van de Rode Zee.

Het klimaat van Israël verandert eveneens dramatisch. Langs de Middellandse Zeekust zijn de winters mild en regenachtig, de zomers lang en zonnig. Landinwaarts kent de semi-aride Negev hete dagen en koele nachten, terwijl de zuidelijke delen grenzen aan een ware woestijn, waar de jaarlijkse neerslag nauwelijks enkele tientallen millimeters overschrijdt. Sneeuw valt de meeste jaren op hoge bergtoppen, waaronder de omgeving van Jeruzalem; in 1942 registreerde de kibboets Tirat Zvi een verzengende 54 °C. De regenval verzamelt zich tussen oktober en april en voedt aquifers en de menselijke landbouw, maar de slinkende watervoorraden hebben de Israëlische vindingrijkheid aangewakkerd: druppelirrigatie, waterverwarming met zonne-energie en ontzilting behoren tot de creatieve oplossingen van het land voor schaarste.

Onder zijn veranderlijke luchten herbergt Israël een opmerkelijke biodiversiteit. Vier ecoregio's – van mediterrane bossen tot Arabische woestijnstruiken – herbergen bijna 2900 plantensoorten, meer dan enig ander land per vierkante meter in het Middellandse Zeegebied. De bosbedekking is gestegen van 2 procent in 1948 tot meer dan 8 procent nu, voornamelijk dankzij herbeplanting. Zo'n 380 natuurreservaten doorkruisen het landschap en beschermen endemische struiken, trekvogels en zeldzame dieren die zich verzamelen langs de trekroutes tussen Afrika en Eurazië. In de Golf van Eilat wemelen koraalriffen van het onderwaterleven, terwijl het hyperzoute water van de Dode Zee alleen resistente microben toelaat.

De menselijke aanwezigheid hier gaat terug tot de Kanaänieten, wier nederzettingen ooit verspreid lagen langs de kust en in de hooglanden. Door de eeuwen heen kwamen en gingen koninkrijken op en neer: het oude Israël en Juda, de Hellenistische rijken, Romeinse provincies, kruisvaardersenclaves en Ottomaanse districten. Elke golf liet forten, waterreservoirs en tempels achter, die nu te zien zijn in archeologische parken verspreid over het land. Megiddo en Hatzor vormen de bakermat van ondergrondse watertunnels die rond het eerste millennium v.Chr. door de Israëlieten werden uitgehouwen; het amfitheater van Caesarea en de zuilengalerijen van Beit She'an roepen Romeinse grandeur op; Masada bekroont een ruige heuvel aan de Dode Zee, een gedenkteken voor een Joodse opstand en later een symbool van veerkracht.

De moderne staat Israël ontstond te midden van de omwentelingen van de twintigste eeuw. Het zionisme, aangewakkerd door het toenemende Europese antisemitisme, streefde naar een nationaal thuisland in Palestina. Het Britse mandaatbeleid stimuleerde en beperkte afwisselend Joodse immigratie. Spanningen tussen gemeenschappen mondden uit in een burgeroorlog na het verdelingsvoorstel van de Verenigde Naties in 1947, dat door Arabische leiders werd verworpen. Op 14 mei 1948 verklaarde Israël zich onafhankelijk. In de korte oorlog die volgde, vielen naburige Arabische staten Israël binnen. Bij de wapenstilstandsovereenkomsten van 1949 bezat Israël ongeveer 77 procent van het voormalige mandaat, terwijl honderdduizenden Palestijnse Arabieren vluchtten of werden verdreven in wat zij de Nakba noemen.

In de daaropvolgende decennia nam de Israëlische bevolking toe door de komst van Joodse immigranten uit Europa, het Midden-Oosten en Noord-Afrika, waaronder ook degenen die verdreven waren of op de vlucht waren voor opkomende nationalistische bewegingen. De Zesdaagse Oorlog van 1967 markeerde een ander keerpunt: Israël veroverde de Westelijke Jordaanoever, de Gazastrook, het Sinaï-schiereiland en de Golanhoogten. Na verloop van tijd gaf Israël de Sinaï terug aan Egypte via een vredesverdrag uit 1979, maar annexeerde Oost-Jeruzalem en de Golanhoogten – maatregelen die door weinig landen werden erkend. Vrede met Jordanië volgde in 1994. Tijdelijke akkoorden met de Palestijnen in 1993 creëerden beperkt zelfbestuur in delen van de Westelijke Jordaanoever en Gaza, maar een alomvattende regeling blijft uit. In de jaren 2020 brachten de Abrahamakkoorden formele normalisatie met verschillende Arabische staten teweeg, waardoor de regionale verhoudingen verder veranderden.

Het bestuur berust op de Basiswetten, die Israël definiëren als een parlementaire democratie. De Knesset, gekozen via evenredige vertegenwoordiging, kiest de premier – het hoofd van de regering – en de president, grotendeels ceremonieel. Hoewel het land een van de hoogste levensstandaarden van Azië kent en wereldwijd op de 25e plaats staat qua bruto binnenlands product, is het politieke landschap complex. Coalitieregeringen omvatten vaak partijen van seculiere liberalen tot religieuze conservatieven, wat de diepe maatschappelijke verdeeldheid weerspiegelt over de balans tussen Joodse traditie en democratische waarden.

Economische dynamiek is een van de kenmerkende eigenschappen van Israël. Ondanks schaarse natuurlijke hulpbronnen hebben zware investeringen in landbouw, technologie en industrie het land van soberheid naar welvaart gebracht. Israël geeft relatief meer uit aan onderzoek en ontwikkeling dan welk ander land dan ook, wat het de bijnaam "start-up natie" oplevert. Het land heeft na de Verenigde Staten het op één na hoogste aantal startups ter wereld en staat op de derde plaats in de NASDAQ-genoteerde bedrijven. Intel en Microsoft vestigden hier hun eerste buitenlandse R&D-centra; vandaag de dag stimuleren zowel multinationale giganten als binnenlandse innovators doorbraken op het gebied van cybersecurity, medische apparatuur, kunstmatige intelligentie en hernieuwbare energie.

De landbouw, ooit beperkt door droge bodems, is tot bloei gekomen dankzij druppelirrigatie, kastechnologie en biotechnologie. Israël is qua landbouwproducten – citrusvruchten, olijven en dadels – vrijwel zelfvoorzienend geworden, hoewel granen en rundvlees nog steeds geïmporteerd worden. De jaarlijkse export bedraagt ​​meer dan honderd miljard dollar, waaronder machines, software, farmaceutische producten, geslepen diamanten en landbouwproducten. Ook toerisme is van vitaal belang: in 2017 kwamen er een recordaantal van 3,6 miljoen bezoekers, aangetrokken door religieuze, historische en natuurlijke attracties.

De transportinfrastructuur weerspiegelt de groei van het land. Meer dan 19.000 kilometer aan verharde wegen verbinden steden en dorpen, terwijl spoorlijnen, die sinds de jaren negentig nieuw leven zijn ingeblazen, in 2015 meer dan vijftig miljoen passagiers vervoerden. Drie internationale luchthavens – Ben Gurion, Ramon en Haifa – verbinden Israël wereldwijd; alleen al Ben Gurion verwerkte in 2023 meer dan 21 miljoen passagiers. Havens in Haifa, Ashdod en Eilat faciliteren zowel vracht- als pleziervaartuigen.

Demografisch gezien telt Israël zo'n 9 miljoen inwoners. Joden vormen ongeveer 74 procent, Arabieren ongeveer 21 procent en andere groepen de rest. Binnen de Joodse meerderheid variëren de religieuze identiteiten van seculier (Hiloni) tot ultraorthodox (Haredi). Deze laatste groep groeit snel en zal naar verwachting in 2028 meer dan 20 procent van de Joodse Israëliërs uitmaken. Arabisch, ooit een officiële taal, heeft nu een speciale status naast Hebreeuws; Engels, Russisch, Amhaars en Frans worden veel gesproken, wat de verscheidenheid aan immigrantengemeenschappen uit de voormalige Sovjet-Unie, Ethiopië en Noord-Afrika weerspiegelt.

Religieuze diversiteit reikt verder dan demografische statistieken en reikt tot de geografie van geloof. De ommuurde Oude Stad van Jeruzalem bevat monumenten die heilig zijn voor het jodendom, de islam en het christendom: de Westelijke Muur, het Al-Aqsa-moskeecomplex en de Heilig Grafkerk. Nazareth, het Meer van Galilea en Safed trekken zowel christelijke als joodse pelgrims, terwijl het Bahá'í Wereldcentrum in Haifa terrasvormige tuinen boven de Middellandse Zee siert. Druzenbedevaartsoorden, Armeense enclaves en opkomende devotionele bewegingen dragen bij aan het spirituele landschap.

Het culturele leven in Israël verweeft Joodse tradities met Arabische invloeden. De muziek varieert van de Sefardische gezangen van Sefardische Joden tot de percussie van Mizrahi-liederen, terwijl Arabische maqam de basis vormt voor veel lokale melodieën. De architectuur doet denken aan Ottomaanse koepels naast Bauhaus-herenhuizen in Tel Aviv, bekend als de Witte Stad. Ook de keuken is een fusie: falafel, hummus en shakshouka delen de menukaart met schnitzels en taarten meegebracht door Europese immigranten, allemaal verrijkt met za'atar, olijfolie en verse producten. Ongeveer de helft van de Joodse huishoudens houdt zich aan de koosjere voedingswetten; desalniettemin vinden varkenshouderijen en niet-koosjere vis een niche in een grotendeels seculiere markt.

Het dagelijks leven wordt bepaald door de Hebreeuwse kalender. De officiële rustdag is zaterdag, de sabbat, wanneer het openbaar vervoer in veel gebieden stilstaat en de winkels sluiten. Werkweken lopen van zondag tot en met donderdag – in sommige sectoren is vrijdag een halve dag – terwijl nationale feestdagen agrarische, historische en religieuze mijlpalen markeren. Sociale normen waarderen directheid in communicatie, een eigenschap die door buitenstaanders soms als bot wordt ervaren, maar in eigen land juist gewaardeerd wordt om de duidelijkheid.

Bezoekers ervaren zowel warme gastvrijheid als strikte grenzen. Vreemden bieden vaak vrijelijk hulp aan, maar bepaald gedrag – ongepaste kleding in religieuze wijken, fotograferen in Haredi-buurten tijdens de sabbat – roept afkeuring op. In de orthodoxe enclaves van Jeruzalem bijvoorbeeld is bescheiden kleding vereist en mogen voertuigen op zaterdag niet op straat rijden. Toeristengidsen benadrukken respectvol gedrag als essentieel voor positieve uitwisselingen.

Het navigeren door de complexiteit van Israël – de betwiste gebieden, de diverse bevolking, de levendige publieke debatten – vereist openheid en nieuwsgierigheid. De Westelijke Jordaanoever en Gaza staan ​​nog steeds in verschillende mate onder Israëlische controle en Palestijns bestuur, en het internationaal recht beschouwt de uitbreiding van nederzettingen daar als illegaal. Oost-Jeruzalem en de Golanhoogten zijn geannexeerd, hoewel de meeste landen deze stappen niet erkennen. Gesprekken over politiek of het Israëlisch-Palestijnse conflict kunnen beladen zijn, wat overtuigingen weerspiegelt die voortkomen uit de geschiedenis en ontberingen.

Naast deze spanningen schuilt er echter ook een impuls voor innovatie, coëxistentie en behoud. Waterbesparende technologieën die hier als eerste zijn geïntroduceerd, bedienen nu droge gebieden wereldwijd; stadsvernieuwingsprojecten in Tel Aviv behouden het Bauhaus-erfgoed en stimuleren tegelijkertijd creatieve startup-hubs. Milieu-initiatieven zijn gericht op het bestrijden van de dreigende klimaatverandering, van de uitbreiding van zonne-energie tot de bescherming van slinkende wetlands. Academische instellingen, ziekenhuizen en culturele festivals trekken bezoekers en deelnemers van over de hele wereld.

In minder dan een eeuw is Israël getransformeerd van een prille staat tot een van 's werelds meest technologisch geavanceerde samenlevingen, terwijl het tegelijkertijd oude ruïnes en heilige plaatsen beheert die echoën van de menselijke geschiedenis. De bergtoppen en valleien, woestijnen en kusten, steden en kibboetsen bieden talloze podia om veerkracht, heruitvinding en complexiteit te aanschouwen. Voor de reiziger – of de geleerde, of de pelgrim – verzet Israël zich tegen elk afzonderlijk verhaal. De essentie ervan komt naar voren in de wisselwerking van verleden en heden, geloof en moderniteit, conflict en creativiteit, alles samengeperst in een land zo klein dat de zee, de woestijn en de stad elkaar soms aan één horizon lijken te raken.