Zambia

Zambia beslaat een brede strook van zuidelijk Centraal-Afrika en strekt zich uit over een plateaugebied dat zich tussen de 1000 en 1600 meter boven zeeniveau verheft. Het grenst aan acht landen: de Democratische Republiek Congo in het noorden, Tanzania in het noordoosten, Malawi in het oosten, Mozambique in het zuidoosten, Zimbabwe en Botswana in het zuiden, Namibië in het zuidwesten en Angola in het westen. Met zijn 752.614 vierkante kilometer is het land net iets kleiner dan Chili in de lengte. Lusaka, de hoofdstad, ligt nabij het zuidelijke centrum en fungeert als knooppunt voor bijna de helft van de nationale bevolking, naast de industriële Copperbelt in het noorden.

Lang vóór de koloniale verwikkelingen zwierven jagers-verzamelaars van de Khoisan-traditie door de bossen en overstromingsvlakten. De migratie van Bantoesprekende volkeren in de dertiende eeuw introduceerde nieuwe landbouwmethoden, ijzerbewerkingsvaardigheden en stadsvorming in wat later Zambia zou worden. De Europese indringing begon in de achttiende eeuw en intensiveerde eind negentiende eeuw onder Britse auspiciën. Twee protectoraten – Barotziland-Noordwest-Rhodesië en Noordoost-Rhodesië – fuseerden in 1911 tot Noord-Rhodesië, bestuurd door de British South Africa Company, onder toezicht van Londen.

Op 24 oktober 1964 verkreeg Noord-Rhodesië de soevereiniteit van de Republiek Zambia. Kenneth Kaunda, leider van de United National Independence Party, nam het presidentschap op zich en leidde het land door een eenpartijtijdperk, gekenmerkt door het motto "Eén Zambia, één natie". Zijn regering ondernam diplomatieke inspanningen in zuidelijk Afrika en zocht naar vreedzame oplossingen in Zimbabwe, Angola en Namibië. In 1991 bracht de overgang naar meerpartijenverkiezingen Frederick Chiluba aan het presidentschap, onder de naam Movement for Multi-Party Democracy. Sindsdien heeft Zambia opeenvolgende vreedzame machtsoverdrachten gekend, te midden van voortdurende pogingen om het bestuur te decentraliseren.

Het land verdeelt zich grofweg in twee grote stroomgebieden. Driekwart ervan ligt onder de rivieren Zambezi en Kafue, terwijl het noordelijke deel afwatert in het Congobekken. Langs de zuidflank stroomt de Zambezi vanaf zijn bron in Zambia door Angola, alvorens terug te buigen en de grenzen met Namibië, Botswana en Zimbabwe te vormen. De zijrivieren – de Kafue en de Luangwa – komen samen in grensplaatsen, waar de bredere Zambezivallei overgaat in het Karibameer. Verder naar het zuidwesten strekt de Barotse Floodplain zich jaarlijks uit met regenval die piekt tussen november en april.

Noord-Zambia biedt een contrastrijk tafereel van uitgestrekte vlaktes en zacht glooiende plateaus. De Barotse-vlakte strekt zich uit tot in deze regio, maar ook de glooiende grassen van de centrale provincies. In het oosten loopt een plateau op van zo'n 900 meter bij de Zambezi tot meer dan 1200 meter landinwaarts, met als hoogtepunt de Mafinga Hills. Daar, met 2339 meter, is Mafinga Central de hoogste bergtop van Zambia. Het Muchingagebergte vormt de waterscheiding tussen de twee stroomgebieden van het land, met toppen die op sommige plaatsen de 1900 meter naderen.

Hydrologisch gezien herbergt Zambia naast de belangrijkste rivieren ook andere opmerkelijke kenmerken. De Chambeshi-rivier, de zuidelijkste bron van de Congo, slingert door wetlands en vormt vervolgens de Luapula voordat hij in het Mwerumeer uitmondt. De Kalungwishi-rivier voedt ook het Mwerumeer, terwijl de Luvua-rivier de uitstroom naar het grotere Congosysteem verzorgt. Aan de grens met Tanzania vormt de Kalambo-rivier de op één na hoogste ononderbroken waterval van Afrika. De Zambezi stort zich daarentegen naar beneden over de Victoriawatervallen, een 100 meter hoge waterval die water naar het Karibameer leidt en een van de meest herkenbare landschappen van het continent vormt.

De variatie in hoogte tempert de tropische ligging van Zambia. Het grootste deel van het land kent een vochtig subtropisch of tropisch nat-droog klimaat, met beperkte semi-aride gebieden in het zuidwesten. Het jaarlijkse weer is verdeeld in twee seizoenen: de regens van november tot april brengen warmte en vocht; het droge interval van mei tot oktober is onderverdeeld in een koelere periode en een warmere periode voorafgaand aan de regen. Koelere nachten op hoogte temperen de warmte overdag, waardoor een groot deel van het jaar na het einde van de regens gematigde omstandigheden biedt in plaats van equatoriale intensiteit.

Ecosystemen variëren van bossen en miombobossen tot graslanden en moerasgebieden. Er zijn meer dan 12.500 soorten geregistreerd, waarvan bijna twee derde dieren en ongeveer een derde planten zijn. Meer dan 3.500 wilde bloeiende planten bevolken de bodems van noord naar zuid, waarvan meer dan de helft zelden voorkomt. Onder de zoogdieren leven 242 soorten in savannes en bossen; verschillende ondersoorten, zoals de Rhodesische giraffe en de Kafue lechwe, komen nergens anders voor. De vogelpopulatie telt meer dan 750 soorten, waaronder zowel standvogels als trekvogels, waaronder de Zambiaanse baardvogel die endemisch is voor het land.

Zoetwaterhabitats wemelen van zo'n 490 gedocumenteerde vissoorten, verdeeld over 24 families. De zuidelijke uitlopers van het Tanganyikameer in Zambia herbergen de grootste concentratie hiervan, waarvan vele alleen in het meer voorkomen. Deze biologische rijkdom vormt de basis voor zowel het lokale levensonderhoud als de toeristische aantrekkingskracht van nationale parken zoals South Luangwa en Kafue, waar het bekijken van wilde dieren een groeiende economische factor blijft.

Bij de nationale volkstelling van 2022 telde Zambia 19,6 miljoen inwoners. In het koloniale tijdperk was het aantal inheemse bewoners onderschat, maar halverwege de twintigste eeuw waren de Europese en Aziatische bevolkingsgroepen aanzienlijk gegroeid. Na de onafhankelijkheid vertrokken veel Europeanen; Aziaten, voornamelijk van Indiase en later Chinese afkomst, bleven bestaan ​​en hebben vandaag de dag invloed op handel en industrie. Door verstedelijking concentreert bijna de helft van de Zambianen zich langs transportassen, waardoor plattelandsgebieden dunbevolkt zijn. De vruchtbaarheidscijfers blijven hoog, historisch gezien meer dan zes geboorten per vrouw, hoewel recente cijfers een geleidelijke daling laten zien.

Etnische identiteit blijft prominent aanwezig te midden van de moderne integratie. Belangrijke Bantoetaalgroepen zijn de Bemba (ongeveer een derde van de bevolking), de Nyanja of Chewa (bijna een vijfde) en de Tonga (ongeveer een zesde). Andere groepen – de Lozi, Tumbuka, Kaonde, Luvale en Lunda – vertegenwoordigen elk een kleiner deel. Stamstructuren blijven bestaan ​​en verbinden trouw aan traditionele leiders. Interacties tussen groepen in steden hebben gedeelde gebruiken en een opkomende nationale cultuur bevorderd, maar op het platteland blijven verschillende talen en rituelen bestaan.

Engels fungeert als officiële taal, de voertaal voor juridische zaken, onderwijs en formeel discours. Nyanja domineert in Lusaka en de oostelijke regio's, terwijl Bemba de boventoon voert in de Copperbelt. Andere inheemse talen – Lozi, Tonga, Kaonde, Lunda, Tumbuka – spelen een rol in de lokale omroep en het dagelijks leven. In stedelijke context worden vaak elementen uit meerdere talen gecombineerd, waardoor informeel straattaal ontstaat dat gekenmerkt wordt door ontleningen en vernieuwingen. Onderwijs in vreemde talen – Frans, Duits, Portugees – weerspiegelt de positie van Zambia te midden van regionale buren en wereldwijde connecties.

Zambia is sinds 1996 grondwettelijk gedefinieerd als een christelijke staat en telt meer dan 95 procent van zijn inwoners als christen, verdeeld over protestantse gemeenschappen (waaronder anglicaanse, evangelische en pinkstergemeenschappen) en rooms-katholieke gemeenschappen. Een uniek kenmerk is het sterke syncretisme, aangezien velen traditionele overtuigingen integreren met de christelijke praktijk. Kleinere religieuze minderheden zijn moslims (ongeveer 3 procent), grotendeels soennieten met ismailitische en sjiitische takken, en aanhangers van het hindoeïsme, bahá'í-geloof, sikhisme en boeddhisme. Een joodse gemeenschap, die ooit honderden leden telde, is geslonken tot minder dan vijftig.

Landbouw vormt de basis van het meeste plattelandsleven, met gewassen zoals maïs, sorghum en pinda's die op familiepercelen worden verbouwd. Minerale rijkdom – voornamelijk koper – stimuleert de exportinkomsten, hoewel de afhankelijkheid van één grondstof Zambia vanaf de jaren 70 blootstelde aan prijsschokken. Overheidsinspanningen om te diversifiëren begonnen in de jaren 90, met name toerisme, edelsteenwinning, landbouw en waterkracht. De jaarlijkse export bedraagt ​​nu gemiddeld tussen de $ 7,5 en $ 8 miljard, wat zowel koper als de opkomende niet-metaalsector weerspiegelt.

Sociaaleconomische uitdagingen blijven bestaan. In 2018 leed bijna de helft van de bevolking aan multidimensionale armoede, waarbij de percentages op het platteland aanzienlijk hoger lagen dan in de stad. Na de hoge inflatie begin jaren 2000 is de prijsstabiliteit verbeterd, maar de omvang van de publieke sector en bureaucratische obstakels blijven de hervormingen vertragen. Zambia kwam in 2000 in aanmerking voor schuldverlichting in het kader van het initiatief voor arme landen met een hoge schuldenlast, hoewel vertragingen bij het voldoen aan de prestatiecriteria de volledige uitkering tot medio 2000 uitstelden. Recente regeringen hebben begrotingsconsolidatie en structurele aanpassingen doorgevoerd, met wisselend resultaat.

Toerisme draagt ​​steeds meer bij aan het bbp en bereikte in 2021 5,8 procent, na bijna 10 procent in 2019. Natuurreservaten en nationale parken trekken de meeste bezoekers, aangetrokken door soortenrijke habitats en landschappen gevormd door de Zambezi- en Luangwa-valleien. De Zambiaanse kant van de Victoriawatervallen ligt in het Mosi-oa-Tunya Nationaal Park en biedt een minder drukke kijkervaring dan zijn Zimbabwaanse tegenhanger. Steden zoals Livingstone zijn ontstaan ​​rond de dienstverlenende sector, terwijl andere parken – North Luangwa en Liuwa Plain – zich richten op niche-ecotoerisme.

Het culturele leven verweeft oude tradities met moderne invloeden. Meer dan zeventig seizoensceremonies markeren de landbouwkalender, koninklijke overgangen en gemeenschappelijke mijlpalen. Evenementen zoals Kuomboka herinneren aan de verplaatsing van de Lozi-koning van de uiterwaarden naar hoger gelegen gebieden, terwijl Nc'wala de eerste vruchten van de Nyasa Tonga viert. Geheime rituelen blijven voortbestaan ​​binnen spirituele gemeenschappen en ambachtslieden maken nog steeds manden, krukken en houtsnijwerk van lokale materialen. Trommelen en dansen begeleiden zowel openbare festivals als privérituelen, terwijl stedelijke centra ook reggae, rumba en hedendaagse Afrikaanse genres herbergen.

Elk aspect van Zambia's verhaal weerspiegelt de aanpassing aan een land met veranderende wateren, verschillende hoogtes en eeuwen van menselijke inspanning. De plateaus herbergen de sporen van vroege bewoners; de valleien dragen de erfenis van koloniale grenzen; de steden illustreren de consolidatie van diverse volkeren. Door politieke veranderingen, milieuproblemen en economische moeilijkheden heeft Zambia een identiteit ontwikkeld die zowel lokale specificiteit als regionale verbondenheid omarmt. De contouren van de rivieren en het ritme van de regenval blijven levens bepalen, terwijl de wisselwerking tussen traditie en innovatie de weg wijst naar een onzekere maar vastberaden toekomst.