Port-o-Prens

Port o Prens se predstavlja kao jedinstvena urbana tačka oslonca Haitija — smešten na polumesecu Gonavskog zaliva, sa procenjenih 1.200.000 stanovnika unutar svojih opštinskih granica i skoro 2,6 miliona širom svog šireg metropolitanskog obima 2022. godine. NJegova amfiteatralna topografija se proteže od zaklonjenih kejeva do valovitih grebena koji čuvaju neformalna naselja; njegove koordinate, usidrene na zapadnom kraju Hispaniole, postavljaju ga i kao čuvara i kao lonac turbulentne hronike nacije.

Od najranijih Taino naroda, čiji su kanui pratili prirodnu luku zaliva, Port o Prens je služio kao čvor pomorske razmene; njegovo formalno osnivanje pod francuskom poveljom 1749. godine dalo je urbanu šemu orijentisanu ka pomorskom saobraćaju, gde se trgovina okupljala duž niskih kejeva dok su se kuće pele ka izlasku sunca. Danas se Delmas nalazi južno od Međunarodnog aerodroma Tusen Luvertur poput šarke između jezgra grada i njegovog predgrađa; Karfur se proteže ka jugozapadu, komuna skromnih sredstava isprekidana grupama zanatskih prodavaca; Petion Vil, na jugoistoku, pokazuje enklavu relativnog bogatstva, gde avenije sa drvoredom i vile od medenjaka govore različitim društvenim slojevima.

Na pola puta uz brda iznad zaliva, rast sirotinjskih zajednica komplikuje broj stanovnika, pri čemu Site Solej zauzima sumorno istaknuto mesto. Taj okrug – nedavno administrativno odvojen od samog grada – otelotvoruje vezu siromaštva i endemske nesigurnosti, ispisan uskim uličicama, improvizovanim skloništima i sveprisustvom naoružanih kolektiva. Te naoružane mreže, koje često deluju uz tajne sankcije usred fragmentirane uprave, održavaju otmice, masakre, čak i rodno motivisane zločine, ostavljajući građanski autoritet umanjenim, a mnoga naselja efikasno pod paralelnom vlašću.

Narativ o nasleđu Port-o-Prensa odvija se u slojevima: trijumf emancipacije 1804. godine, kada su deca porobljenih Afrikanaca osnovala drugu republiku u Americi; ponavljajuće seizmičke konvulzije, pre svega potres magnitude 7,0 stepeni Rihterove skale 12. januara 2010. godine, koji je u ruševine srušio rotondu Nacionalne palate sa kupolom i odneo oko 230.000 života, prema vladinim procenama. Nakon toga, inicijative za obnovu pojavile su se usred sporog napretka – ožiljci srušenih kancelarija i zatvorenih ministarstava služe kao podsetnici na nesigurnu ravnotežu grada između težnji i raspada.

Klimatski ritmovi oblikuju svakodnevno iskustvo. Od marta do novembra, sezonske kiše stižu u dva krešenda - prvo u aprilu i maju, zatim od avgusta do oktobra - donoseći bujne pljuskove koji naduvaju jaruge i poplavljuju niže delove zemlje. Zatišje u junu i julu pruža privremeni predah; zatim, od decembra do februara, preovladava suša pod nebom često ispunjenim saharskom prašinom. Temperature, retko podležući ekstremima, kreću se u toplim ili vrućim granicama, a vlažnost je stalni pratilac.

Demografski sastav odražava mozaik porekla Haitija. Preovladava afričko poreklo; birasne porodice – istorijski povezane sa trgovinom – koncentrišu se u uzvišenim četvrtima; male, ali uspostavljene zajednice azijskog i evropskog nasleđa angažuju se u trgovačkim i profesionalnim sferama. Arapski Haićani sirijskog i libanskog porekla održavaju trgovačka središta u centru grada. Ove niti se spajaju duž gradskih ulica, među kojima se nalaze avenije nazvane po abolicionističkim ličnostima DŽonu Braunu i Čarlsu Samneru – svedočanstvo solidarnosti iskovane preko atlantskih podele.

Ekonomska aktivnost odražava dualnost formalnosti i improvizacije. Komercijalni izvoz – kafa i šećer su najveći – dolazi iz okolnih zaleđa; izvoz obuće i sportske opreme je opao u prošlosti. Unutar gradskih granica, fabrike sapuna, tekstilni ateljei, cementare i pogoni za preradu hrane obeležavaju industrijski otisak koji se bori sa neredovnim snabdevanjem električnom energijom i degradacijom infrastrukture. Turizam, nekada podstaknut kruzerima sve dok političke turbulencije nisu narušile poverenje posetilaca, sada se drži kulturnih znamenitosti: hotela Olofson iz 19. veka, njegove fasade od medenjaka i zelenih verandi ovekovečenih u književnim predanjima; skoro uništenog i sporog vaskrsenja katedrale u Port o Prensu, čiji su neoromantičarski šiljci nekada probijali karipsko nebo.

Kulturni izraz prožima urbani pejzaž. Na imanju Nacionalne palate – njenih originalnih kostiju iz 18. veka slomljenih u dva ciklusa razaranja i obnove – nalazi se Nacionalni muzej, čuvar artefakata, od kraljevskih pištolja do pomorskih relikvija pronađenih sa Kolumbove Santa Marije. U blizini, Muzej umetnosti Haitija u Koledžu Sen Pjer izlaže platna majstora naivne škole; Nacionalni panteon Haitija (MUPANAH) pripoveda sagu o herojima nezavisnosti kroz statue i natpise. Nacionalna biblioteka i Nacionalni arhiv čuvaju arhivske tragove kolonijalnih edikta i republikanskih dekreta; Umetnička galerija „Ekspresions“ zastupa savremene glasove. Otkriće, u aprilu 2015. godine, predstojećeg Hrama svetaca poslednjih dana signaliziralo je i versku diverzifikaciju i arhitektonsku posebnost, a njegov granitni profil spreman je da se pridruži šarolikoj silueti Port o Prensa.

Saobraćajne arterije se radijalno protežu od prestonice. Ovde izviru Nacionalni put br. 1 i Nacionalni put br. 2, respektivno severni i južni magistralni putevi; oba su pretrpela epizode ​​zanemarivanja, najznačajnije nakon puča 1991. godine, kada su fondovi za popravku koje je finansirala Svetska banka podlegli korupciji i skraćivanju. Tercijarni put, RN 3, vijuga ka centralnom platou, ali se retko koristi zbog svog trošnog stanja. Unutar grada, „tap-tap“ – jarko obojeni pikapi – čine cirkulatorni sistem javnog prevoza, prevozeći putnike duž fiksnih ruta uprkos saobraćajnim zastojima. Međunarodna luka Port o Prens, iako opremljena dizalicama i prostranim vezovima, pati od nedovoljne iskorišćenosti usred preteranih naknada, ustupajući obim tereta dominikanskim susedima. Nasuprot tome, Međunarodni aerodrom Tusen Luvertur, osnovan 1965. godine, ostaje glavna vazdušna kapija Haitija, usmeravajući nestabilan tok misija pomoći, povratnike iz dijaspore i povremene turiste sklone da pređu nakitnim avionima do provincijskih aerodroma kojima upravljaju Karibinter i Sanrajz ervejz.

Svakodnevna trgovina se odvija na pijacama i duž trotoara, gde prodavci prodaju proizvode, odeću i kućne potrepštine. Dalekovodi, koji se nadvijaju iznad glave, spajaju naselja u fraktalnom obrascu, dok sistemi za filtriranje zamenjuju formalne vodovodne cevi. Neformalne ekonomije cvetaju; opstanak zavisi od sposobnosti trampe, pregovaranja, improvizacije. Nezaposlenost je na akutnim nivoima, a nedovoljna zaposlenost pogoršava nesigurnost i u centru i na periferiji. Šačica bogatih enklava – uglavnom u Petion-Vilu – uživa u relativnoj bezbednosti i komunalnim uslugama, ali ova ostrva reda oštro se ističu u odnosu na širi milje nestabilne uprave i građanskog propadanja.

Obrazovanje i zdravstvena zaštita, kojima upravlja mreža državnih institucija, verskih klinika i nevladinih organizacija, suočavaju se sa istim nedostacima koji pogađaju svaki sektor: nedovoljno finansiranje, krhkost infrastrukture i povremeno zapošljavanje. Umesto sveobuhvatnih mreža socijalne sigurnosti, gradske zajednice se oslanjaju na solidarnost – udruženja suseda, crkvene mreže, doznake dijaspore – kako bi ublažile najugroženije. Usred ovih nedaća, inicijative na nivou građana – koncerti na javnim trgovima, umetničke radionice u rekonstruisanim dvorištima, škole šatora u zemljotresom razorenim naseljima – potvrđuju otporan duh grada.

Sumrak u Port o Prensu ne briše svoja bdenja. Ulična svetla svetle povremeno; generatori zuje u dvorištima; neprestani hor kucanja, sirena i pešačkog saobraćaja se nastavlja. U Site Soleju, treperavi plamenovi sa šporeta raspršuju se kroz tamu; u Delmasu i Karfuru, noćne pijace oživljavaju sjaj sijalica nanizanih po tezgama. U hotelu Olofson, bugenvilija prekriva verande gde pijanisti sviraju džez kadence, a širom grada pesnici recituju ode preživljavanju u kafićima koji služe i kao sale za građanske debate.

Za posetioce koji stižu kroz hodnike aerodroma, prvi utisak je utisak kinetičkog nereda – redovi taksista, carinici koji sporadično koriste autoritet, mrmljanje kreolskog i francuskog jezika koje se vijuga poput pasata. Pa ipak, oni koji se upuste dalje od sale za dolaske otkrivaju slojeve nijansi: gvozdene radove iz kolonijalnog doba na kućicama od medenjaka; murali koji prikazuju ceremonije vudua pored murala heroja nezavisnosti; okupljanja na otvorenom na Marsovom polju, gde su projekti modernizacije ubacili pešačke šetališta i javne klupe usred neravnih trotoara.

U svojoj totalitetu, Port o Prens se opire površnoj karakterizaciji. On je istovremeno kolevka suvereniteta i lonac inercije; amfiteatar društvene stratifikacije gde vidici u zoru otkrivaju valovite krovove koji se uzdižu sloj po sloj, kao da svaki nivo otelotvoruje sloj nade. Puls grada je neujednačen - pulsira u trenucima političkih demonstracija, posrće pod teretom endemskog nasilja, uzdiže se u smehu dece koja šutiraju krpene lopte u uskim ulicama. NJegovi stanovnici, naslednici nasleđa prkosa i domišljatosti, kreću se kroz svakodnevnu neizvesnost sa upornošću koja prkosi očaju.

Horizont iza zaliva ostaje jednako neizvestan kao i upravljanje gradom: stalne kampanje za obnovu obećavaju nove puteve i moderne zgrade, ali sećanje na napuštene projekte ublažava optimizam. Ipak, usred žara urušenih fasada i lavirintskih uličica sirotinjskih četvrti, život opstaje. Sa pozicije iznad luke, obrasci stanovanja, trgovine, bogosluženja i razonode prepliću se u tapiseriji koja nije ni harmonična ni potpuno isprekidana, već simbolična za metropolu koja se koleba između težnji i entropije.

U konačnoj analizi, susret sa Port o Prensom je susret sa gradom koji je manje definisan seizmičkim pukotinama nego njegovom nepokolebljivom sposobnošću za obnovu. NJegove amfiteatralne padine uzdižu se ka neizvesnom nebu; njegovi kejevi ostaju kapije ka širim svetovima; njegovi stanovnici održavaju krhku međuzavisnost između opstanka i nade. Ovde, usred spleta dalekovoda i podvodnih struja političke borbe, srce Haitija kuca – ponekad nepravilno, često protiv svih očekivanja, stalno insistirajući na sopstvenom opstanku.