Rovinj

Rovinj zauzima vitki rt na zapadnoj obali Istarskog poluostrva, njegova kompaktna silueta se proteže u severni Jadran poput izbledelog prsta koji prati vekove ljudskog napora. Grad se uzdiže u nivoima sa blago nagnute obale, krunisan zvonikom svoje parohijske crkve iz petnaestog veka, a uokviren morem i nebom u tonovima ružičaste i zlatne u zoru i sumrak. Od svojih najranijih dana kao naselja ilirskih i mletačkih plemena do svog sadašnjeg statusa jedne od najistaknutijih hrvatskih priobalnih destinacija, Rovinj nosi obeležja slojevite istorije, promenljivih suvereniteta i lokalne kulture koja ostaje duboko ukorenjena i u kopnu i u moru.

Od samog početka, identitet Rovinja oblikovan je njegovim jezicima. Hrvatsko ime, Rovinj, odražava slovensko nasleđe koje se formiralo posle Drugog svetskog rata, dok italijanski i mletački naziv – Rovinjo – i istriotske varijante, Ruveinjo ili Ruveinjo, podsećaju na epohe u kojima su jezici izvedeni iz latinskog dominirali lokalnim govorom. Romanski idiom nekada široko rasprostranjen u zapadnoj Istri, Istriot danas opstaje samo u ustima šačice stanovnika, ostaci jezičkog nasleđa koje seže još do rimskog doba. Zvanično, opština podjednako poštuje i hrvatski i italijanski jezik, dvojezičnim statutom koji štiti imena mesta i građanske funkcije u oba idioma i čuva simbol multikulturalnog ustava grada.

Zabeležena priča o Rovinju počinje u antici. Pre nego što su Rimljani prešli kanal koji je tada odvajao ostrvo od kopna, ilirska plemena su već naselila stenovito ostrvce koje će postati srednjovekovno jezgro grada. Pod rimskom vlašću nosilo je imena kao što su Arupinium i Mons Rubineus pre nego što se na mapama iz tog perioda razvilo u Ruginijum i Ruvinijum. U šestom veku, naselje je postalo deo Vizantijskog egzarhata u Raveni, da bi 788. godine prešlo pod vlast Franačkog carstva. Tokom narednih nekoliko vekova, Rovinj je bio pod vlašću raznih feudalnih gospodara sve dok 1209. godine nije došao pod jurisdikciju Akvilejske patrijaršije, koju je predvodio Volfger fon Erla.

Transformativno poglavlje počelo je 1283. godine, kada je Mletačka Republika pripojila Rovinj svom državnom okrugu (Stato da Màr). Tokom narednih pet i po vekova, grad se razvio u jedan od glavnih urbanih centara Istre pod mletačkom vlašću. Odbrambeni zidovi su se uzdizali u dva koncentrična prstena, a tri glavna vrata su regulisala ulaz; ostaci tih bedema i dalje se drže krivudavih uličica starog grada. Balbijev luk, podignut 1680. godine na kraju pristaništa okrenutom ka moru, stoji pored sat-kule iz kasne renesanse kao ostatak tog utvrđenog doba. Pod mletačkom upravom, Rovinj je 1531. godine izdao svoj prvi gradski statut, kodifikujući zakone za zajednicu koja je do tada izrasla u živahnu luku i ribarsko središte. Tek 1763. godine je uski kanal koji je zatvorio grad od kopna zatrpan, ujedinivši ostrvo i kontinent i postavivši temelje za konačno širenje naselja.

Pad Mletačke republike 1797. godine doveo je do kratkog francuskog perioda pre nego što je Rovinj pripojen Austrijskom carstvu, status koji je zadržao do Prvog svetskog rata. Austrijski popis stanovništva iz 1911. godine zabeležio je da je 97,8% stanovnika govorilo italijanski, što svedoči o jezičkoj dominaciji koja se stvarala tokom vekova mletačke vladavine. Posle 1918. godine, Rovinjo je uključen u Kraljevinu Italiju, da bi 1947. godine prešao u novoformiranu Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju, unutar Socijalističke Republike Hrvatske. Te godine je takođe došlo do standardizacije hrvatskog oblika, Rovinj, kao zvaničnog imena grada. Posleratni period je doveo do odlaska mnogih italijanskih porodica, što je demografski pomak koji je promenio kulturni sastav grada. Nakon secesije Hrvatske 1991. godine, Rovinj se pojavio kao ključni centar novoosnovane Istarske županije, koja je danas treća po broju stanovnika iza Pule i Poreča.

Prema popisu iz 2021. godine, opština broji 12.968 stanovnika, od kojih 11.629 živi u samom gradu. Ostatak živi u susednom naselju Rovinjsko Selo. Dve decenije ranije, 2001. godine, ove brojke su dostigle 14.294, odnosno 13.056, što je blagi pad koji odražava šire demografske trendove u ruralnoj i priobalnoj Hrvatskoj. Uprkos ovim fluktuacijama, Rovinj zadržava vitalnost i kao živa zajednica i kao magnet za posetioce koje privlači njegovo istorijsko nasleđe i pomorsko okruženje.

Klima ima presudan uticaj na život u Rovinju. Klasifikovan kao vlažni suptropski (Köppen Cfa), grad beleži prosečnu januarsku temperaturu od 4,8 °C (40,6 °F) i dostiže 22,3 °C (72,1 °F) u julu, što daje godišnji prosek od 13,4 °C (56,1 °F). Zapisi vođeni od 1949. godine pokazuju maksimum od 37,1 °C 2. avgusta 1988. i minimum od -14,8 °C 7. januara 1985. godine. Obližnja meteorološka stanica u Svetom Ivanu na pučini, osnovana 1984. godine i smeštena na osam metara iznad nivoa mora, zabeležila je vrhunac od 34,2 °C 5. avgusta 2017. i minimum od -6,5 °C 29. decembra 1996. godine. Prosečna količina padavina iznosi 941 mm godišnje, raspoređenih po godišnjim dobima, dok je prosečna vlažnost vazduha 72 procenta. Od maja do septembra, grad uživa u više od deset sunčanih sati dnevno, a temperature mora se penju iznad 20 °C od sredine juna do septembra, sa godišnjim prosekom od 16,6 °C. Ovi uslovi su temelj i lokalnog ekosistema - maslinjaka, vinograda i obilja mediteranske flore - i ritma turizma koji definišu ekonomiju.

Geografski gledano, prvobitni ostrvski oblik grada obeležava se lavirintom uskih uličica, nesavršeno pravih i često kulminirajućim malim trgom ili strmim stepenicama. Iza rta, Rovinjski arhipelag obuhvata dvadeset dva ostrvca raštrkana poput dragulja po Jadranu. Neka su mala i nenaseljena, njihove obale su dostupne samo privatnim brodom, dok se na drugima nalaze skromni hoteli do kojih se stiže redovnim čamcima iz centra grada. Zajedno, oni svedoče o trajnom pomorskom nasleđu Rovinja i nude osamljene uvale za one koji traže predah od vreve kopna.

Turizam predstavlja primarnu ekonomsku aktivnost, posebno tokom glavne sezone od maja do septembra. U tim mesecima, barovi, restorani i galerije ostaju otvoreni do kasno uveče; vansezonsko radno vreme je skraćeno, što odražava oscilaciju broja posetilaca. Prema podacima Turističke zajednice Istre, Rovinj je drugi u županiji po broju noćenja, što je pokazatelj njegove jake privlačnosti uprkos konkurenciji iz Pule i Poreča. Glavna turistička osovina počinje na autobuskoj stanici i vodi u istorijski grad, gde niz taverni, klubova i restorana podstiče stalan tok večernjih pešačkih prometa.

Ulica Karera, potpuno pešačka zona, čini okosnicu komercijalnog života Rovinja. Okružena nezavisnim buticima i umetničkim galerijama, nudi lokalne zanate, zanatske proizvode i suvenire u prijatnom okruženju bez buke vozila. U blizini trga Valdibora, na obodu starog grada, svakodnevno radi pijaca, koja nudi sveže proizvode - voće, povrće, sireve, maslinova ulja i vina - nabavljene sa okolnih istarskih farmi. Kao društveni forum koliko i mesto trgovine, pijaca ističe vezu zajednice sa njenim agrarnim korenima.

Smeštaj u Rovinju obuhvata spektar od privatnih apartmana i soba do kampova, bungalova i hotela sa ocenom od dve do pet zvezdica. Trio luksuznih objekata hotelske grupe Maistra - Hotel Monte Mulini, Hotel Lone i Grand Park Hotel Rovinj - čine vrhunski segment tržišta, a svaki objekat nudi moderne udobnosti i panoramski pogled na more. Na obližnjim ostrvcima, nekoliko manjih hotela pruža mirniji kontrapunkt opcijama na kopnu, do kojih se može doći brodskim prevozom koji je tempiran prema potrebama gostiju koji prenoće.

Pristup Rovinju olakšan je sa dva obližnja aerodroma: Pula, oko dvadeset milja južno, i Trst, otprilike sedamdeset milja severozapadno u Italiji. Tokom letnjih meseci, niskotarifne avio-kompanije poput Rajanera pružaju direktne veze iz Zapadne Evrope, a IziDŽet povezuje razne britanske gradove sa Pulom. Iznajmljivanje automobila je dostupno na svakom aerodromu, a položaj grada blizu istarske mreže autoputeva obezbeđuje jednostavan pristup automobilima regionalnim centrima, uključujući Veneciju, Rijeku i Zagreb. Brzi trajekt saobraća tokom letnje sezone između Venecije i Rovinja, nudeći alternativnu rutu koja prelazi Jadran za oko dva i po sata. Venecija i Ravena su nekada bile povezane sa Rovinjem dodatnim uslugama - nedeljnim brzim trajektima za Ravenu i Čezenatiko koji su saobraćali sve dok kompanija Emilija-Romanja nije prestala sa radom 2012–13. godine.

Unutar Istre, železnička stanica Kanfanar nalazi se oko deset milja u unutrašnjosti, povezujući poluostrvo sa Rijekom, mada većina putnika preferira autobuske linije zbog njihove veće učestalosti i praktičnosti. Lokalna autobuska stanica nalazi se na jugoistočnom kraju ulice Carera, pružajući direktne regionalne linije. Kao ostatak ranijih transportnih era, ogranak Istarske železnice nekada je saobraćao između Kanfanara i Rovinja od 1876. godine do njenog zatvaranja 1966. godine - žrtva, kaže se, usmerenosti Jugoslavije na drumski saobraćaj sredinom veka. Ostaci pruga i starih staničnih zgrada ostaju vidljivi na poljima i u šumama, nemi spomenici prošlom dobu parnih motora.

Kroz svoju istoriju, Rovinj je zadržao dvostruki karakter: s jedne strane, radna ribarska luka i centar lokalnog života za stanovnike tokom cele godine; s druge strane, sezonski magnet za posetioce koje privlače njegov istorijski centar, suncem obale i blaga klima. U svojim kamenim fasadama i uskim uličicama, u ritualima svojih pijaca i oseci svojih ribarskih brodova u zoru, grad čuva osećaj mesta koji je nadživeo niz carstava i država pod čijim se zastavama vijorio. Danas, kao i u prošlim vekovima, Rovinj stoji na ušću kopna i mora, istorije i sadašnjosti, nudeći i praktične ritmove priobalne zajednice i neopipljivu privlačnost koju samo vreme - mereno slojevima kamenog zida i vekovnim običajima - može da pruži.