Maribor

Maribor, w którym w 2021 r. mieszkało około 114 000 osób, jest drugim co do wielkości miastem w Słowenii i najważniejszym ośrodkiem miejskim tradycyjnego regionu Dolna Styria. Zajmuje część regionu Drawa we wschodniej Słowenii, gdzie rzeka Drawa krętą ścieżką przepływa przez żwirowy taras otoczony zalesionymi zboczami masywu Pohorje na południowym zachodzie oraz falistymi wzgórzami Slovenske Gorice i Kozjak na północy.

Początki Mariboru wyłaniają się z mgieł późnego średniowiecza — po raz pierwszy odnotowano je w 1164 r. jako zamek, uznano je za osadę w 1209 r. i przyznano pełny status miasta w 1254 r. — i od tego momentu było świadkiem wielkich nurtów historii Europy Środkowej. Przez stulecia znajdowało się pod patronatem monarchii habsburskiej, aż do czasu, gdy po I wojnie światowej pułkownik Rudolf Maister i jego wolontariusze zabezpieczyli miasto dla nowo powstałego państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów, które wkrótce potem przystąpiło do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców — znanego później jako Jugosławia. Podczas II wojny światowej Maribor przetrwał okupację niemiecką, by po 1945 r. ponownie dołączyć do socjalistycznej republiki Jugosławii; rozpad Jugosławii i proklamacja niepodległości Słowenii w czerwcu 1991 r. zapoczątkowały nowy rozdział, w którym Maribor umocnił swoją pozycję jako transregionalny ośrodek finansowy, edukacyjny, handlowy i kulturalny.

Charakter topograficzny miasta definiuje rzeka Drawa, której szeroki bieg tworzy Wyspę Mariborską (Mariborski otok) — miejsce szanowanej miejskiej łaźni publicznej, wciąż używanej i odwiedzanej przez mieszkańców i turystów — i dzieli gminę na północną i południową dzielnicę. Dwa wzniesienia — Wzgórze Kalwarii i Wzgórze Piramidy — wznoszą się nad tkanką miejską, a ich zbocza pokrywają winnice, które oddają hołd wielowiekowej tradycji winiarskiej Mariboru. Na szczycie Wzgórza Piramidy znajdują się ruiny twierdzy z XI wieku i kaplica z XIX wieku, z których rozciąga się panorama czerwonych dachówek, wijących się dróg wodnych i odległych grzbietów.

To miejskie centrum jest podzielone na jedenaście odrębnych dzielnic, z których każda nosi słoweńską nazwę mestna četrt i jest zjednoczona czterema mostami drogowymi, mostem kolejowym i kładką dla pieszych, które rozciągają się nad nurtem Drawy. Na północy leży Center — z renesansowym ratuszem i barokową kolumną morową — Koroška Vrata i Ivan Cankar; na południu rozciągają się Magdalena, Nova Vas, Pobrežje, Radvanje, Studenci, Tabor, Tezno i ​​połączony okręg Brezje–Dogoše–Zrkovci. Takie rozgraniczenia nie przeczą ani spójności miasta, ani łatwości nawigacji, ponieważ wąskie uliczki starego centrum miasta łatwo ustępują miejsca ruchowi pieszemu i są uzupełniane przez rozległą, choć sporadycznie częstą sieć autobusową.

Klimatycznie Maribor zajmuje próg między wilgotnym kontynentalnym a oceanicznym; zimy zazwyczaj utrzymują się w punkcie zamarzania, podczas gdy średnie temperatury w lipcu przekraczają 20 °C, co sprzyja rozwojowi odmian winorośli, które uczyniły ten region sławnym — najsłynniejszą jest winorośl Žametovka, której ponad czterowiekowy pień w Starym Domu Winorośli w dzielnicy Wielki Post jest wpisany do Księgi Rekordów Guinnessa. Roczne opady wynoszą około 900 mm, a z około 266 dniami słonecznymi Maribor plasuje się wśród najbardziej słonecznych gmin w Słowenii. Jednak pamięć klimatyczna zachowuje również ekstrema — 8 sierpnia 2013 r. fala upałów podniosła rtęć do 40,6 °C na stacji meteorologicznej Maribor–Tabor.

Dziedzictwo architektoniczne miasta rozwija się jak kronika europejskich stylów: pozostałości średniowiecznych fortyfikacji obejmują Wieżę Sądu, Wieżę Wodną i Wieżę Żydowską, które niegdyś tworzyły pierścień wokół śródmieścia; gotyckie maswerki przetrwały w katedrze z XIII wieku, podczas gdy synagoga z XIV wieku — jedna z najstarszych w Europie — została przekształcona w centrum kulturalne. Zamek Betnava i ruiny zamku w Górnym Mariborze na Wzgórzu Piramid świadczą o feudalnych ambicjach, podczas gdy Kolumna Dżumy na głównym placu i imponujące barokowe fasady w innych miejscach przypominają o próbach minionych epok. Na obrzeżach historycznych dzielnic nowoczesność zagościła na dobre: ​​kładka dla pieszych Studenci została przeprojektowana w 2008 r. przez firmę Ponting, zdobywając międzynarodowe wyróżnienia, a konkurs architektoniczny z 2010 r. wymusił propozycje nowej galerii sztuki, promenad nadbrzeżnych i współczesnej kładki dla pieszych. Choć posunięto się jedynie do przodu w kwestii przebudowy nasypów i kładki, a planowane centrum kulturalne MAKS powstaje obecnie w miejscu, gdzie kiedyś zapowiadała się galeria sztuki.

W środowisku akademickim i badawczym Maribor cieszy się szacunkiem jako siedziba Uniwersytetu Mariborskiego — założonego w 1975 r. — oraz instytucji takich jak Alma Mater Europaea, obok szanowanych szkół średnich, w tym Prva gimnazija Maribor i II. gimnazija Maribor. Jednocześnie miasto kultywuje alternatywną scenę artystyczną w Centrum Kultury Pekarna, mieszczącym się w byłej piekarni wojskowej na obrzeżach dzielnicy Magdalena, a każdego czerwca odbywa się dwutygodniowy Festiwal Wielkiego Postu na brzegu rzeki, gromadzący wykonawców opery, baletu, jazzu i repertuaru klasycznego w celebracji, która ożywia nabrzeże ponad setką wydarzeń.

Dziedzictwo gastronomiczne Mariboru jest ściśle powiązane z jego rolniczymi bogactwami: lokalne specjały obejmują zupę grzybową z kaszą gryczaną, kwaśną zupę flakową, kiełbaski podawane z kiszoną kapustą, pierogi z serem i gibanicę, wielowarstwowe ciasto budyniowe. Piwnica winna Vinag, zajmująca około 20 000 m² i rozciągająca się na prawie dwa kilometry pod ziemią, przechowuje 5,5 miliona litrów wina, oferując podziemne świadectwo wybitności enologicznej regionu. Poza sferą winiarską goście znajdą tu zarówno dania słoweńskie, jak i międzynarodowe, a także lokale serwujące kuchnię serbską — ze względu na bliskość Mariboru do granicy z Austrią i jego trwałe dziedzictwo wielokulturowe.

Media i komunikacja pulsują w Radio City — najczęściej słuchanej stacji komercyjnej w Mariborze — obok Radia NET FM, Radia Maribor, Rock Maribor, Radia Brezje i prowadzonego przez studentów MARŠ. Park miejski z akwarium, terrarium i Trzema Stawami otoczonymi ponad setką gatunków drzew liściastych i iglastych zapewnia zielone wytchnienie, podczas gdy sieciowe ścieżki rowerowe i szlaki na zboczach Pohorje zyskały Mariborowi reputację wśród entuzjastów kolarstwa górskiego; coroczne Mistrzostwa Świata w Kolarstwie Górskim gromadzą kolarzy na podjeździe pod górę.

Dojazd do Mariboru jest różnorodny: drogą A1/E57 łączy go z Lublaną; E59 łączy go z Zagrzebiem; trasy E59/E65/E71 prowadzą do Budapesztu; a E57/E70 przewozi podróżnych z Triestu. Austriackie przejścia graniczne znajdują się zaledwie kilka minut drogi, ułatwiając dostęp z Grazu, Klagenfurtu i Villach — chociaż wszyscy, którzy odważą się na słoweńskie autostrady, muszą zabezpieczyć winietę, czy to tygodniową, czy miesięczną. Odległości do stolic regionalnych są zwięzłe: około 123 km do Lublany, 110 km do Zagrzebia, 340 km do Budapesztu i 255 km do Wiednia; dalej leżą Paryż (1 299 km), Londyn (1 488 km) i Nordkapp (3 699 km). Główny dworzec kolejowy, na Partizanska cesta, oferuje bezpośrednie połączenia z Wiednia w ciągu trzech i pół godziny, z Grazu w ciągu godziny i z Zagrzebia w ciągu trzech i pół godziny, podczas gdy autobusy odjeżdżają do Sarajewa, Neum, Wiednia i Tuzli. Chociaż lotnisko Edvard Rusjan pozostaje pozbawione regularnych lotów od 2018 r., pobliskie węzły w Lublanie, Grazu i Klagenfurcie zapewniają usługi tanich przewoźników, a połączenia kolejowe z lotniska w Grazu dowożą pasażerów do Mariboru w ciągu około dziewięćdziesięciu minut.

W mieście orientację w terenie ułatwiają dwa centra informacji turystycznej — jedno obok kościoła franciszkanów na ulicy Partizanskiej, drugie w Old Vine House na ulicy Lent — które wydają mapy i organizują noclegi. Wewnętrzne centrum zachęca do eksploracji pieszych, jednak na wycieczki peryferyjne kursuje flota autobusów od 05:00 do 23:30 w dni powszednie i od 06:00 do 22:30 w weekendy, z biletami jednorazowymi zakupionymi na pokładzie lub z wyprzedzeniem. Wynajem samochodu jest zalecany na wycieczki na szersze tereny wiejskie, gdzie drogi regionalne zapewniają dostęp do ukrytych dolin i leśnych polan; w niebieskich strefach parkingowych w centrum miasta obowiązują stawki godzinowe, chociaż opłaty maleją w przypadku dłuższych postojów, a miejskie parkingi i garaże oferują alternatywy, gdy zaczynają się godziny wieczorne.

Wreszcie, dla tych, którzy pragną natychmiastowego transportu, taksówki działają 24 godziny na dobę na postojach w pobliżu stacji kolejowej i Trg svobode, pobierając opłatę w wysokości około 0,70 € za kilometr. W tym połączeniu starożytnych twierdz, porośniętych winoroślą wzgórz, okazałych alei i powstających dzielnic kulturalnych, Maribor utwierdza się nie tylko jako stolica wina Słowenii, ale także jako symboliczna brama do wschodnich rubieży kraju — miasto, którego wielowarstwowa historia i trwałe tradycje wciąż się rozwijają, podobnie jak tarasy winnic, wbrew niezmiennemu nurtowi Drawy.