Girona

Girona, stolica prowincji o tej samej nazwie oraz comarca Gironès i vegueria Girona, zajmuje pozycję o wyjątkowym znaczeniu strategicznym u zbiegu rzek Ter, Onyar, Galligants i Güell. Położone dziewięćdziesiąt dziewięć kilometrów na północny wschód od Barcelony i wtulone w naturalny korytarz łączący równinę Empordà i katalońską depresję nadbrzeżną, miasto utrzymywało oficjalną populację 103 369 mieszkańców w 2020 r., podczas gdy jego szersza aglomeracja miejska, obejmująca Gironę–Salt, liczyła szacunkowo 156 400 osób w tym samym roku. Jej zwarte historyczne centrum — znakomicie zachowane pomimo kolejnych najazdów, przebudów i restauracji — sprawia, że ​​Girona jest miejscem o dużym zainteresowaniu naukowym i turystycznym. Jej średniowieczne mury obronne, gotyckie katedry i romańskie krużganki świadczą o bogatej przeszłości, na którą składają się rzymskie fundamenty, okupacja Maurów, średniowieczny podbój, rozkwit społeczności żydowskiej i oblężenia napoleońskie.

Od najwcześniejszych momentów założenia jako rzymska Gerunda — usytuowana okrakiem na arterii przecinającej kraj Imperium do Kadyksu — topografia i hydrografia Girony wywierały kształtujący wpływ na jej miejską genezę. Przesmyk wyrzeźbiony przez Ter między masywem Gavarres na zachodzie a katalońskim pasmem Transversal na wschodzie stanowi naturalny lej, przez który od czasów starożytnych przepływał handel, pielgrzymki i wyprawy wojskowe; napływ pielgrzymów w drodze do Santiago de Compostela i kupców zmierzających na północne Costa Brava i na rynki południowej Katalonii podążał tymi samymi konturami, które wyznaczały meandry rzeki, zapewniając miastu zarówno możliwości, jak i podatność na ataki. W I wieku p.n.e. rzymscy inżynierowie umieścili na zboczu wzgórza mur obronny i chociaż budowla przeszła gruntowną przebudowę za czasów Piotra III Ceremoniusza w drugiej połowie XIV wieku, starożytne mury obronne nadal wyznaczają granice starego miasta Girony, stanowiąc nienaruszony ślad konieczności wojennej.

Same rzeki — ożywione żyły regionu — nieodwracalnie uwarunkowały rozwój miasta. Ter, główny ciek wodny regionu, przepływa przez północne dzielnice Girony w kierunku z południowego zachodu na północny wschód, zanim połączy się z Onyar, który przecina osadę z południa na północ. Nieustanne powodzie, odnotowane od czasów średniowiecznych kronik, okresowo przekształcały tkankę miejską miasta, skłaniając kolejne pokolenia planistów miejskich do ponownej kalibracji wałów i wznoszenia konstrukcji łagodzących powodzie — świadectwo dialektyki między ludzką pomysłowością a siłą hydrologiczną. Mniej widoczne, ale nie mniej integralne dla zespołu drzew Girony, są odporne na suszę dęby (Quercus ilex, Quercus suber, Quercus pubescens) i sosny nadmorskie (Pinus pinaster, Pinus pinea, Pinus halepensis), które zdobią zbocza wzgórz; ich rozmnożenie świadczy o klimacie klasyfikowanym na styku wilgotnego subtropikalnego (Cfa) i śródziemnomorskiego (Csa), w którym zimowe przymrozki — trwające średnio ponad czterdzieści dni od listopada do marca — powodują rzadkie opady śniegu, a ekstremalne temperatury latem przekraczające czterdzieści stopni Celsjusza pozostają wyjątkowe. Roczne opady nieznacznie przekraczają siedemset milimetrów, koncentrując się wiosną i jesienią, podczas gdy chmury burzowe mogą pojawiać się przez cały rok, najbardziej agresywnie w ciepłych miesiącach.

Architektoniczny palimpsest miasta ujawnia zmieniające się priorytety estetyczne i funkcjonalne na przestrzeni wieków. Na wschód od Onyar, na stromym zboczu wzgórza Caputxins, leży Barri Vell, którego wąskie średniowieczne arterie otaczają skupiska budowli romańskich, gotyckich i noucentisme. Wśród tych ostatnich znajduje się Farinera Teixidor, przykład wczesno XX-wiecznej secesji Rafaela Masó, której kręte formy i ceramiczne zdobienia wyrażają modernistyczny idiom złagodzony regionalną tradycją. Naprzeciwko, na zachodniej równinie, która mieści dziewiętnastowieczną i dwudziestowieczną ekspansję Girony, przewodniczy bardziej prostoliniowa siatka ulic — jej uporządkowane aleje goszczą współczesne udogodnienia, hotele i handlowe arterie — jednak nawet tutaj warstwowa przeszłość miasta ujawnia się w dyskretnych fragmentach sklepionych krypt i szczątkowych murów.

Dominującą panoramę miasta stanowi Katedra Najświętszej Marii Panny w Gironie, której szerokie schody o dziewięćdziesięciu kamiennych stopniach prowadzą do nawy o sklepieniu złożonym, której rozpiętość dwudziestu dwóch metrów jest najszerszym sklepieniem kamiennym w chrześcijaństwie. Zbudowana na planie wizygockiej parafii, później przekształconej w meczet, a następnie przebudowana lub gruntownie przebudowana po ostatecznym wypędzeniu Maurów w 785 r., obecna budowla zawdzięcza swój geniusz konstrukcyjny Jaume Fabre, majorkańskiemu architektowi, którego zręczne połączenie kaplic chórowych, zadaszonych nisz i zdobień nastawy ołtarzowej połączyło walenckie wyroby ze srebra z katalońską powagą gotycką. Chór otwiera się trzema łukami do nawy, a w jego obrębie spoczywają groby Ramona Berenguera i jego małżonki; odlewany i kuty srebrny front ołtarza — niegdyś skradziony przez armie Napoleona w 1809 r. — świadczy o próbach miasta podczas wojny na Półwyspie Iberyjskim.

Krótkie przejście z katedry odsłania rozległy obwód średniowiecznych fortyfikacji Girony. Pierwotnie wzniesiony w czasach rzymskich mur miejski został gruntownie przebudowany za Piotra III, a jego fundamenty zostały podparte na starożytnym kamieniu. W XVI wieku, gdy postęp w artylerii sprawił, że takie wały stały się przestarzałe, części muru zostały zasymilowane jako prywatne domy, jednak północny segment i bardziej rozległy obszar wschodni i południowy nadal istnieją, pełne wież i blanków, które zapewniają panoramiczne widoki na zróżnicowane dachy miasta i nadrzeczne tereny aluwialne poza nimi. Prosta promenada wzdłuż tych wałów — gdzie zasługa tkwi zarówno w wysiłku wspinaczki, jak i w medytacyjnym badaniu miejskiej morfologii Girony — przekazuje namacalne poczucie ciągłości między koniecznością obronną a współczesnym wypoczynkiem.

Dziedzictwo kościelne przybiera dalszy wyraz w kolegiacie Sant Feliu, której gotycka nawa z XIV wieku jest zwieńczona fasadą z XVIII wieku — jej wyjątkowa iglica jest rzadką cechą wśród kościołów iberyjskich. Wewnątrz grobowiec świętego Feliksa i grobowiec rycerza Álvareza współistnieją obok kaplicy poświęconej świętemu Narcyzowi, rzekomo jednemu z pierwszych biskupów biskupstwa, krystalizując w ten sposób połączenie hagiografii i męstwa wojennego Girony. Podobnie klasztor Sant Pere de Galligants, założony około 950 r. i częściowo wzniesiony w stylu romańskim około 1130 r., stanowi surowy dowód benedyktyńskiej rygoru monastycznego; jego krużgankowe arkady i nieozdobione kapitele przywodzą na myśl erę dyscypliny liturgicznej sprzed rozwinięć gotyckiego rozkwitu.

W sercu dzielnicy Mercadal, Plaça de la Independència — znana również jako Plaça de Sant Agustí — oddaje hołd obrońcom miasta podczas oblężeń w latach 1808 i 1809. Otoczony jednolitymi neoklasycystycznymi fasadami przerywanymi arkadami, plac zajmuje miejsce dawnego klasztoru Sant Agustí; jego symetryczne proporcje, choć tylko częściowo zrealizowane w XVIII wieku, odzwierciedlają ambicję miejskiego architekta Martí Suredy, aby stworzyć zamknięte, arkadowe ogrodzenie, estetykę zgodną z Noucentisme. Dziś plac zachowuje żywą atmosferę, ożywioną kawiarniami i restauracjami o nieprzemijającej proweniencji — wśród nich Café Royal, Cinema Albéniz i Casa Marieta — których łuki frontowe angażują przechodniów w cichy dialog między pamięcią historyczną a codziennym rytuałem.

Wschodnie nabrzeża Onyar są ożywione rzędem wielopiętrowych domów, których fasady, wykonane w panelowych odcieniach zaprojektowanych przez Enrica Ansesę i Jamesa J. Faixó we współpracy z architektami Fuses i J. Viader, oferują powściągliwą paletę, która podkreśla morski temperament miasta. Jeden niepomalowany okaz przy Ballesteries 29 — znany jako Casa Masó — stanowi miejsce urodzenia Rafaela Masó i czci jego etos Noucentisme; od 2006 roku służy jako siedziba Fundació Rafael Masó, a jego bielona fasada stanowi kontrapunkt dla polichromowanego układu. Wzajemne oddziaływanie odbicia rzeki i geometrii fasady nadaje miejski spokój, jakby same domy prowadziły cichą rozmowę z wodami, nad którymi wiszą.

Żydowska dzielnica Girony, czyli Call, zajmuje skromną dzielnicę w Barri Vell; jej labiryntowe uliczki zachowują ślady niegdyś tętniącej życiem społeczności, która rozkwitała aż do edyktu z 1492 r., który zmusił do przymusowej konwersji lub wygnania. Następnie dzielnica została zamknięta, zabudowana i w dużej mierze zatarta aż do śmierci generała Francisco Franco w listopadzie 1975 r., co ponownie rozbudziło zainteresowanie dziedzictwem regionalnym. Wykopaliska odsłoniły dom średniowiecznego uczonego Nachmanidesa, zakupiony przez miasto w 1987 r., i ekshumowały około 1200 dokumentów — komentarze talmudyczne, rachunki domowe, inwentarze synagogalne i nazwiska conversos — które rekonstruują codzienne i prawne życie Żydów Girony. Na Carrer de Sant Llorenç nadal widoczne jest prostokątne wgłębienie na mezuzę, natomiast w Centre Bonastruc ça Porta na Carrer de la Força – dawnej synagodze z XV wieku – mieści się obecnie Muzeum Historii Żydów w Gironie oraz Instytut Studiów Żydowskich im. Nachmanidesa, co potwierdza zaangażowanie miasta w naukową pamięć i dialog międzykulturowy.

Sylwetka Girony przyciągnęła uwagę kinematografów, zwłaszcza jako tło dla adaptacji The Monk i odcinka 10 szóstego sezonu serialu telewizyjnego Gra o tron; jej średniowieczne ulice i monumentalne kamienne schody zostały zainscenizowane tak, aby przywołać zarówno surowe więzienie, jak i fantastyczne krainy fikcyjnej narracji, a ich miejska struktura dodaje autentyczności sztuczności bez popadania w karykaturę. Takie zastosowania podkreślają zdolność Girony do jednoczesnego funkcjonowania jako żywe muzeum i dynamiczna scenografia filmowa, a jej patynowane kamienie dodają wiarygodności opowieściom starożytnym i wymyślonym.

Arterie transportowe zbiegają się z Gironą tak samo zdecydowanie, jak szlaki pielgrzymkowe w średniowieczu. Autopista AP-7 i droga krajowa N-II przecinają prowincję, łącząc miasto z wybrzeżem i górskimi przejściami do Pirenejów. W obrębie obwodu miejskiego prywatne autobusy stanowią rozległą sieć usług miejskich i międzymiastowych, podczas gdy autokary dalekobieżne zwiększają łączność z głównymi miastami Katalonii. Kolej również odgrywa ważną rolę: pociągi Media Distancia o konwencjonalnym tempie pokonują trasę Barcelona–Girona w około siedemdziesiąt pięć minut, podczas gdy szybkie usługi AVE skracają ten czas do ostrych trzydziestu siedmiu minut i rozciągają się poza granicę francuską do Figueres, Tuluzy, Marsylii i Paryża. Dworzec kolejowy w Gironie, położony tuż na zachód od Starego Miasta, jest przykładem współczesnej infrastruktury dyskretnie zintegrowanej z historycznym otoczeniem.

Kolejny portal znajduje się około dziesięciu kilometrów na południe: lotnisko Girona–Costa Brava, które rozkwitło podczas swojej kadencji jako hub Ryanair, zanim główne operacje linii lotniczej przeniosły się do Barcelony–El Prat. Autobus wahadłowy łączy lotnisko z miastem w około trzydzieści minut, podczas gdy rozszerzona trasa trwająca sześćdziesiąt minut dowozi gości do centrum Barcelony. Pomimo częstego błędnego określenia lotniska — różnie reklamowanego pod nazwą Barcelony przez tanich przewoźników — pozostaje ono najbliższą bramą powietrzną do kurortów Costa Brava, a jego skromny terminal przeczy ogromnemu znaczeniu regionalnemu.

Ewolucja Girony od rzymskiej Gerundy do nowoczesnej stolicy prowincji jest przerywana momentami zerwania i odnowy. Zdobyte przez Maurów w 715 r., odzyskane przez Święte Cesarstwo Rzymskie w 785 r., nękane przez najazdy Wikingów, Saracenów i Franków w IX i X wieku, miasto mimo to skrystalizowało odrębną katalońską tożsamość, która mieściła kwitnącą enklawę żydowską do 1492 r. Pomiędzy XVII a XIX wiekiem wielokrotne francuskie najazdy wystawiały na próbę jej fortyfikacje, co osiągnęło punkt kulminacyjny w oblężeniach wojny na Półwyspie Iberyjskim; po klęsce Napoleona rozebrano fragmenty zachodniego muru, podczas gdy wschodnie mury obronne zazdrośnie zachowano, zachowując wojenny zarys Starego Miasta. Centrum miasta — położone wzdłuż wschodniego brzegu Onyar — zachowuje swój średniowieczny ślad, podczas gdy Nowe Miasto, na zachodzie i południu, rozwija się w dziewiętnastowiecznej siatce zamieszkanej przez sklepy, domy noclegowe i terminale kolejowe i drogowe. Ekstremalne warunki klimatyczne — temperatury poniżej pięciu stopni zimą i prawie czterdziestu stopni latem — sprawiają, że mieszkańcy i turyści szukają wytchnienia na wybrzeżu, jednak zwarte dzielnice miasta zachęcają do całorocznego spaceru, ich kamienie są wymowne dla minionych stuleci, a ich obecna witalność jest świadectwem przemyślanej ochrony.

W Gironie zbieg rzek odzwierciedla zbieg historii: rzymskiej, mauretańskiej, średniowiecznej katalońskiej, żydowskiej, napoleońskiej i współczesnej. Każda epoka pozostawiła ślad na swoich ulicach, placach i budowlach — ślady, które zbiegają się w żywej kronice, takiej, która dopuszcza zarówno ciekawość uczonego, jak i wrażliwość poety. Tutaj, w sercu sieci arterii Katalonii, zwiedzający napotyka nie tylko miasto z kamienia i wody, ale także narrację o odporności i odnowie, wyrażoną w gotyckich sklepieniach, romańskich krużgankach, neoklasycystycznych arkadach oraz ochrowych i cynobrowych fasadach brzegów Onyar. Taka jest istota Girony: miejsce, w którym dolna linia, wyłożona na pierwszym planie, ujawnia żywy testament ludzkich wysiłków wypisanych na brzegach czterech zbieżnych rzek.