Dhaka, miasto o wielowarstwowych głębinach, wyrasta z nizinnych równin delty Gangesu z niespokojną energią, która zaprzecza jego płaskim horyzontom. Od najwcześniejszych osad w pierwszym tysiącleciu do obecnego statusu serca Bangladeszu, ten rozrost miejski przybrał wiele twarzy: skromny przyczółek rzeczny, klejnot Mogołów, siedziba brytyjskiej prowincji, a teraz pulsujące megamiasto z ponad 10 milionami mieszkańców w swoim rdzeniu i prawie 24 milionami na granicach metropolii. Jego ulice i szlaki wodne noszą piętno stuleci — każdy zakręt rzeki Buriganga, każdy skupisko wyblakłych mogolskich cegieł cicho opowiada o przejściu miasta przez czas.
Na dwudziestym trzecim stopniu szerokości geograficznej północnej Dhaka leży ledwie nad poziomem morza, a jej teren to dywan tropikalnej roślinności na wilgotnych glebach deltowych. Kiedykolwiek spadają deszcze monsunowe — często z nagłą gwałtownością — obrzeża miasta, namorzyny i błotniste równiny, naciskają, a dopływy, które wyznaczają granice Dhaki, Buriganga na południowym zachodzie, Turag na północy, Dhaleshwari i Shitalakshya na wschodzie, puchną od wody. Z około 676 stawami i czterdziestoma trzema kanałami przecinającymi jej domeny, prawie dziesięć procent gruntu Dhaki jest płynne. Rzeki kształtują codzienne życie: małe promy suną między dokami w Starej Dhace, przewożąc zarówno handlarzy, jak i studentów, podczas gdy poza centrum większe statki pływają szlakami do Narayanganj i dalej. Jednak rzeki niosą również ciężar ludzkich odpadów; do 2024 r. Buriganga była znana jako jeden z najbardziej zanieczyszczonych szlaków wodnych w kraju. Jej brzegi były pokryte warstwą osadu i zanieczyszczone nieoczyszczonymi ściekami.
Na początku XVII wieku Imperium Mogołów dostrzegło potencjał Dhaki i podniosło ją do rangi stolicy prowincji: Jahangirnagar, nazwanej na cześć cesarza Jahangira. Przez siedemdziesiąt pięć lat rządów Mogołów miasto przekształciło się w jądro produkcji muślinu — eterycznej bawełny czczonej od rynków osmańskich po dwory europejskie — i przyciągnęło kupców z Persji, Azji Środkowej i innych krajów. Pałace i forty wznosiły się pośród starannie pielęgnowanych ogrodów, podczas gdy meczety, takie jak bogato zdobiona świątynia Lalbagh, nosiły wyrafinowane kształty mogolskiego projektu. Ulice Dhaki, wówczas wąskie alejki ubitej ziemi, rozbrzmiewały odgłosem wozów konnych i gwarem rzemieślników tkających najwspanialsze tkaniny. Bogactwo przenikało do elitarnych dzielnic miasta, gdzie książęta i cesarscy potomkowie utrzymywali rezydencje, podczas gdy małe bazary były pełne rzeźb z kości słoniowej, przypraw i tekstyliów przeznaczonych do portów tak odległych jak Surat i Londyn. Tylko Wenecja była porównywana do Dhaki ze względu na sieć dróg wodnych — porównanie, które mówiło zarówno o jej strategicznym znaczeniu, jak i o jej kupieckiej reputacji.
Gdy Brytyjczycy przejęli kontrolę pod koniec XVIII wieku, wprowadzili warstwy technologii i zarządzania, które zaczęły zmieniać strukturę miasta. Pierwsze maszyny parowe wjechały do Motijheel, przewożąc węgiel do zasilania rozwijających się gałęzi przemysłu. Na przełomie XX wieku elektryczność migotała na latarniach ulicznych; linie kolejowe przecinały otaczające poldery, łącząc Dhakę z Kalkutą i Chittagongiem. Pojawiły się uczelnie w stylu zachodnim i pierwsze kina, a wodociągi dostarczały wodę do połowy gminy. W 1905 roku Dhaka została wyznaczona na stolicę krótkotrwałej prowincji Bengalu Wschodniego i Asamu, co umocniło jej rolę administracyjną. Jednak za czasów Raju wąskie uliczki Starej Dhaki podtrzymywały wielowiekowe zawody: piekarze nadal ciągnęli glinę w piecach węglowych, a garbarze obrabiali skóry w otwartych kadziach.
Podział w 1947 r. umieścił Dhakę w sercu Wschodniego Pakistanu. Instytucje miasta — sądy, sekretariaty i uniwersytety — rozrastały się wzdłuż siatki, która charakteryzuje większość współczesnej Dhaki. W 1962 r. nowo wybudowany Jatiya Sangsad Bhaban, zaprojektowany przez Louisa Kahna, stał się siedzibą parlamentu Pakistanu: monolitem z żelbetonu, którego puste przestrzenie i bloki przywodzą na myśl zarówno kanały wodne, jak i starożytne fora. Kiedy w 1971 r. powstał Bangladesz, ta sama hala stała się zalążkiem rodzącego się narodu. Do 2008 r. miejska Dhaka obchodziła cztery stulecia od swojego formalnego ustanowienia — świadectwo jej trwałego pulsu pomimo wstrząsów społecznych, powodzi i szybkiego wzrostu populacji.
Obecnie Greater Dhaka odpowiada za ponad jedną trzecią PKB Bangladeszu. Jej linia horyzontu to mozaika wieżowców korporacyjnych — wśród nich siedziba Grameenphone — i zatłoczonych warsztatów, w których tekstylia, główny towar eksportowy kraju, są cięte, zszywane i pakowane do wysyłki na cały świat. Jednak ta nowoczesna pomyślność sąsiaduje z rozległymi nieformalnymi sieciami: przydrożni sprzedawcy oferują gliniane garnki obok przeszklonych butików; rikszarze przeciskają się przez poranny ruch na krętych uliczkach Starej Dhaki; a prawie osiemset tysięcy pracowników przemysłu odzieżowego utrzymuje krosna w ruchu w zatłoczonych fabrykach. Osiedla slumsów, szacowane na około trzy do pięciu tysięcy w całym mieście w 2016 roku, mieszczą około trzydziestu procent populacji, a ich prowizoryczne uliczki nie mają regularnych warunków sanitarnych. Woda i prąd często docierają nieprzewidywalnie; rodziny dzielą wspólne krany i latryny. Tempo napływu nowych przybyszów — migrantów przyciąganych obietnicą pracy — przewyższa możliwości miasta w zakresie zapewnienia im podstawowych usług.
Ludzie w Dhace są tak różnorodni jak jej rzeki. Rdzenna społeczność „Dhakaite” zachowuje miejski dialekt bengalski, podczas gdy biharscy uchodźcy i grupy plemienne — Rohingya, Santhal, Khasi — mówiący po urdu — wnoszą swój głos do chóru miasta. Dominuje islam, przyjęty przez dziewiętnaście milionów mieszkańców, chociaż mniejszości hinduskie, chrześcijańskie, buddyjskie i ahmadija ożywiają świątynie, kościoły i meczety. Co roku w lutym Ekushey Book Fair zamienia trawniki kampusów w trwające miesiąc święto języka i pamięci, honorujące męczenników z 1952 roku, którzy domagali się uznania języka bengalskiego. W kwietniu procesje Pohela Baishakh rozwijają się w eksplozjach kolorów: kobiety zakładają sari z czerwonymi obramowaniami, orkiestry dęte obwieszczają nowy rok, a uliczni tancerze wirują pod baldachimami pomalowanych riksz. UNESCO uznało tkactwo Jamdani w Dhace, paradę noworoczną i ozdobną sztukę rikszowania za kruche dziedzictwo – praktyki, które zakotwiczają współczesne życie w trwającym od wieków rzemiośle i wspólnotowych rytuałach.
Żadna opowieść o Dhace nie jest kompletna bez jej aromatów. O świcie wozy toczą parujące garnki z nihari — pikantnym gulaszem wołowym — na uliczki Starej Dhaki, gdzie studenci i robotnicy ustawiają się w kolejce, a łyżki brzęczą o mosiężne miski. Kacchi Biryani, warstwowe danie z ryżu pachnące szafranem i nabijane duszonymi ziemniakami z kozy, wywodzi się z kuchni Nawab; Fakhruddin's, jeden z najstarszych punktów w mieście, nadal serwuje dania wypełnione aromatem. Murag Pulao i Ilish Pulao oferują warianty kurczaka i ryby hilsa, każdy z regionalnymi dodatkami. Borhani, chłodnik na bazie jogurtu doprawiony zielonymi papryczkami chili i ziarnami gorczycy, towarzyszy tym ucztom. Pośród okrzyków ulicznych sprzedawców, stragany sprzedają khichuri w popołudnia monsunowe, parująca owsianka to ukojenie w wilgotnym upale.
Architektura Dhaki obejmuje pięć stuleci. Meczet Binat Bibi z 1454 r. w Narindzie jest najstarszym ceglanym budynkiem miasta, skromnym w skali, ale bogatym w patynę zwietrzałej terakoty. Karawanseraje w starej Dhace — Bara i Choto Katra — kiedyś były pełne kupców i koni; teraz ich łuki kruszą się pod plątaniną sznurów do prania. Budynki z czasów brytyjskich w Ramna, takie jak Curzon Hall, łączą imperialną wzniosłość z motywami Mogołów. W Sher-e-Bangla Nagar kompleks parlamentu zajmuje dwieście akrów: baseny w kształcie litery I odbijają betonowe panele przebite geometrycznymi pustkami. Współczesne wieże wznoszą się w Gulshan i Banani, szklane fasady odbijają tropikalne niebo. Mimo to chór aktywistów na rzecz dziedzictwa kulturowego ostrzega przed rozrastaniem się „betonowej dżungli”: gdy na horyzoncie pojawiają się żurawie, przetrwanie wąskich uliczek i wyblakłych fresków staje się niepewne.
Zatory drogowe definiują ulice Dhaki. Riksze rowerowe — w szczycie ponad 400 000 — są najbardziej widocznym środkiem transportu w mieście; każdego ranka rozjeżdżają się z zajezdni, a pasażerowie tłoczą się między drewnianymi siedzeniami. Auto-riksze napędzane sprężonym gazem ziemnym oferują szybszą, choć droższą alternatywę. Autobusy — kiedyś czerwone BRTC Routemasters — obsługują 1,9 miliona pasażerów dziennie (stan na 2007 r.), ale ich flota jest rozdrobniona wśród prywatnych operatorów. Pod koniec 2024 r. linia Bus Rapid Transit z Gazipur do centrum miasta obiecuje skrócić czterogodzinną harówkę do czterdziestu minut. Pierwsza linia Metro Rail została otwarta w grudniu 2022 r. — po raz pierwszy w największym mieście Azji Południowej bez systemu szybkiego transportu masowego. Przed nami pięć kolejnych linii i propozycje metra i kolei orbitalnej. Tymczasem Dhaka Elevated Expressway biegnie nad zatłoczonymi arteriami, a jej przedłużenie Ashulia, zaplanowane na 2026 r., ma połączyć przedmieścia z centrum miasta.
Piętnaście kilometrów na północ od centrum, międzynarodowe lotnisko Hazrat Shahjalal obsłużyło ponad 11 milionów pasażerów w 2023 r., znacznie przekraczając swoją ośmiomilionową przepustowość — niedobór, który nowy Terminal 3, który zostanie w pełni otwarty w październiku 2024 r., rozwiąże dzięki dwunastu pomostom wejściowym i szesnastu taśmociągom. W mieście pięćdziesiąt cztery ambasady skupiają się w Gulshan i Baridhara, gdzie aleje obsadzone drzewami kryją enklawy dyplomatyczne. Agargaon jest siedzibą ONZ, Banku Światowego i ADB; Segunbagicha jest siedzibą Sądu Najwyższego i Ministerstwa Spraw Zagranicznych; Sher-e-Bangla Nagar jest siedzibą ministerstw obrony i planowania. Armia Bangladeszu, Marynarka Wojenna i Siły Powietrzne utrzymują swoje kwatery główne w koszarach rozsianych po Mirpur i Tejgaon.
Szybki wzrost wywiera duże obciążenie na infrastrukturę Dhaki. Zaopatrzenie w wodę, elektryczność i sanitacja chronicznie pozostają w tyle za stale rosnącym popytem. Jakość powietrza cierpi z powodu emisji pojazdów i przemysłu; do 2024 r. miasto znajdzie się w dwudziestce najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie. Powodzie, pogłębiane przez osiadanie gruntu i niewystarczające odwodnienie, zagrażają nisko położonym dzielnicom podczas każdego monsunu. Jednak urbaniści szukają ulgi poprzez zachęty podatkowe dla rozwoju poza centrum miasta, mając na celu rozproszenie przemysłu i budownictwa mieszkaniowego. Tymczasem ekspansja usług współdzielenia przejazdów — Uber, Pathao — zaczęła zmieniać wzorce ruchu, nawet gdy nieformalny transport nadal stanowi filar lokalnych środków do życia.
Esencja Dhaki tkwi w kontrastach: zrujnowane meczety Mogołów stoją obok szklanych wież; bogaci popijają herbatę w strzeżonych klubach, podczas gdy jedna czwarta populacji zamieszkuje nieplanowane osiedla; statki rzeczne suną pod betonowymi wiaduktami. Każdego świtu robotnicy gromadzą się z rozpadających się domów w fabrykach, które napędzają gospodarkę narodową; każdego wieczoru miasto rozlewa się aromatami ulicznego jedzenia i brzęczącym rytmem szprych rikszy. Na festiwalach i kazaniach, w klasach i na targach mieszkańcy Dhaki tworzą wspólną tożsamość, która obejmuje dziedzictwo, nawet gdy dostosowuje się do nieustannych wymagań współczesnego życia. To metropolia, która oddycha historią i nadzieją — miasto ani statyczne, ani całkowicie spokojne, a jednak podtrzymywane przez trwałą witalność, która przepływa przez każdą wąską uliczkę i szeroki bulwar.
Waluta
Założony
Kod wywoławczy
Populacja
Obszar
Język urzędowy
Podniesienie
Strefa czasowa
Podczas gdy wiele wspaniałych miast Europy pozostaje przyćmionych przez ich bardziej znane odpowiedniki, jest to skarbnica zaczarowanych miasteczek. Od artystycznego uroku…
Dzięki romantycznym kanałom, niesamowitej architekturze i wielkiemu znaczeniu historycznemu Wenecja, czarujące miasto nad Morzem Adriatyckim, fascynuje odwiedzających. Wielkie centrum tego…
Odkryj tętniące życiem nocne życie najbardziej fascynujących miast Europy i podróżuj do niezapomnianych miejsc! Od tętniącego życiem piękna Londynu po ekscytującą energię…
Francja jest znana ze swojego znaczącego dziedzictwa kulturowego, wyjątkowej kuchni i atrakcyjnych krajobrazów, co czyni ją najczęściej odwiedzanym krajem na świecie. Od oglądania starych…
Podróż łodzią — zwłaszcza rejsem — oferuje wyjątkowe i all-inclusive wakacje. Mimo to, jak w przypadku każdego rodzaju…
