Montreal

Montreal, założony w 1642 roku jako Ville-Marie i nazwany na cześć trzech szczytów Mount Royal, zajmuje obecnie powierzchnię 364,74 kilometrów kwadratowych, liczy 1 762 949 mieszkańców, a populacja metropolitalna wynosi 4 291 732 osób. Miasto leży 196 kilometrów na wschód od Ottawy i 258 kilometrów na południowy zachód od miasta Quebec.

Kiedy Paul Chomedey de Maisonneuve położył pierwszy krzyż na wschodnim zboczu góry w 1643 r., nie mógł przewidzieć, że skromna osada domów z szarego kamienia rozrośnie się w dziewiąte co do wielkości miasto Ameryki Północnej. Miasto, skupione wokół wyspy noszącej jego nazwę, z Île Bizard i kilkoma mniejszymi wysepkami na jej obrzeżach, wyrosło wokół zalesionych zboczy Mount Royal, a jego początkowa siatka ulic nawiązywała do francuskiej geometrii kolonialnej, nawet gdy handel i kultura stopniowo zmieniały jego kontury.

Kiedy w XIX wieku przez wyspę zaczęły przejeżdżać koleje i fabryki, Montreal już zapewnił sobie reputację handlowej stolicy Kanady. Elewatory zbożowe i rafinerie maszerowały wzdłuż nabrzeża, podczas gdy bankierzy wznosili imponujące fasady na Rue Saint-Jacques. Magazyny Starego Portu, niegdyś tętniące handlem rzecznym, teraz są cichymi świadkami transformacji, która przekształciła zabytki przemysłowe w muzea, lofty i pracownie kreatywne — pięćdziesiąt Narodowych Miejsc Historycznych w sumie, więcej niż jakiekolwiek inne miasto w kraju.

Wieże, które skłoniły Marka Twaina do żartu, że nie można rzucić cegłą, nie rozbijając okna kościoła, świadczą o dziedzictwie kościelnym Montrealu. Na jego linii horyzontu znajduje się około 650 domów modlitwy; prawie 450 pochodzi sprzed lat 50. XIX wieku. Wśród nich Bazylika Notre-Dame i Katedra Maryi Królowej Świata przewodzą liturgicznemu rytmowi miasta, podczas gdy Oratorium św. Józefa z miedzianą kopułą, ustępującą jedynie bazylice św. Piotra w Rzymie, góruje nad północnym zboczem Mount Royal.

Francuski pozostaje oficjalnym językiem miasta, którym płynnie posługuje się 85,7 procent mieszkańców i ponad 90 procent mieszkańców otaczającego regionu metropolitalnego; mimo to ponad połowa wszystkich mieszkańców włada zarówno francuskim, jak i angielskim, co czyni Montreal jednym z najbardziej dwujęzycznych ośrodków miejskich w Kanadzie. Ta dwoistość języka stanowi podstawę dynamizmu kulturowego — objawiającego się w corocznym powodzi festiwali, które wypełniają letnie noce jazzem i śmiechem, filmami i fajerwerkami — który zyskał uznanie UNESCO jako Miasto Designu i nadał mu przydomek „Kanadyjskiej Stolicy Kultury”.

Ta reputacja powstawała przez dziesięciolecia. Gabrielle Roy i Gwethalyn Graham, w powieściach osadzonych w mieście w stanie nieustannego ruchu, oferowały wcześniejsze spojrzenia na zmieniającą się tożsamość Montrealu. Późniejsze pokolenia pisarzy — Mordecai Richler, Michel Tremblay, Heather O'Neill — uchwyciły warstwowe dzielnice miasta: pracownie artystów na Plateau; piece do wypieku bajgli na Mile End; ulice McGill Ghetto przesiąknięte studentami. Każda dzielnica miała swoją własną fakturę, swój własny rytm, od bloków klasy robotniczej Griffintown i Little Burgundy po zielone uliczki Westmount.

Architektura tutaj zawsze była zarówno dziedzictwem, jak i przyszłością. Château Ramezay i Seminarium Sulpicjańskie, pozostałości życia w XVII wieku, stoją w zasięgu słuchu modernistycznej wieży krzyżowej Place Ville Marie i wznoszących się łuków Stadionu Olimpijskiego — pomników ambicji równie mocno, co sportu. Expo 67, wystawa „Człowiek i jego świat”, pozostawiła po sobie rzeźbiarskie apartamenty Habitat 67 i kopułę geodezyjną Buckminstera Fullera, obecnie Biosferę. Wyznaczenie miasta w 2006 r. przez UNESCO jako jednej z zaledwie trzech światowych stolic designu uznało ten odważny dialog między starym i nowym.

W praktyce podziemna sieć znana jako RÉSO — około trzydziestu dwóch kilometrów tuneli łączących pasaże handlowe, stacje metra i wieżowce biurowe — jest przykładem talentu Montrealu do układania infrastruktury pod krajobrazem ulicznym, chroniąc pieszych przed porywistym wiatrem zimy i nagłymi ulewami lata. Powyżej park Olmsteda na szczycie Mount Royal oferuje leśny odpoczynek. Otwarty w 1876 roku, ten rozległy obszar lasu i łąki oplata jezioro Beaver i Kondiaronk Belvedere, odsłaniając miejski obraz, który zmienia się wraz z każdą porą roku: spódnice śniegu zimą, szmaragdowy baldachim latem, klony o płomiennych czubkach jesienią.

Ekstremalne zjawiska klimatyczne ukształtowały zarówno charakter, jak i architekturę. Lata zwykle osiągają szczyt w okolicach 26–27 stopni Celsjusza, wywołując improwizowane burze i okazjonalnie pozostałości burz tropikalnych. Zimy mogą obniżyć termometr do minus dziesięciu lub niżej, podczas gdy wiatr często wywołuje ostrzejsze odczyty. Śnieg pokrywa wyspę od początku grudnia do końca marca; rekordowo niskie temperatury osiągnęły minus trzydzieści siedem i osiem punktów w 1957 r. i być może minus czterdzieści dwa w połowie XIX wieku, jednak odwilż czasami zaprasza deszcz w środku stycznia.

Sieci transportowe rozwijają się jak korzenie metropolii w ruchu. Port, położony u progu szlaku wodnego, łączy Wielkie Jeziora z Atlantykiem i kotwiczy Montreal jako największy na świecie śródlądowy port kontenerowy. Cztery główne autostrady przecinają przedmieścia i mosty; arterie podmiejskie zbiegają się na czterech przeprawach przez rzeki, podczas gdy dwie linie metra rozciągają się pod rzeką Świętego Wawrzyńca i do Laval. System zainaugurowany w 1966 r. — jego pociągi na gumowych oponach suną ciszej niż ich odpowiedniki na stalowych kołach — obsługuje obecnie ponad milion pasażerów w dni powszednie na sześćdziesięciu ośmiu stacjach, z których każda jest ozdobiona dziełami sztuki, które przekształcają podziemne platformy w galerie.

Poza koleją i drogą, międzynarodowe lotnisko im. Pierre'a Elliota Trudeau w Dorval wysyła rocznie około 19,4 miliona pasażerów, łącząc miasto ze wszystkimi kontynentami, z wyjątkiem być może Antarktydy. Montreal Mirabel, kiedyś postrzegany jako transkontynentalny węzeł komunikacyjny, obecnie obsługuje loty towarowe i ewakuacyjne, a jego upiorne hale są świadectwem zmieniających się wzorców lotnictwa. Tymczasem cotygodniowe loty do 155 miejsc docelowych Air Canada sprawiają, że Trudeau jest jedną z najbardziej globalnie połączonych bram Ameryki Północnej.

Koleje również noszą Montreal w swojej pamięci. Central Station, fasada Beaux-Arts i sklepiony hol, pozostają węzłem dla pociągów Corridor Via Rail i Adirondack Amtrak do Nowego Jorku. Linie towarowe kończą się tutaj, gdzie Canadian Pacific najpierw zjednoczył wybrzeże do wybrzeża, a Canadian National później połączył bankrutujące koleje w sieć krajową. Wyłaniając się z dziesięcioleci przemysłowej dominacji, Montreal widział swoje linie towarowe przekształcone, swoje sztandarowe usługi pasażerskie przekierowane, a swój przyszły projekt transportowy — zautomatyzowany system szybkiego transportu zaprezentowany w 2016 r. — w trakcie budowy, obiecujący połączyć przedmieścia zautomatyzowaną koleją lekką do 2027 r.

Ekonomicznie miasto opiera się na finansach, farmaceutykach i technologii, podczas gdy studia lotnicze i gier wideo napędzają jego eksport. Metropolia Montreal odpowiadała za 234 miliardy dolarów kanadyjskich produkcji prowincjonalnej w 2019 r., zajmując drugie miejsce w Kanadzie pod względem PKB obszarów miejskich i pierwsze w Quebecu. Giełda Montreal Exchange przewodniczy handlowi instrumentami pochodnymi, a konferencje odbywają się w Palais des congrès pośród szklanych wieżowców w centrum miasta. Jednak widmo wzrostu Toronto w latach 70., kiedy komercyjne serce Quebecu przeniosło się na wschód, wciąż trwa — zachęta do renesansu, który promuje uniwersytety zajmujące się projektowaniem, multimediami i badaniami.

Rzeczywiście, światowej klasy instytucje miasta — McGill, Université de Montréal, Concordia — podsyciły jego pozycję w pierwszej dziesiątce miast studenckich na świecie, przyciągając studentów i naukowców na wydziały inżynierii, medycyny i nauk humanistycznych. Ich papierowe biblioteki i laboratoria high-tech sąsiadują z teatrami i galeriami, wzmacniając podwójne powołanie Montrealu do nauki i sztuki.

Sezonowe rytmy pulsują na cotygodniowych targach, tarasach na świeżym powietrzu i letnich festiwalach — wśród nich Międzynarodowy Festiwal Jazzowy, który wypełnia ulice i miejsca od końca lat 70., oraz Just for Laughs, którego sceny komediowe wyniosły zarówno lokalne, jak i międzynarodowe talenty. Les Francos de Montréal gromadzi francuskojęzycznych muzyków pod gołym niebem, podczas gdy Festiwal Fajerwerków choreografuje pokazy pirotechniczne nad rzeką Świętego Wawrzyńca. Zimowe uczty obejmują rzeźby lodowe, instalacje świetlne i spotkania na pokrytych śniegiem bulwarach, zamieniając zimno w ciepło wspólnoty.

Układ miasta jest jednocześnie jednolity i fragmentaryczny: dziewiętnaście dzielnic, każda z własnym dziedzictwem i tkanką społeczną, obejmuje dzielnice, które kiedyś cieszyły się niezależnością miejską do czasu fuzji w 2002 r. Ville-Marie obejmuje śródmieście, brukowane uliczki Starego Montrealu i kawiarnie Dzielnicy Łacińskiej. Rosemont mieści kościoły z czerwonej cegły Little Italy. Saint-Henri zachowuje korzenie klasy robotniczej pośród zgentryfikowanych kamienic. Côte-des-Neiges kołysze społeczności imigrantów, podczas gdy Verdun spogląda na rzekę.

Od początków w XVII wieku, poprzez industrialny rozkwit, od pełnych nadziei szczytów Expo 67 po obecny cyfrowy boom projektowy, Montreal podtrzymywał dialektykę ciągłości i ponownego wynalezienia. Każda epoka pozostawia ślad: aksamitne krzywizny międzymiastowej Gusa Van Horne'a, neonowy blask Saint-Catherine Street, ciche nagrobki na cmentarzu Mount Royal. I zawsze Mount Royal góruje nad miastem — zielony strażnik, który wyznacza wschody i burze, rocznice i rewolucje — przypominając obywatelom i gościom, że ta wyspiarska metropolia, jednocześnie historyczna i awangardowa, pozostaje zdefiniowana zarówno przez swoje fundamenty, jak i zdolność do przekształcania się na nowo.