Cusco

Cusco ligt in een smalle vallei in de Andes, met uit steen gehouwen straten en muren die de dubbele geschiedenis van de stad weerspiegelen. Op ongeveer 3400 meter boven zeeniveau, ligt de stad waar de Huatanay-rivier een bocht maakt en waar twee werelden – de Inca's en de koloniale wereld – elkaar ontmoeten. In het moderne Peru is Cusco de hoofdstad van de provincie en het departement, met een bevolking van meer dan 428.000 zielen in 2017. Het gelaagde verleden en heden van de stad komen tot uiting op elk plein, elke tempel en elke markt.

Cusco strekt zich uit langs de vallei van de Huatanay (of Watanay) rivier. In het noorden rijst het Vilcabamba-gebergte op, met toppen tussen de 4.000 en 6.000 meter; Salcantay, op 6.271 meter, ligt zo'n 60 kilometer naar het noordwesten. Het klimaat valt in de subtropische hooglandencategorie (Köppen Cwb). Tussen april en september is de hemel overdag helder, schommelt de temperatuur rond de 10 °C, het koudst in juli, en valt er 's nachts vorst. Van oktober tot en met maart doordrenkt de regen de terrasvormige heuvels en spoelt over smalle steegjes; in november is het gemiddeld 13,3 °C. Ondanks frequente hagel en af ​​en toe vorst viel er voor het laatst sneeuw in juni 1911. De dagelijkse temperaturen schommelen tussen 0,2 °C en 20,9 °C, hoewel de extreme temperaturen variëren van -8,9 °C tot 30 °C. De intensiteit van de zon bereikt zijn hoogtepunt in juli, een evenbeeld van januari op het noordelijk halfrond. In februari zijn de zonuren het laagst.

Lang voordat de Spaanse soldaten arriveerden, was Cusco het hart van het Incarijk. Het oorspronkelijke stadspatroon volgde het terrein, de straten kronkelden steile hellingen op en bogen over rivieren. De vroege bewoners verbouwden een breed scala aan aardappelvariëteiten – zo'n 3000 – op bergterrassen. Inca-architecten bouwden tempels van fijn gehouwen steen, waaronder Qurikancha, de Zonnetempel, en bouwden stedelijke vestingwerken rond Sacsayhuamán. Rond 1100 n.Chr. had de Killke-cultuur al de eerste lagen van het fort aangelegd en aquaducten uitgehouwen om het bergwater te kanaliseren.

De troepen van Francisco Pizarro arriveerden in 1535. Ze ontmantelden de paleismuren, gebruikten stenen als kerken en stichtten de Spaanse stad op de fundamenten van de Inca's. De kathedraal van Santo Domingo staat nu waar ooit tempels verrezen. Bij verschillende aardbevingen door de eeuwen heen heeft het metselwerk van de Inca's de koloniale fundamenten overleefd, een stil bewijs van technische precisie.

De stedelijke voetafdruk van Cusco weerspiegelt twee systemen in spanning en harmonie. Precolumbiaanse bouwers respecteerden de 'geografische matrix': ze lijnden straten uit op bergkammen, spiegelden de contouren van heuvels en leidden water door geplaveide kanalen. De Spanjaarden legden een raster over dat patroon en kerfden pleinen – met name Plaza de Armas – in het hart van de stad. Koloniale gevels maskeren in veel gebouwen het lagere Inca-metselwerk; een gelaagde archeologie voor wie goed kijkt.

In 1972 riep de Peruaanse regering het historische centrum uit tot cultureel erfgoed van de natie. Elf jaar later erkende UNESCO het als werelderfgoed. De autoriteiten creëerden een kernzone van bewaard gebleven bouwwerken, omgeven door een bufferzone die doorloopt tot in de omliggende heuvels.

De economie van Cusco is door de eeuwen heen geëvolueerd – van keizerlijk reservaat naar koloniale buitenpost, van agrarisch centrum naar wereldbestemming. Op de omliggende velden verbouwen boeren maïs en inheemse knollen, terwijl ambachtelijke producenten ambachtelijk bier, chocolade en gebrande koffiebonen produceren. Delfstoffenwinning bevindt zich aan de rand van de stad, hoewel de werkgelegenheid afhankelijk is van toerisme. Sinds begin jaren 2000 steeg het aantal bezoekers jaarlijks tot boven de 1,2 miljoen; in 2019 bezochten meer dan 2,7 miljoen toeristen de regio. De toeristische bestedingen stegen van ongeveer 837 miljoen dollar in 2002 tot 2,47 miljard dollar in 2009. Cusco kent nu bijna volledige werkgelegenheid.

Om de groeiende toestroom aan aankomsten te accommoderen, keurden de autoriteiten de bouw van Chinchero International Airport goed. Deze luchthaven, gelegen op 3700 meter hoogte op heuvels ten noordwesten van de stad, moet Cusco rechtstreeks verbinden met Noord-Amerika en Europa, zonder Lima te hoeven gebruiken. De luchthaven vervangt Alejandro Velasco Astete International Airport, vernoemd naar de piloot die in 1925 de eerste vlucht van Lima naar Cusco maakte. Totdat Chinchero opengaat, verzorgt Astete vluchten naar vijf binnenlandse en drie internationale bestemmingen.

De keukens van Cusco verenigen Andes-, koloniale en moderne invloeden. Straatverkopers verkopen choclo con queso – dikke maïskorrels met verse kaas – naast kraampjes met cuy al horno, geroosterde cavia's die boven houtskool worden gebakken. Picanterías serveren stevige soepen en gefrituurd vlees: caldo de panza (penssoep), costillar frito (gefrituurde ribbetjes) en malaya frita (flank steak). Andere gerechten dragen Spaanse namen – chuleta frita, churrasco al jugo – maar passen lokale ingrediënten toe. De tarwi-peulvrucht, geroosterd of verwerkt in salades zoals solterito de kuchicara, biedt plantaardige eiwitten. Gebakken varkensvlees heet chicharrón, terwijl hartjes onder houtskool worden gegrild als corazón a la brasa. Fusionrestaurants combineren Andes-klassiekers met internationale technieken, maar behouden een basis van inheemse knollen en wilde kruiden.

Cusco fungeert als toegangspoort tot het Inca-erfgoed. Machu Picchu, 80 kilometer noordelijker, staat bovenaan de meeste routes. Wandelaars volgen de Inca Trail, steken hoge passen over en komen bij zonsopgang uit bij de citadel. Treinen slingeren langs rivierkloven voor wie een rustigere klim verkiest.

Binnen de stadsgrenzen ligt Sacsayhuamán op een heuvelrug boven de noordrand. Reusachtige stenen, elk met een gewicht tot wel 100 ton, grijpen zonder mortel in elkaar. Vanaf de terrassen zien bezoekers de wolken de vallei in stromen. Vlakbij verbinden het Killke-aquaduct en de bijbehorende weg prehistorische tempels met het fort.

Buiten het bekende liggen ruïnes verspreid over de Watanay-vallei. Tipón toont stromende waterkanalen op brede terrassen. Bij Ñusta Hisp'ana staan ​​gebeeldhouwde stenen als een beeldentuin. Incahuasi claimt de titel van hoogste Inca-locatie op bijna 4000 meter hoogte. Moray loopt af in concentrische platforms – een landbouwexperiment met microklimaten. Vilcabamba, de laatste toevluchtsoord van de Inca-heersers, ligt verscholen in beboste hellingen. Vitcos en Patallaqta liggen onder mossige palmbomen, hun muren half overwoekerd door wijnranken.

Cusco is per spoor verbonden met Juliaca en Arequipa via de hoofdlijn van de Southern Railway, die eindigt bij station Wanchaq. Vanaf station San Pedro buigt de lijn af naar het zuidoosten richting Santa Ana en Quillabamba, de historische route naar Machu Picchu. PeruRail exploiteert de treinen, met panoramische ramen en restauratiewagons.

Wegen waaieren als spaken uit vanuit de stad. Snelwegen verbinden Cusco met Abancay, de snelste route naar Lima in zo'n 20 uur, en met Puno aan de oevers van het Titicacameer. Bussen vertrekken elk uur naar Puerto Maldonado, Arequipa en Juliaca, die zich een weg banen door bergpassen en over hooggelegen vlaktes.

Cusco blijft een stad van stenen en herinneringen, waar elke hoek een verhaal van arbeid, verovering en vernieuwing oplevert. De economie is afhankelijk van aarde en stenen, van knollen en toeristen, van architectuur die buigzaam maar toch standhoudt. Hier scherpt de hoogte de zintuigen: de kou van de ochtendlucht, de schittering van de zon op de bleke rotsen, de verre roep van een havik boven terrassen die kabbelen als oceaangolven. De stad diende ooit een rijk; vandaag de dag bevindt ze zich op het kruispunt van verleden en heden, van berg en lucht. Op haar pleinen, in haar ruïnes, aanschouwen bezoekers zowel volharding als verandering, op een plek die gedijt op de grens van adem en tijd.