Brazilië

Brazilië strekt zich uit van de zonovergoten kusten van de Atlantische Oceaan tot het dichte groene hart van de Amazone, een land van contrasten, gevormd door rivieren, hooglanden en kustlijnen. Deze federatie van 26 staten en een Federaal District beslaat meer dan de helft van het oppervlak van Zuid-Amerika en omvat de hoofdstad Brasília, te midden van open savanne en glooiende plateaus. Maar het is aan de oostrand – waar steden en palmstranden elkaar ontmoeten – dat men de hartslag van Brazilië het meest levendig voelt: de rusteloze branding bij Rio, de eindeloze uitgestrektheid van São Paulo, waar stemmen en motoren samensmelten tot een rusteloos gezoem.

Van de evenaar tot 34° zuiderbreedte beslaat Brazilië vier tijdzones en twee grote klimaatzones. Op een ochtend in Manaus hangt de lucht dik van de vochtigheid; tegen de middag in Porto Alegre doet een koele bries het goudgele gras op de pampa's opwaaien. De ruige bergkammen van de Serra do Mar omlijsten de in mist gehulde valleien langs de zuidoostkust, terwijl het Guyana-hoogland in het noorden het water splijt richting het Amazone- en Orinocobekken. De bijna drie kilometer hoge Pico da Neblina staat als een stille wachter te midden van het uitgestrekte Amazone-regenwoud – een echo van de grootste rivier van het land, die zelf meer water vervoert dan enig ander systeem op aarde.

Meer dan 212 miljoen stemmen geven vorm aan de geschiedenis van Brazilië. Het Portugees, ononderbroken sinds 1500, verbindt strandcafés met jungledorpjes in een unieke, melodieuze taal. Inheemse talen overleven in kleine groepjes – Xavante, Guaraní – gefluister uit vroegere eeuwen. De stedelijke wildgroei van São Paulo, waar meer dan 12 miljoen mensen wonen, strekt zich oostwaarts uit tot in valleien en voorsteden, terwijl Rio de Janeiro zich vastklampt aan granieten pieken, baaien met wit zand en een carnavalsritme. Onderstromen van Afrikaans, Europees en inheems erfgoed vermengen zich, een mix die net zo goed voelbaar is in gesprekken als in capoeirakringen of de zoete geur van acarajé die op gloeiende palmolie wordt gekookt.

Lang vóór Cabrals aankomst in april 1500 bloeiden inheemse gemeenschappen langs de kusten en rivieren. Met de vlucht van het Portugese hof naar Rio in 1808 werd Brazilië kortstondig het hart van een wereldrijk. In 1822 riep Prins Pedro de autonomie uit en introduceerde daarmee een rijk waarvan de eerste grondwet de vrijheid van godsdienst en persvrijheid vastlegde – maar de slavernij intact liet tot de geleidelijke ontmanteling ervan in 1888. Een jaar later viel de monarchie ten onder door een militaire staatsgreep en ontstond de republiek. Revoluties, populistisch bewind onder Getúlio Vargas en een militair regime van 1964 tot 1985 vormden de moderne politiek. De huidige grondwet uit 1988 bekrachtigt een democratische federatie, met een Nationaal Congres dat de debatten van de torenhoge betonnen doeken van Brasília weerspiegelt.

De complexe economie van Brazilië behoort tot de tien grootste ter wereld. Vruchtbare vlaktes van de Cerrado leveren soja en suikerriet op; vee graast op uitgestrekte weilanden in Mato Grosso do Sul; diepe mijnen in Minas Gerais leveren ijzererts en goud. Stedelijke fabrieken in São Paulo en Belo Horizonte zetten deze grondstoffen om in staal, elektronica en vliegtuigonderdelen. Brazilië verscheept koffie, rundvlees, ijzererts en vliegtuigen naar markten op elk continent. Instellingen, van de oprichting van de VN tot zetels in de BRICS, G20 en Mercosur, versterken de stem van Brazilië. Toch blijven er economische verschillen bestaan: hechte favela's kijken uit op glimmende wolkenkrabbers, een herinnering aan de ongelijke verdeling van welvaart en kansen.

Zestig procent van de Amazone ligt binnen de grenzen van Brazilië en biedt onderdak aan een tiende van alle bekende soorten op aarde. Torenhoge steunberen ontspringen aan voetpaden bedekt met gevallen bladeren; smaragdgroene papegaaien krijsen boven hun hoofd terwijl tapirs zwarte waterstromen doorwaden. Buiten het regenwoud overstroomt en trekt de Pantanal zich elk seizoen terug, wat duizenden trekvogels aantrekt. De wilde grassen en galerijbossen van de Cerrado herbergen jaguars, manenwolven en miereneters; langs de Atlantische kust springen bultruggen uit de rotsen bij ruige kliffen. Beschermde gebieden zijn overal op de kaart te vinden, maar ontbossing en ontwikkeling drukken op deze ecosystemen, waarvan het lot verweven is met het wereldwijde klimaat en de biodiversiteit.

Duizenden bezoekers komen aan. In Salvador's Pelourinho gloeien koloniale gevels in het vroege licht, terwijl het verre geroezemoes van trommels lonkt vanuit verborgen binnenplaatsen. Strandgangers in Bahia staan ​​voor zonsopgang op om de getijden duinen te zien snijden en luieren vervolgens naast de naar kokos geurende branding. Verder naar het zuiden combineert Florianópolis stranden met met pijnbomen bedekte heuvels, een toevluchtsoord voor zowel surfers als wandelaars. Ecotoeristen wagen zich stroomopwaarts in kano's met glazen bodem en spotten kaaimannen en rivierdolfijnen onder het bladerdak. Stedentripzoekers in São Paulo slenteren door musea, proeven feijoada in bruisende restaurants en genieten van sterke koffie in smalle steegjes.

De komst van Pedro Álvares Cabral bracht Manuelijnse bogen en barokke altaren naar nieuwe nederzettingen. In Ouro Preto en Olinda getuigen gebeeldhouwde stenen kerken en koloniale herenhuizen van de rijkdom van de goudkoorts. De 20e eeuw luidde een strak modernisme in: Oscar Niemeyers rondingen kenmerken het congrescentrum en de kathedraal van Brasília, een verheven visie in wit beton. Hedendaagse architecten herinterpreteren favela's als levende canvassen, beschilderen muren in felle tinten en creëren gemeenschapscentra waar voorheen alleen steegjes waren. Galerieën presenteren werken van barok tot moderne abstractie, terwijl filmfestivals in Rio de Janeiro de Braziliaanse cinema internationaal in de schijnwerpers zetten.

In de schemering komen sambascholen tot leven onder eucalyptusbomen. Capoeira rodas vormen zich op geplaveide pleinen, dansersparen spelen een geïmproviseerd gesprek. De carnavalsgekte – de fluiten, surdo's, linten – is ontstaan ​​uit eeuwenoude tradities van verzet en feestvieren. Inheemse ambachtslieden maken manden, gevederde hoofdtooien en aardewerk, waarmee ze het ambacht dat van generatie op generatie is doorgegeven, in stand houden. Voedselmarkten liggen vol met açaibessen, tapiocapannenkoeken en in olie dampende pasteis, elke hap een glimp van eeuwen die met elkaar verweven zijn. Hier is het verleden altijd aanwezig: in rituelen, recepten en de levende taal van het land.

Brazilië is enorm, jazeker – een gebied vol diversiteit. Maar het zijn juist de alledaagse momenten die de essentie ervan naar boven brengen: kinderen die bij zonsopgang de golven achterna rennen, ouderen die cachaça drinken onder jacarandabomen, een kathedraalklok die luidt over een vochtige vallei. De geschiedenis van het land ontvouwt zich in lagen – geografie, geschiedenis, cultuur, ecologie – verweven door de veerkracht en creativiteit van de bevolking. Door de straten slenteren of door de rivieren peddelen is iets levends, rusteloos en ongebondens aanraken, dat voor altijd vormgeeft aan deze plek aan de oostelijke rand van een groot continent.