Varadero

Varadero, gelegen op het slanke schiereiland Hicacos, zo'n 140 kilometer ten oosten van Havana, herbergt zo'n twintigduizend inwoners binnen zijn tweeëndertig vierkante kilometer – en toch komen er jaarlijks meer dan een miljoen bezoekers naar de albasten kust. Gelegen tussen de Baai van Cárdenas en de Straat van Florida, is deze badplaats dé speeltuin van Cuba, waar azuurblauw water en winderige palmbomen een tijdloze kustdroom uitstralen. Sinds de negentiende eeuw zoeken reizigers met geld de charmes op, aangetrokken door de kristalheldere stranden die zich over meer dan twintig kilometer ononderbroken uitstrekken. Vandaag de dag handhaaft Varadero een delicaat evenwicht tussen zijn rijke verleden en de meedogenloze hartslag van het internationale toerisme.

Vanaf het moment dat de eerste Spaanse zoutmijnen in de vroege koloniale tijd op de punt van het schiereiland verrezen, getuigde de kwetsbare landtong die Hicacos werd van opeenvolgende lagen van menselijke activiteit. Tegen het midden van de zeventiende eeuw had de punt – Punta Hicacos – de onwaarschijnlijke eer gekregen Cuba's noordelijkste punt te markeren. Aan de overkant van het Kawamakanaal trok het vasteland zich terug, waardoor het schiereiland een buitenaardse isolatie kreeg; tussen Laguna Paso Malo en de glinsterende zee stonden bescheiden woningen gegroepeerd langs drie hoofdlanen doorsneden door negenenzestig dwarsstraten. De Via Blanca, voltooid halverwege de twintigste eeuw, vormt een tweebaansweg rechtstreeks naar Havana, maar het gevoel van berekende afgelegenheid blijft er een van berekende afgelegenheid: een doelbewuste toevluchtsoord voor wie op zoek is naar een zeebries die niet wordt beïnvloed door de stedelijke drukte.

Aan de noordoostelijke rand van Hicacos bewaart een groene enclave oerbos aan de kust en zandbaaien, verborgen voor de drukte. Het natuurpark Hicacos Point, opgericht in 1974, beslaat iets meer dan drie vierkante kilometer, maar herbergt een scala aan rivier- en zee-ecosystemen. Binnen de grenzen ervan ligt de Grot van Ambrosio, een ondergrondse galerij van zo'n 250 meter lang, versierd met precolumbiaanse pictogrammen. Het Mangónmeer ligt vlakbij – een brakke lagune met eenendertig vogelsoorten en vierentwintig reptielen – terwijl de ruïnes van de zoutmijnen van La Calavera getuigen van een onderneming die de eerste Europese winningstechnieken in Amerika introduceerde. Hier resoneert elke voetstap met ecologische en historische resonantie.

Voorbij de punt van het schiereiland vormen verspreide eilandjes – met Cayo Piedras en Cayo Cruz del Padre als belangrijkste – de meest westelijke uitlopers van de Sabana-Camagüey-archipel. Koraalriffen en zeegrasvelden buigen voor de zachte stromingen; hun beschutte ondiepe gedeeltes hebben generaties snorkelaars en mariene wetenschappers aangetrokken. Deze eilandjes voor de kust, hoewel klein qua landoppervlak, hebben een enorme invloed op de lokale biodiversiteit en de ervaringsgerichte structuur van Varadero's maritieme aanbod. Ze bieden toevluchtsoorden voor karetschildpadden en seizoensgebonden concentraties rifvissen. Ze dienen ook als natuurlijke golfbrekers en temperen de kracht van de Atlantische deining voordat ze de brede stranden van het schiereiland omarmen.

Onmisbaar voor de moderne opkomst van Varadero is de luchthaven Juan Gualberto Gómez, geopend in de jaren negentig, zo'n zestien kilometer ten westen van het stadscentrum. Na José Martí in Havana is het de op één na drukste luchthaven van Cuba en brengt het vakantiegangers rechtstreeks naar het hart van het schiereiland. Binnenlandse en internationale luchtvaartmaatschappijen komen samen op de twee landingsbanen, waardoor Europese en Canadese gasten de meerderheid van de aankomsten vormen. De uitbreiding van de luchthaven in de afgelopen jaren weerspiegelde de bredere infrastructurele groei van de stad: brandstofdepots en onderhoudshangars zijn nu gecombineerd met toeristische voorzieningen, maar voorbij de terminal kabbelen de suikerrietvelden nog steeds in de passaatwind – een subtiele herinnering aan het agrarische erfgoed van de regio.

Het toerisme in Varadero ontstond voor het eerst in de jaren 1870, toen Cuba's suikerfortuinen een toevluchtsoord voor de elite langs deze uitgestrekte landtong financierden. De eerste bezoekers arriveerden per stoomboot en koets, aangetrokken door de afgelegen stranden en het gematigde klimaat van het schiereiland. In 1910 organiseerden de lokale bewoners een jaarlijkse roeiwedstrijd; vijf jaar later opende het eerste hotel – simpelweg Varadero gedoopt – zijn deuren en zou later de naam Club Náutico aannemen. Begin jaren 1930 hadden Amerikaanse magnaten zoals Irénée du Pont weelderige landgoederen gebouwd die mediterrane revivalstijlen combineerden met tuinen in plantagestijl. Onder deze figuren domineerde de beruchte Al Capone, die Varadero uitkoos als zijn winterverblijf, een bewijs van de aantrekkingskracht van het schiereiland op degenen die zowel spektakel als afzondering zochten.

Toen de Cubaanse Revolutie in 1959 het nationale leven hervormde, kwamen veel van deze weelderige villa's in handen van de overheid. De onteigende herenhuizen veranderden al snel in musea, met marmeren vloeren en mahoniehouten lambrisering die door de staat werden gesanctioneerd met burgerlijke excessen. In 1960, als symbool van het postrevolutionaire egalitarisme, richtten de autoriteiten het Parque de las 8000 Taquillas op. Dit multifunctionele paviljoen huisvestte garderobes voor bezoekers, hygiënische voorzieningen op de begane grond en verhuurde badkleding beneden – de zolder was gevuld met muziek en gemeenschappelijke bijeenkomsten. Af en toe gerenoveerd, vormde dit gebouw decennialang de basis voor het sociale leven van het schiereiland.

Van de jaren 60 tot de jaren 80 ontwikkelde Varadero zich tot een epicentrum van culturele expressie, ver voorbij de zonovergoten vlakten. Het gebied rond de 8000 Taquillas wemelde van concerten, filmvertoningen en sportwedstrijden, terwijl spontane festivals de straten overspoelden. Cubaanse jazzensembles deelden het podium met folkloristische gezelschappen, en het jaarlijkse Internationale Carnaval – ontstaan ​​uit samenwerkingen tussen lokale organisatoren en buitenlandse enthousiastelingen – vulde de vochtige avonden met praalwagens en openluchtballetten. In die jaren voelde het schiereiland minder als een afgesloten resort en meer als een verlengstuk van Cuba's caleidoscopische culturele mozaïek.

De jaren negentig luidden een hernieuwde hotelbouwcampagne in, ditmaal rechtstreeks gericht op het vier- en vijfsterrensegment. Multinationale exploitanten – het Spaanse Meliá en Iberostar, het Canadese Blue Island – sloten langetermijncontracten op percelen aan de kust en bouwden torens met ramen die nu de horizon van Varadero markeren. Geplaveide paden naar het strand werden vervangen door privé-boulevards; all-inclusive arrangementen herstructureerden de lokale economie en trokken een golf van buitenlandse investeringen aan, hoewel ze de spontane interactie tussen bezoekers en bewoners verminderden. Naarmate het aantal toeristen toenam, raakten veel voormalige culturele locaties in verval; het crescendo van muziek en gelach dat ooit vanuit het José Martí Park opsteeg, maakte geleidelijk plaats voor het gezoem van airconditioners en de uniforme cadans van de resortprogrammering.

Ondanks deze transformaties blijft Varadero de belangrijkste economische motor van Cuba buiten Havana. Meer dan tweeënvijftig verschillende hotels bieden samen werk aan meer dan vijftigduizend mensen – velen reizen dagelijks vanuit het nabijgelegen Cárdenas. In 2017 zette een recordaantal van 1,7 miljoen internationale gasten voet op het strand, wat gemeentelijke planners ertoe aanzette de toevoeging van minstens drieduizend nieuwe vijfsterrenhotels goed te keuren, naast voorstellen voor een themapark en een winkelcentrum aan het water. Voorstanders hebben ook aangegeven het Festival de la Canción nieuw leven in te blazen, een muzikaal spektakel dat ooit lokale cafés en openluchtpodia nieuw leven inblies. Dergelijke initiatieven weerspiegelen een ondubbelzinnige toewijding om Varadero's vooraanstaande positie op de toeristische kaart van het Caribisch gebied te behouden.

De equatoriale ligging van het schiereiland maakt het echter vatbaar voor tropische schommelingen. Varadero, omringd door de Golfstroom en geteisterd door noordoostelijke passaatwinden, registreert een gemiddelde jaartemperatuur van 25 °C, met zomerse maximumtemperaturen van gemiddeld 27 °C en winterse minimumtemperaturen rond de 21 °C. De luchtvochtigheid schommelt rond de 81 procent en de neerslag valt jaarlijks ongeveer 1400 millimeter. Het orkaanseizoen begint op 1 juni en duurt tot 15 november; historisch gezien hebben sinds 1498 meer dan 150 zware stormen het Cubaanse grondgebied getroffen, met ernstige economische verliezen en tragische sterfgevallen tot gevolg. Een van de meest verwoestende gebeurtenissen vond plaats in 1791 en kostte zo'n 3000 mensen het leven. Onlangs, op 8 september 2017, kwam orkaan Irma, een reus van categorie 5, aan land bij Varadero. De windsnelheden tot 200 km/u rukten daken van huizen en overspoelden laaggelegen wijken. Toch wisten de versterkte zeeweringen en betere systemen voor vroegtijdige waarschuwing het aantal slachtoffers terug te brengen tot tien.

Voor wie op zoek is naar vertier aan land en op zee, biedt Varadero een enorme catalogus aan activiteiten. De Cueva de Ambrosio en de Cueva de los Musulmanes, beide gelegen in het oostelijke ecologische reservaat, belonen speleologen met taferelen van stalactieten en voorouderlijke rotstekeningen. Op zee varen catamarancharters snorkelaars naar koraalrijke lagunes waar zeewaaiers en papegaaivissen dansen in turquoise ondieptes; kajaks en kiteboards kunnen ook gehuurd worden via Marina Chapelín, waar vischarters bij zonsopgang vertrekken. Gecharterde jachten glijden langs Cayo Piedras del Norte, terwijl duikliefhebbers meer dan dertig locaties bezoeken, waaronder een gezonken militair schip en een Sovjet AN-24-vliegtuig dat rust op een witte zandbank. In Marina Chapelín organiseert het Delfinario dagelijks dolfijnenshows, met optionele zwempartijen die entertainment en ecologisch bewustzijn combineren.

Naast de wateractiviteiten biedt Varadero een scala aan jaarlijkse bijeenkomsten die de sociale agenda opvrolijken. Elk jaar in juni nodigt het Josone World Music Festival artiesten uit heel Latijns-Amerika uit, wiens ritmes resoneren onder de bananenbomen in Parque Retiro Josone. De lente luidt het Gourmet Festival in, waar lokale chef-koks en internationale gasten verfijnde interpretaties van de Cubaanse keuken proeven. In februari vindt een vijfdaagse Harley-Davidson motorrally plaats, een eerbetoon aan gepassioneerde verzamelaars die plaatselijk bekend staan ​​als Harlistas Cubanas. In oktober gaat de Melia Golf Club Cup vooraf aan het Los Cactus Varadero Golftoernooi, beide georganiseerd op de exclusieve achttien-holes kampioenschapsbaan van het schiereiland – de enige volwaardige fairways in Cuba – waar de ochtenddauw nog glinstert op het Bermudagras voordat de tropische zon opkomt.

Een van de blijvende bezienswaardigheden van Varadero is Mansión Xanadú, de villa met groen dak uit 1928 van Irénée du Pont. Ontworpen in een mix van kasteel- en Moorse esthetiek, toont het interieur Italiaanse marmeren vloeren, bronzen kandelaars en olieverfschilderijen uit die tijd; tegenwoordig, onder de naam Las Américas, is het een luxe restaurant met panoramisch uitzicht op de oceaan. Vlakbij is het Museo Municipal de Varadero gevestigd in een zomerhuis uit de jaren 20, ooit eigendom van Leopoldo Abreu, met meubilair uit die tijd en archieffoto's. De Santa Elvira-kerk, gebouwd in 1938 van lokale steen en hout, heeft een hoefijzervormige halve boog die uitmondt in een kruisvormige klokkentoren. Verder naar het oosten opent het Reserva Ecológico Varahicacos zich over ruim 300 hectare aan paden die leiden naar afgelegen grotten, waar meer dan veertig precolumbiaanse symbolen fluisteren over oude eilandbewoners.

De slagaders van het schiereiland zijn eenvoudig maar voldoende: Autopista Sur ontvouwt zich vanaf de Laguna Paso Malo-brug oostwaarts langs de kust over een afstand van bijna twintig kilometer, alvorens te eindigen bij Barceló Marina Palace. Avenida Primera loopt parallel aan de kustlijn en kruist de dwarsstraten van Calle 8 tot en met Calle 64, terwijl het oudere dorpsnetwerk de wijk Kawama tussen Calles 23 en 54 inneemt. Ondanks de metamorfose tot een luxe toevluchtsoord, heeft Varadero nog steeds sporen van het alledaagse Cubaanse leven: marktkraampjes verscholen achter de muren van het resort, zondags dominospelletjes onder tamarindebomen en gezinnen die in de schemering picknicken op de openbare stranden. Het is in deze momenten van onbeschermde menselijkheid, tegen een onberispelijk verzorgde achtergrond, dat Varadero zijn ware kant onthult: een plek waar geschiedenis, natuur en cultuur samenkomen op zand en zee.