Santiago de Cuba

Santiago de Cuba is qua omvang en betekenis de tweede stad van Cuba. De gemeentegrenzen beslaan 1.023,8 vierkante kilometer en tellen meer dan een half miljoen inwoners. Gelegen op zo'n 870 kilometer ten zuidoosten van Havana, aan een brede baai die uitmondt in de Caribische Zee, is het de hoofdstad van de provincie Santiago de Cuba. De 507.167 inwoners geven de stad een stedelijke vitaliteit die zowel legendarisch als dynamisch is. Het blijft de belangrijkste oostelijke haven van het eiland. Het complexe landschap van de stad loopt af van de Sierra Maestra tot aan de kuststraten.

Bij de stichting op 25 juli 1515 werd Santiago de Cuba de zevende nederzetting die Diego Velázquez de Cuéllar stichtte. Binnen een jaar legde een brand het houten gehucht in de as, maar de wederopbouw begon direct, wat de stad een veerkracht gaf die eeuwenlang haar karakter zou bepalen. Vanuit deze ontluikende buitenpost vertrokken zeereizen onder de vaandels van Juan de Grijalba en Hernán Cortés naar de kust van Mexico, en in 1538 organiseerde Hernando de Soto een expeditie naar Florida. In 1528 pronkte de stad met haar eerste kathedraal, een kerkelijk bewijs van haar opkomende koloniale status. Tussen 1522 en 1589 was het de hoofdstad van de Spaanse kolonie Cuba, een status die weliswaar ten koste ging van de opkomst van Havana, maar een onuitwisbare stempel drukte op de stedelijke morfologie.

De baai waaraan Santiago de Cuba zich ontvouwde, maakte de stad tot een felbegeerde buit voor Europese marines. Franse kapers plunderden de pakhuizen in 1553, slechts drie generaties na de stichting, en Engelse plunderaars herhaalden de aanval in 1603. De inval van Christopher Myngs in 1662 veroorzaakte verdere verwoesting, maar elke aanval getuigde van het vermogen van de stad tot vernieuwing. Na verloop van tijd maakten gehavende wallen plaats voor versterkte citadellen. Het imposante Castillo de San Pedro de la Roca, geïnspireerd op militair ontwerp uit de Renaissance, is nog steeds het meest complete Spaans-Amerikaanse fort in zijn soort en staat nu op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.

De contouren van Santiago's bevolking veranderden aanzienlijk in de late achttiende en vroege negentiende eeuw. Golven immigranten uit Saint-Domingue – etnische Fransen, vrije mensen van kleur en vrijgelaten Afrikaanse mannen – arriveerden in 1803 toen de koloniale omwenteling in Haïti zijn hoogtepunt bereikte. Hoewel Cuba toen de slavernij in stand hield, stond het zich ontwikkelende koloniale beleid alleen blanke vluchtelingen, vrouwen van kleur, kinderen en loyale bedienden toe om aan land te komen. Mannen van kleur die ouder waren dan dertien jaar werden veroordeeld tot detentie op zee en onmiddellijke deportatie. Sommige Franse soldaten trokken zich terug naar Charleston of New Orleans, maar degenen die bleven, verrijkten Santiago's culturele schakering door Iberische, Afrikaanse en Franse stromingen samen te voegen tot een eclectisch geheel.

Nadat Napoleons troepen in 1809 de Pyreneeën waren overgestoken, verdreef een edict de Fransen uit Cuba, waardoor velen naar New Orleans werden verdreven, waar hun artistieke en culinaire tradities zich vermengden met lokale gebruiken. Niettemin bleef in Santiago de Cuba de erfenis van die korte vluchtelingenperiode voortleven in creoolse dialecten, architectonische hoogstandjes en de toepassing van muzikale vormen die zowel Afrikaanse ritmes als Gallische refreinen weerkaatsten. Voor de kinderen en vrouwen die opnieuw tot slavernij werden gedwongen, bleef de herinnering aan vrijheid voortleven in clandestiene bijeenkomsten en ingetogen rituelen die later de karakteristieke vreugde van de stad zouden voeden met zang en dans.

De belegering van Santiago tijdens de Spaans-Amerikaanse Oorlog markeerde een ander revolutionair hoofdstuk op 1 juli 1898 bij San Juan Hill, waar Amerikaanse troepen Spaanse bataljons op de vlucht joegen. Generaal William Rufus Shafters omsingeling sloot de stad in, terwijl admiraal William T. Sampson twee dagen later de Spaanse Atlantische vloot in de haven verpletterde. Hoewel Cuba zijn vrijheid had uitgeroepen, bleven de Amerikaanse troepen nog enkele jaren aanwezig. Hun langdurige aanwezigheid zorgde voor de continuïteit van de suikerindustrie. De echo's van kanonvuur vervaagden, maar het bouwwerk van de Cubaanse soevereiniteit stond herbouwd onder nieuwe imperialistische ambities.

De begraafplaats Santa Ifigenia schenkt eeuwige rust aan José Martí, dichter en patriot wiens geschriften de droom van een onafhankelijke republiek vormgaven. Zijn mausoleum, een sober monument van steen en marmer, trekt pelgrims die zijn visie van een natie verbonden door rechtvaardigheid vereren. Vlakbij ligt de as van Frank País, de clandestiene leider uit Santiago wiens stedelijke cellen jonge Cubanen mobiliseerden tegen het Batista-regime. Toen Fidel Castro's opstandelingenbende op 26 juli 1953 de Moncada-kazerne aanviel, verzamelde País sympathieke studenten en arbeiders, en verwerkte hij ondergrondse nieuwsbrieven en wapenopslagplaatsen in een verzet dat beslissend zou blijken. Verraden en vermoord in 1957, werd hij een martelaar wiens begrafenis naast Martí de rol van de stad als smeltkroes van de revolutie onderstreepte.

Aan het begin van 1 januari 1959 verkondigde Castro zijn triomf vanaf het balkon van het stadhuis van Santiago. Zijn stem galmde door de straten die vol barricades en list zaten. Het Teatro Heredia is een cultureel monument, met een gevel versierd met een muurschildering van Juan Almeida Bosque, wiens guerrillastrijd in de provincie Oriente een belangrijke rol speelde in de opstand. Het theater blijft dramatische en muzikale voorstellingen presenteren, die elk seizoen de identiteit van Santiago als het artistieke hart van Cuba bevestigen.

De geesten van José María Heredia, vooroorlogse dichter van transcendente verzen, zweven boven de lyrische ziel van de stad. Geboren onder tropische zonnen, anticipeerden zijn vroege odes aan de vrijheid op Martí's eigen dialectiek van vrijheid. Het gelijknamige Teatro Heredia herdenkt deze traditie, met het podium als podium voor nieuwe stemmen die putten uit eeuwenoude verhalen uit Santiago.

Facundo Bacardi Masso richtte in 1862 het merk op dat synoniem zou worden met rum, hier aan de kade van de stad. De oorspronkelijke distilleerderij herbergt nu een museum, waar bezoekers de kunstcollectie van de familie kunnen bewonderen en de evolutie van Bacardi kunnen volgen van kleinschalig ambachtelijk werk tot wereldwijde onderneming. Kristallen karaffen en koperen distilleerketels staan ​​te midden van doeken en sculpturen, een combinatie van drank en verfijning die uniek is voor de culturele economie van Santiago.

Muziek stroomt door de straten van Santiago als levensader. Het is de thuisbasis van Compay Segundo, Ibrahim Ferrer, Eliades Ochoa en Ñico Saquito, en heeft de wereld het genre nagelaten waaruit salsa is ontstaan. Conga's en trompeta china – de pentatonische koperblazers – kondigen elk jaar in juli carnaval aan, voorafgaand aan de vastentijd met ritmes die uitnodigen tot collectieve viering. Het was tijdens de carnavalsviering dat Castro door de stadspoorten glipte om de Moncada te trotseren, waarbij de trommels zijn nadering verhulden. De carnavalstraditie van de stad verweeft zo festiviteit met revolutie, herinnering met hartslag.

Santería kent een grote aanhang in Santiago, waar Yoruba-goden worden aangeroepen bij heiligdommen onder bougainvilleranken. Vodún-rituelen – sporen van Haïtiaans erfgoed – leven voort in syncretische ceremonies die West-Afrikaanse en katholieke iconografie vermengen. In eenvoudige binnenplaatsen offeren gelovigen bloemen en gekonfijt fruit aan Oricha, hun gebeden worden omhoog gedragen door palmen die ritselen als gefluisterde vertrouwelijkheden. De religieuze structuur hier laat veelheid toe, een tolerantie die voortkomt uit koloniale gelaagdheid en de toestroom van immigranten.

De architectuur van de stad presenteert een galerij van tijdperken: barokke kerken die smalle steegjes omlijsten, neoklassieke portieken die schaduwrijke pleinen beschutten, en pastelkleurige gevels onderbroken door smeedijzeren balkons. Deze balkons, die op steile hellingen trillen, bieden uitzicht op terracotta daken en beboste heuvels – een samenspel van de bouwstijl en het groen van de Sierra Maestra. Binnen de stadsgrenzen liggen overblijfselen van Spanjes oudste bouwwerken in Amerika: de eerste kathedraal op Cuba en de mijn van El Cobre, waar in de Nieuwe Wereld voor het eerst koper werd gewonnen.

Een snelweglint – de Carretera Central – slingert zich door de hoofdwegen van de stad en verbindt Havana binnenkort met Santiago via het zuidelijke deel van de A1. Luchthaven Antonio Maceo, vernoemd naar de opstandige generaal, verbindt vluchten van Havana met Port-au-Prince en Santo Domingo, naast maatschappijen die Noord-Amerika en het Caribisch gebied bedienen. Binnen de bebouwde kom vervoert de Metrobus passagiers over routes van maximaal twintig kilometer, terwijl de Omnibus Metropolitanos de dienstregeling uitbreidt naar satellietsteden die veertig kilometer verderop liggen.

De rails van de Ferrocarriles de Cuba komen samen bij station General Senén Casas, een moderne herbouw die in 1997 werd voltooid naast de haven. Vanaf hier rijden treinen het eiland over naar het centraal station van Havana, waarbij hun stalen wielen zowel vracht als verwachtingen vervoeren door groene provincies. ASTRO intercitybussen vullen dit netwerk aan en rijden met regelmatige ritten over de snelwegen.

Het Baconao Park, in 1987 uitgeroepen tot UNESCO-biosfeerreservaat, strekt zich ten oosten van de stad uit als een mozaïek van kustlagunes, tropisch regenwoud en bergachtig terrein. In de bosjes en tuinen kondigen endemische vogelgeluiden de dageraad aan, terwijl zoetwaterbronnen met eeuwenoude volharding kabbelen. De inscriptie van het park erkent de balans tussen menselijke activiteit en natuurlijke systemen – een evenwicht dat weerspiegeld wordt in de ritmes van Santiago zelf, waar stedelijke intensiteit en weelderige landschappen samengaan.

Het klimaat in Santiago de Cuba volgt een tropisch savannepatroon, met vochtige warmte zonder uitgesproken natte of droge seizoenen. Passaatwinden van het Caribisch gebied temperen de luchtvochtigheid, maar regenbuien kunnen zonder waarschuwing aankomen en de stad in plotselinge uitbarstingen hullen voordat de zon zich weer laat gelden. Straten schitteren onder de equatoriale zonnen; de nachten trekken een fluwelen gordijn van sterren, hun verre flikkering weerspiegeld in het donkere water van de baai.

Van de vroegste koloniale muren tot de trommelslagen van carnaval, Santiago de Cuba ontvouwt zich als een palimpsest van geschiedenis en cultuur. De stad draagt ​​de stempel van de Spaanse verovering en de stempel van Afrikaanse en Franse aankomsten, van revolutionaire ijver en artistieke triomf. De heuvels en straten, de pleinen en havens herbergen verhalen die weerklinken in son, rum en poëzie. In elk koperen dak en in elke schaduwrijke galerij legt de stad een identiteit vast die tegelijk eeuwenoud en steeds vernieuwend is – een bewijs van de vasthoudendheid van de plek en de mensen.