Havana

Havana ontpopt zich meteen tot Cuba's kloppende hart en meest welsprekende getuigenis van eeuwenlange transoceanische uitwisseling. De stad zelf beslaat 728,26 vierkante kilometer (281,18 vierkante mijl) en telt anno 2023 1.814.207 inwoners – een aantal dat de talloze verhalen die in de straten gegrift staan, logenstraft. Gelegen aan de noordkust van het eiland, direct ten zuiden van de Florida Keys, waar de Golf van Mexico zich vermengt met de Atlantische Oceaan, is Havana de belangrijkste haven en het belangrijkste handelscentrum van het land. Rijk aan geschiedenis, maar tegelijkertijd bruisend van leven, beheerst Havana zowel land als zee met gelijke autoriteit.

Vanaf de stichting door Spaanse kolonisten in de zestiende eeuw nam Havana snel de rol aan van strategische springplank voor expedities naar Amerika. Koning Filips III wijdde Havana in 1607 tot hoofdstad en, zich bewust van het toenemende belang ervan, omringden opeenvolgende vorsten de stad met muren en bastions – monumenten die nu verweven zijn met de identiteit van de stad. Binnen deze vestingwerken vonden de Spaanse galjoenen, beladen met goud en zilver, een toevluchtsoord voordat ze met gevaar voor eigen leven terugkeerden naar Europa. Ze creëerden een erfenis van wereldwijde handel die de toekomst van Havana zou bepalen.

Geografisch gezien strekt Havana zich westwaarts en zuidwaarts uit vanuit een baai die via een smalle inham in drie belangrijke havens stroomt: Marimelena, Guanabacoa en Atarés. De rivier de Almendares baant zich een weg van hooggelegen bronnen naar de Straat van Florida, net voorbij de monding van de baai. Zachte kalksteenformaties geven het landschap een zachte glooiing: aan de oostflank torenen de heuvels van La Cabaña en El Morro zo'n zestig meter boven de zeespiegel uit, met hun wallen die uitkijken op zee; in het westen biedt de heuvel met de Universiteit van Havana en het Castillo del Príncipe een wetenschappelijke blik op de stad beneden.

Klimaattechnisch gezien behoort Havana tot de tropische savanneklasse, maar grenst het aan zowel regenwoud als moessonregimes. Passaatwinden waaien vanuit de oceaan en temperen de hitte, die varieert van gemiddeld 22 °C in januari en februari tot 28 °C in augustus. Zeldzame dalingen onder de 10 °C zijn slechts een herinnering, terwijl de regenval in juni en oktober toeneemt en van december tot april afneemt tot een jaarlijkse hoeveelheid van bijna 1200 mm. Orkanen schampen doorgaans de zuidkust; maar in 2022 cirkelde orkaan Ian op slagafstand van de noordkust, een herinnering aan de kwetsbaarheid van het eiland voor krachtige stormen. Nog uitzonderlijker was de EF4-tornado die op 28 januari 2019 door de oostelijke districten van Havana raasde, waarbij negentig huizen werden verwoest, zes mensen omkwamen en begin februari van dat jaar bijna tweehonderd inwoners gewond raakten.

Demografisch gezien telde Havana eind 2012 19,1 procent van de Cubaanse bevolking, toen de volkstelling 2.106.146 inwoners telde. De gemiddelde levensverwachting bij geboorte bedraagt ​​tegenwoordig 76,81 jaar. Het bestuur van de stad is stevig geworteld in haar rol als zetel van de Cubaanse regering en talloze ministeries; de stad huisvest meer dan honderd diplomatieke missies en dient als hoofdkantoor voor belangrijke ondernemingen. Onder leiding van gouverneur Reinaldo García Zapata blijft Havana de dubbele opdracht vervullen van het behoud van haar rijke verleden en de ontwikkeling van haar moderne economie.

Die economie vindt haar fundamenten in de combinatie van traditie en aanpassing. Van de opkomst van suiker en de slavenhandel die Havana tijdens het koloniale tijdperk tot rijkdom dreef, tot de heruitvinding als elitaire badplaats na de onafhankelijkheid, heeft de stad zich opmerkelijk vindingrijk ontwikkeld. Tegenwoordig strekt het productiespectrum zich uit van chemische en farmaceutische fabrieken tot vleesverwerking, lichte industrie, textiel en de gevierde productie van rum en sigaren. Scheepswerven en autofabrieken accentueren het stedelijk weefsel, terwijl biotechnologie en toerisme opkomende sectoren vormen. De helft van Cuba's import en export verloopt via de haven van Havana, waardoor de stad een spil vormt in de nationale handel en een robuuste visserijsector in stand houdt.

Het toerisme, dat abrupt werd onderbroken door het handelsembargo tussen Cuba en de Verenigde Staten in 1961, herwon zijn momentum na de invoering van de wet op buitenlandse investeringen van de revolutionaire regering in 1982. Buitenlands kapitaal stroomde naar hotelbouw en aanverwante diensten, waardoor het aantal jaarlijkse bezoekers steeg van 130.000 in 1980 tot meer dan een miljoen in 2010 – een stijging van twintig procent ten opzichte van de cijfers uit 2005. Bezoekers komen aan via José Martí International Airport, zo'n elf kilometer ten zuiden van het centrum, en via Playa Baracoa Airport in het westen. Cruiseschepen en charterdiensten trekken reizigers naar het door UNESCO beschermde oude Havana, terwijl een bloeiende niche voor gezondheidstoerisme patiënten aantrekt die behandelingen zoeken voor neurologische aandoeningen en oogaandoeningen – een clientèle uit Latijns-Amerika, Europa en Noord-Amerika.

De transportinfrastructuur reikt verder dan de lucht. De genationaliseerde Ferrocarriles de Cuba exploiteert voorstads-, interlokale en langeafstandslijnen die Havana met elke Cubaanse provincie verbinden. Vier hoofdstations – Central, La Coubre, Casablanca en Tulipán – verwerken jaarlijks zo'n elf miljoen passagiers, hoewel de vraag de beschikbare capaciteit meer dan verdubbelt. De historische Hershey Electric Railway, geopend in 1917, baant zich een schilderachtige route van Casablanca naar Matanzas. Een eeuw eerder, in 1858, introduceerde Havana zijn paardentramsysteem, dat later in 1900 werd geëlektrificeerd; in 1952 maakte het plaats voor bussen, waardoor echo's van het tramtijdperk nog steeds te horen zijn op oude foto's.

Wegen spreiden zich uit in een uitgebreid netwerk van brede lanen, hoofdstraten en autovías. De Autopista Nacional (A1) verbindt Havana met de centrale provincies; de Autopista Este-Oeste (A4) leidt naar Pinar del Río; en de Via Blanca slingert zich naar Matanzas en Varadero. Een ringweg omcirkelt de stad en komt via een ondergelopen tunnel onder de haven door. Jaren van onderinvestering hebben echter veel wegen in verval gebracht, hun wegdek is gebarsten en de bermen zijn overwoekerd – een tastbare herinnering aan de vluchtigheid van de infrastructuur.

De architectonische structuur van Havana laat zich lezen als een kroniek in steen. Oud Havana bewaart de kern van de zestiende-eeuwse nederzetting, met pleinen die ooit getuige waren van processies, stierengevechten en openbare ceremonies. Plaza Vieja, met zijn arcadenzuilen, herinnert aan burgerlijke rituelen; vlakbij waakt de Plaza de San Francisco over de wateren die ooit door galjoenen werden bevaren. Forten markeren de havenpoorten: San Salvador de la Punta aan de westflank, die waakt tegen kapers; en de kolossale muren van La Cabaña en het Kasteel van Morro in het oosten, getuigen van Augustijnse vastberadenheid. El Capitolio Nacional, gebouwd in 1929, vestigt zijn aanwezigheid met een hoge koepel en herbergt het op twee na grootste binnenbeeld ter wereld. Aan de overkant van de baai strekt Christus van Havana – een twintig meter hoge marmeren sculptuur – een zegen uit over zowel de daken als de zee.

Culturele bouwwerken verrijken het stadsbeeld. Het Grand Theatre van Havana, toneel voor het Nationaal Ballet en af ​​en toe een opera, behoort tot de mooiste concertzalen van Latijns-Amerika. Langs de noordkust vormt de Malecón de boulevard van Havana, waar inwoners zich bij zonsondergang verzamelen om te kijken hoe het zonlicht in de Golf van Mexico oplost. Het Hotel Nacional de Cuba, een art-deco-icoon uit de jaren 30, herinnert aan een tijdperk van goksalons en grootse feesten. Vlakbij is het Museo de la Revolución gevestigd in het voormalige presidentiële paleis. Op het terrein staat het jacht Granma, een schip van rebelse inscheping.

Maar de tijd spaart weinig, en wat niet onderhouden wordt, bezwijkt geleidelijk. Veel modernistische bouwwerken en koloniale gevels hebben sinds 1959 te lijden gehad van verval; sommige zijn volledig bezweken, ingestort onder de last van verwaarlozing en gevaarlijke leegtes blootgelegd. De Plaza del Vapor, ooit een bruisende markt sinds 1835, verdween in 1959, meegesleurd door de eisen van de revolutie. Restaurateurs en stedenbouwkundigen spannen zich nu in om het verval een halt toe te roepen en Havana's gefragmenteerde erfgoed weer op te bouwen – door de verwevenheid van eisen van behoud en hedendaags nut te confronteren.

Terwijl het hedendaagse Havana zich in gelaagde complexiteit ontvouwt, blijft het verbonden met zijn oorsprong als knooppunt van maritieme handel en imperiale ambitie. De straten pulseren van muziek en discours, de kerken en bioscopen zijn getuige van dagelijkse rituelen, en de pleinen bieden een mix van markt en ideeënmarkt. Navigerend tussen verleden en heden, traditie en innovatie, profileert Havana zich als een unieke metropool: een stedelijk organisme dat wordt gevoed door herinnering, bezield door cultuur en klaar voor een onzekere toekomst, gevormd door zowel geschiedenis als hoop.