Hemsedal

Hemsedal is een gemeente in de voormalige provincie Buskerud in Noorwegen, gelegen in de traditionele regio Hallingdal. Het bestuurlijke centrum is het dorp Trøym. De gemeente strekt zich uit langs de Noorse nationale weg 52, ongeveer 220 km ten noordwesten van Oslo en 273 km van Bergen. De bevolkingsaantallen fluctueerden in de loop der tijd: naar schatting telde men 1775 inwoners in 1845, een daling tot 1358 in 1920 ging vooraf aan een periode van groei, als gevolg van verschuivingen in de lokale economie en het transport.

De vallei die nu bekendstaat als Hemsedal ontstond voor het eerst als een onafhankelijke gemeente in 1897, toen deze zich afscheidde van Gol. De Oudnoorse naam Hemsudalr combineert dalr, wat "vallei" betekent, met de genitivus van de riviernaam Hemsa (het huidige Hemsil). Wetenschappelijk debat heeft zich gebogen over de vraag of Hemsa is afgeleid van het Oudnoorse hemsa, hefnsa of hofn, termen die verband houden met weidegrond, wat het langdurige gebruik van de vallei als zomerweide weerspiegelt. Een modern Noors woord voor een bed ingebouwd in een kleine zolder, hems, ontleent zijn naam aan deze vallei, wat de culturele invloed ervan op het nationale lexicon onderstreept.

De vroege kerkelijke architectuur in Hemsedal werd gekenmerkt door de staafkerk van Kyrkjebøen, waarvan men aanneemt dat deze dateert uit de periode tussen 1207 en 1224. De kerk wordt in de verslagen van pauselijke nuntius' tiendeninzameling vermeld onder de naam Ecclesia Aamsodal tussen 1282 en 1324, en in 1327 als Skodvinar Kirkja i Hemsudali, een verwijzing naar de boerderijnamen Skodvin en Skadengård. Dit gebouw bleef staan ​​tot 1882, toen het werd afgebroken ten gunste van een nieuwe houten kerk, ontworpen door Johannes Henrik Nissen. De vervangende kerk, de kerk van Hemsedal, biedt plaats aan 500 mensen en beschikt over een orgel, gebouwd door Olsen & Jørgensens orgelfabrikk in 1888 en gerestaureerd in 1976; de kerk is eigendom van het dekenaat Hallingdal binnen het bisdom Tunsberg.

Landbouw vormde eeuwenlang de basis van de economie van Hemsedal. Boerderijen lagen verspreid langs de valleibodem en de lager gelegen hellingen langs de rivier, vaak klein of middelgroot. De grote hoogte en de beperkte weidegronden in het laagland dwongen tot een focus op veeteelt en zuivelproductie, waarbij zomerse scharrels op de hoger gelegen weidegronden essentieel waren als aanvulling op de begrazing in de vallei. Een belastingkadaster uit 1647 vermeldde één boerderij met volledige belasting, 24 halfbelaste schulden en enkele verlaten bedrijven, met bijbehorende onbelaste bedrijven. Destijds telde de bevolking ongeveer 400 inwoners. De groei zette zich voort tot halverwege de 19e eeuw, maar de komst van modern transport bevorderde, maar ondermijnde, de lokale welvaart.

In de tweede helft van de 19e eeuw groeide de ambitie om Hemsedal uit te laten groeien tot een belangrijke verkeersader naar West-Noorwegen. Een weg door de vallei vergemakkelijkte het vroege bezoekersverkeer en leidde in 1905 tot de voltooiing van Skogstad Hotell, de eerste accommodatie van het dorp. De opening van de Bergenspoorlijn in 1909 leidde echter tot een omleiding van het belangrijkste openbaar vervoer via het boven-Hallingdal, waardoor Hemsedal terugviel in een meer afgelegen status totdat het toerisme halverwege de 20e eeuw weer op gang kwam.

In 1939 bedacht een lokaal reisbureau een skiliftinfrastructuur, maar de eerste lift kwam er pas in 1959, toen Fossheim Pensjonat de Tottenheisen installeerde, een 350 meter lange sleeplift die de Tottenløypa-piste achter Ulsåk bedient. Deze lift werd in 1961 ontmanteld, maar in datzelfde jaar werd ook het Hemsedal Skisenter in Holdeskaret geopend. De daaropvolgende decennia kenden een systematische ontwikkeling: de herbergen Vangen Pensjonat en Lykkjaheim Pensjonat openden respectievelijk in 1947 en 1953, en begin jaren 80 ontstonden er een reeks ondernemingen gericht op wintertoerisme. In 1983 werd de eerste stoeltjeslift, Olaheisen, in gebruik genomen.

Toerisme is tegenwoordig de drijvende kracht achter een groot deel van de economie van Hemsedal. Meer dan de helft van de bezoekers komt uit het buitenland, voornamelijk aangetrokken door wintersport en in toenemende mate door zomerrecreatie. Hemsedal Skisenter is het op één na grootste skigebied van Noorwegen, met 44 km aan pistes en een hoogteverschil van 810 m vanaf het hoogste punt op 1500 m boven zeeniveau. De pistes zijn geprepareerd en variëren in moeilijkheidsgraad, en dalen af ​​naar het basisgebied en zelfs tot in het dorpscentrum, waar elke 20 minuten een gratis pendelbus rijdt. Een snowboard- en terreinpark, dat tot de beste van Europa wordt gerekend, biedt halfpipes, jumps, rails en speciale zones voor beginners. Langlaufen, hondensleeën, sneeuwscooteren, ijsklimmen en winterklettersteigen vullen het alpineskiën aan. In Grøndalen beschikt Solheisen Skisenter over drie liften en zeven pistes, geschikt voor gezinnen en off-piste liefhebbers.

In de zomer leent het landschap van Hemsedal zich uitstekend voor wandelen, mountainbiken en vissen. Het Topp 20-programma omvat 20 gemarkeerde bergwandelingen, gecategoriseerd naar moeilijkheidsgraad, variërend van excursies van een uur tot dagtochten; kaarten en gidsen zijn lokaal verkrijgbaar. De mountainbikeroutes zijn 240 km lang en volgen een vergelijkbaar classificatiesysteem. De rivier de Hemsil herbergt een van de belangrijkste vliegvisgebieden van Noorwegen, met een seizoen van eind mei tot half september; vissers hebben een vergunning nodig die verkrijgbaar is bij het VVV-kantoor, sportwinkels, supermarkten, campings en een lokaal benzinestation. Visrechten gelden voor riviergebieden en achttien meren.

Hemsedal ligt te midden van hoge bergen die doen denken aan de Alpen, met steile rotspartijen, watervallen en door gletsjers gevormde bekkens. Opmerkelijke bezienswaardigheden zijn onder andere Skogshorn in Lykkja, bereikbaar via een gemarkeerd zomerpad; Rjukandefossen bij Tuv, een dubbele waterval die 18 meter naar beneden stort door een smalle kloof langs een hangbrug; en Hydnefossen bij Torsetstølane, die 140 meter naar beneden stort vanaf Veslehorn. De vallei herbergt ook culturele bezienswaardigheden zoals Hemsedal Bygdatun in Ulsåk, een gerestaureerd binnenplaatsmuseum uit 1730 dat begeleide zomerrondleidingen biedt, en Ulsåkstølen, een traditionele zomerboerderij waar bezoekers vee kunnen observeren en producten van de boerderij kunnen proeven; in de winter fungeert het als café voor langlaufers. Hydalen in Grøndalen, aangewezen als natuurreservaat, kent een rijke flora en fauna en een gevarieerd landschap.

De eerste geregistreerde bezoekers waren onder meer poolreiziger Fritjof Nansen, die in 1898 in Bjøberg Fjellstue verbleef. Hedendaagse vervoersmogelijkheden verbinden Hemsedal met grote stedelijke centra. Een autorit over Rijksweg 52 vanuit Oslo duurt ongeveer drie uur, terwijl de reis vanuit Bergen ongeveer vier uur duurt. Het hele jaar door verbindt de busdienst Nettbuss Oslo en Bergen met Hemsedal via de routes Sogn og Fjordane Ekspressen (170) en Hallingbussen (175); vanuit Bergen bereiken Sognebussen of Øst Vestekspressen Håbakken bij Lærdal, met een aansluitende snelbus. In de winter rijden er op vrijdag en zondag directe luchthavenbussen vanaf Gardermoen in Oslo. Treinreizigers kunnen naar Gol reizen – drie uur vanuit Oslo, vier uur vanuit Bergen – en vervolgens met de bus overstappen voor de laatste 40 minuten naar Hemsedal.

Binnen de gemeente rijden gratis winterpendelbussen tussen de stad en de dalstations van de skiliften. Een taxinetwerk biedt het hele seizoen door service tegen hogere tarieven, en wandelpaden langs de rivieroever bieden voetgangers toegang tot nabijgelegen locaties. Zomergasten kunnen in de hele vallei gratis parkeren, met uitzondering van betaald parkeren in Gravset, het belangrijkste langlaufgebied in de winter.

Winkels in het stadscentrum omvatten gespecialiseerde winkels voor sportartikelen en outdoorartikelen. Hemsedal Sport en Totten Sport verkopen ski-, snowboard-, vis- en wandelspullen; Skandinavisk Høyfjellsutstyr biedt berguitrusting; Finbeck & Fia verkoopt kleding en schoenen; Stugu Husflid presenteert regionaal handwerk; en Elle Melle levert Noorse mode, woonaccessoires en speelgoed.

Culinaire diensten omvatten berg- en dorpsomgevingen. Op de piste biedt restaurant Skistua à-la-cartediners; Skartnuten Hotel biedt gerechten van de beroemde chef-kok Geir Skeie; Restaurant Fjellkafeen en Hollvin bedienen gasten in de buurt van liften; en de drie locaties van Lodgen Spiseri en Skigaarden zijn geschikt voor uiteenlopende smaken. In het centrum herbergen etablissementen als Kjøkken Kroken, Hemsedal Café, Peppes Pizza, Elmas Café, Hemsedal Burger en Yama Sushi bezoekers. Harahorn Hotel in Grøndalen biedt gastronomische ervaringen. Privécatering en chef-kokdiensten in de cabine vullen deze opties aan.

Après-ski is een integraal onderdeel van de winterse aantrekkingskracht van Hemsedal. Skistua organiseert livebands vanaf 16:00 uur op de pistes, en Hemsedal Café opent in het dorp om 19:00 uur; beide gelegenheden verwelkomen vroege bezoekers. De alcoholverkoop voldoet aan de Noorse regelgeving: supermarkten verkopen bier op weekdagen van 8:00 tot 20:00 uur en op zaterdag tot 18:00 uur, zonder verkoop op zondag. Wijn en sterke drank zijn verkrijgbaar bij de gemeentelijke Vinmonopol, naast de Spar-supermarkt, op ongeveer 100 meter van het VVV-kantoor.

Hemsedal grenst in het noorden aan de gemeenten Vang en Vestre Slidre in de voormalige provincie Oppland, in het oosten aan Nord-Aurdal en Gol, in het zuiden aan Ål en Hol, en in het westen aan Lærdal in de provincie Vestland. Hemsedal omvat een gevarieerd landschap en waterwegen, waaronder het Juklevatnet-meer. De ligging tussen de twee grootste steden van Noorwegen en de combinatie van berglandschap, recreatiemogelijkheden het hele jaar door en cultureel erfgoed, onderstrepen de status van deze bestemming.

Sinds de oprichting als zelfstandige gemeente in 1897 heeft Hemsedal zich ontwikkeld van een agrarische samenleving die afhankelijk was van zomerse scharrels en vee naar een gediversifieerde economie die draait om toerisme. De razendsnelle ontwikkeling van skiliften, horecagelegenheden en dienstverlenende bedrijven in de tweede helft van de twintigste eeuw zorgde voor een heropleving van de bevolking en de lokale welvaart. Zomerprogramma's voor wandelen, fietsen en vissen hebben het bezoekersseizoen verlengd, waardoor de economische voordelen gelijkmatiger over het jaar zijn verdeeld.

De evolutie van Hemsedal illustreert de wisselwerking tussen geografie, infrastructuur en economische strategie. Hooggelegen terrein beperkte ooit de landbouwproductiviteit, maar definieert nu de aantrekkingskracht van de gemeente als recreatiegebied. Weg- en spoorontwikkelingen omzeilden de vallei eerst, maar verbonden deze vervolgens weer met nationale en internationale reisnetwerken. Erfgoed zoals middeleeuwse staafkerken en traditionele boerderijen vormen een aanvulling op moderne recreatiefaciliteiten.

Concluderend is Hemsedal een voorbeeld van een Noorse berggemeenschap die zich heeft aangepast aan veranderende transportroutes, marktvraag en klimatologische omstandigheden. Het bestuurlijke centrum in Trøym vormt de basis van een gemeente die het behoud van historische en natuurlijke hulpbronnen combineert met de voortdurende uitbreiding van sport- en toeristische infrastructuur. De gevarieerde activiteiten – van alpineskiën en snowboarden in de winter tot wandelen, fietsen en vissen in de zomer – weerspiegelen een alomvattende aanpak van plattelandsontwikkeling, waardoor Hemsedal zowel een bewaarplaats van lokale traditie als een dynamische bestemming voor binnenlandse en internationale bezoekers blijft.