Noord-Macedonië

De Republiek Noord-Macedonië beslaat een geheel door land ingesloten gebied in het zuiden van het Balkanschiereiland en beslaat ongeveer 25.436 vierkante kilometer. Het strekt zich uit over de breedtegraden 40° tot 43° NB en de lengtegraden 20° tot 23° OL en vormt het noordelijke derde deel van de bredere geografische regio die historisch bekend staat als Macedonië. Het land wordt in het noorden begrensd door Servië, in het noordwesten door Kosovo, in het westen door Albanië, in het zuiden door Griekenland en in het oosten door Bulgarije, met een totale landgrens van ongeveer 748 kilometer. Skopje, de hoofdstad en het grootste stedelijke centrum van het land, herbergt ongeveer een kwart van de bevolking, die meer dan 1,83 miljoen inwoners telt. De demografische meerderheid bestaat uit etnische Macedoniërs, een Zuid-Slavisch volk, terwijl Albanezen ongeveer een kwart van de bevolking uitmaken; kleinere gemeenschappen zijn onder meer Turken, Roma, Serviërs, Bosniakken, Aroemenen en andere groepen.

De geschiedenis van menselijke nederzettingen in het gebied dat nu bekendstaat als Noord-Macedonië gaat terug tot het oude koninkrijk Paeonia. Aan het einde van de zesde eeuw voor Christus viel de regio onder de heerschappij van de Achaemenidische Perzen, om vervolgens in de vierde eeuw voor Christus te worden opgenomen in het opkomende koninkrijk Macedonië. De Romeinse Republiek annexeerde het gebied in de tweede eeuw voor Christus en integreerde het in de provincie Macedonië. Na de deling van het Romeinse rijk bleef het gebied onder Byzantijns gezag, ondanks herhaalde invallen en nederzettingen door Slavische stammen vanaf de zesde eeuw na Christus. In de daaropvolgende eeuwen wisselde de macht tussen concurrerende Bulgaarse, Byzantijnse en Servische staatsbesturen, totdat het Ottomaanse Rijk de regio halverwege de veertiende eeuw innam. De Ottomaanse heerschappij duurde voort tot het begin van de twintigste eeuw, toen de Balkanoorlogen van 1912 en 1913 de huidige grenzen van Noord-Macedonië onder Servische soevereiniteit plaatsten.

De omwentelingen van de twintigste eeuw brachten verdere bestuursverschuivingen met zich mee. Tijdens de Eerste Wereldoorlog bestuurde Bulgarije het gebied, maar aan het einde van de oorlog werd de Servische heerschappij hersteld binnen het nieuw gevormde Koninkrijk van Serviërs, Kroaten en Slovenen. In de Tweede Wereldoorlog kwam Bulgarije weer onder controle en met de oprichting van de Socialistische Federale Republiek Joegoslavië in 1945 werd de regio een van de zes deelrepublieken. Een vreedzame afscheiding in 1991 leidde tot volledige onafhankelijkheid en in 1993 trad het land toe tot de Verenigde Naties onder de voorlopige benaming "de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië" (VJR Macedonië), vanwege een naamconflict met Griekenland. Na langdurige onderhandelingen werd dit geschil opgelost met de Overeenkomst van Prespa uit 2018, die de officiële titel Republiek Noord-Macedonië vastlegde en begin 2019 in werking trad.

Sinds de onafhankelijkheid streeft Noord-Macedonië naar integratie in de Euro-Atlantische structuren. Het land trad in 2020 toe tot de NAVO en is lid van de Raad van Europa, de Wereldbank, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), de Midden-Europese Vrijhandelsovereenkomst (CEFTA), de Organisatie voor Economische Samenwerking in het Zwarte Zeegebied (BSEC) en de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Het land is sinds 2005 kandidaat voor lidmaatschap van de Europese Unie en heeft uitgebreide economische hervormingen doorgevoerd om de overgang te maken van een socialistisch, centraal geleid systeem naar een open markteconomie. Noord-Macedonië, dat door de Wereldbank wordt geclassificeerd als een land met een hoger middeninkomen, vertoont het profiel van een ontwikkelingsland met een zeer hoge Human Development Index (HDI), lage inkomensongelijkheid en door de overheid gefinancierde sociale zekerheid, universele gezondheidszorg en gratis basis- en voortgezet onderwijs.

De topografie van Noord-Macedonië wordt gedomineerd door een centrale vallei, uitgesleten door de rivier de Vardar en omsloten door bergketens. Het landschap strekt zich uit tussen het Šargebergte in het noordwesten en de Osogovo-Belasica-keten in het zuidoosten en is grotendeels ruig. Drie grote meren – Ohrid, Prespa en Dojran – liggen aan weerszijden van de zuidelijke grens van het land, deels gedeeld met Albanië en Griekenland. Het Meer van Ohrid behoort tot de oudste meren ter wereld, samen met zijn unieke aquatische ecosysteem. De regio ligt in een actieve seismische zone; met name een verwoestende aardbeving in 1963 verwoestte Skopje zwaar en kostte meer dan 1000 mensen het leven.

Twee belangrijke bergketens bepalen het reliëf van het land. Het Šargebergte en het West-Vardar/Pelagonia-gebergte, met toppen zoals de Baba, Nidže, Kožuf en Jakupica, maken deel uit van het Dinarische systeem en zijn geologisch gezien jonger en hoger dan de Osogovo-Belasica (Rodope) bergketen. De berg Korab, met een hoogte van 2764 meter op de grens met Albanië, is de hoogste bergtop van het land. Hydrologisch gezien monden de waterwegen van Noord-Macedonië uit in drie bekkens: de Egeïsche Zee, de Adriatische Zee en de Zwarte Zee. Het Egeïsche bekken beslaat zo'n 22.075 vierkante kilometer – ongeveer 87 procent van het grondgebied – waarbij alleen de rivier de Vardar water van 80 procent van het landoppervlak afvoert. Het Adriatische bekken, begrensd door de Zwarte Drin en gevoed door de meren Prespa en Ohrid, beslaat 3320 vierkante kilometer, oftewel 13 procent van het land. Het Zwarte Zeebekken is het kleinste en beslaat slechts 37 vierkante kilometer ten noorden van de berg Skopska Crna Gora via de Binačka Morava en het Morava-Donau-systeem. Naast de drie natuurlijke meren telt het land zo'n vijftig kunstmatige vijvers en negen kuuroorden en resorts die bekend staan ​​om hun mineraalwater.

Klimaatverandering in Noord-Macedonië kent vier verschillende seizoenen. De zomers zijn over het algemeen warm en droog, met temperaturen die af en toe oplopen tot 40 °C, met name in de zuidelijke plaatsen Demir Kapija en Gevgelija, waar subtropische druk vanuit de Egeïsche Zee en invloeden uit het Midden-Oosten langdurige hittegolven veroorzaken. De winters zijn gematigd koud en sneeuwrijk, met lage temperaturen die dalen tot -20 °C onder invloed van noordenwinden. Het klimaat is onderverdeeld in drie hoofdzones: een mild continentaal regime in het noorden, een gematigd mediterraan patroon in het zuiden en een bergklimaat op grotere hoogte. De jaarlijkse neerslag varieert aanzienlijk, van 1700 mm in de westelijke bergen tot 500 mm in de oostelijke laaglanden; de Vardar-vallei registreert eveneens ongeveer 500 mm per jaar. Deze klimaat- en irrigatieverschillen ondersteunen de teelt van diverse gewassen, waaronder tarwe, maïs, aardappelen, papavers, pinda's en rijst. Dertig belangrijke meteorologische stations in het land monitoren het weer en klimaat.

Administratief gezien is Noord-Macedonië verdeeld in acht statistische regio's die uitsluitend voor juridische en statistische doeleinden zijn opgezet: Oost, Noordoost, Pelagonië, Polog, Skopje, Zuidoost, Zuidwest en Vardar. In augustus 2004 werden door middel van een hervorming 84 gemeenten opgericht, waarvan er tien de stad Skopje vormen – een aparte autonome eenheid en de nationale hoofdstad. De hervorming consolideerde veel van de 123 gemeenten die sinds 1996 bestonden, waarbij grenzen werden herzien en kleinere eenheden waar nodig werden samengevoegd. Vóór de invoering van gemeenten functioneerde het lokale bestuur via 34 administratieve districten of communes.

Toerisme vormt een belangrijk segment van de economie van het land, goed voor 6,7 procent van het bruto binnenlands product in 2016 en genereerde ongeveer 38,5 miljard denar (€ 616 miljoen) aan inkomsten. Het gewapende conflict van 2001 vormde de zwaarste tegenslag voor het toerisme na de onafhankelijkheid; echter, het aantal bezoekers is sindsdien hersteld, met een stijging van 14,6 procent in 2011. In 2019 verwelkomde het land 1 184 963 toeristen, waarvan 757 593 buitenlandse gasten, voornamelijk uit Turkije, buurlanden Servië, Griekenland en Bulgarije, evenals Polen en andere West-Europese landen. Ongeveer 60 procent van de bezoekers concentreert zich in Skopje en de zuidwestelijke regio, aangetrokken door cultureel erfgoed, stedelijke voorzieningen en natuurlijke landschappen. Het merentoerisme, geconcentreerd rond Ohrid, Prespa en Dojran, vormt de meest prominente tak, ondersteund door meer dan vijftig kleinere gletsjermeren. Ook het bergtoerisme is goed ontwikkeld; er zijn zestien bergtoppen die hoger zijn dan 2.000 meter. Het plattelandstoerisme, ecotoerisme, stadstoerisme en cultureel toerisme floreren dankzij de gastronomie, traditionele muziek, festivals en erfgoedlocaties.

Transportinfrastructuur blijft cruciaal voor de economische ontwikkeling van Noord-Macedonië. Als een ingesloten staat in het hart van de Balkan, fungeert het land als een doorvoercorridor voor goederen die van de haven van Thessaloniki in Griekenland door het binnenland van de Balkan naar West-, Centraal- en Oost-Europa worden vervoerd, evenals via Bulgarije naar het oosten. Tegen 2019 was het wegennet uitgebreid met ongeveer 10 591 kilometer, waarvan ongeveer 6 000 kilometer verhard was. De belangrijkste verkeersader volgt de noord-zuid-as van de Vardar-vallei, met name de Europese route E75 die Griekenland met Servië en verder verbindt. Het spoorwegnet, geëxploiteerd door Makedonski Železnici, beslaat 922 kilometer; de belangrijkste lijn loopt van de Servische grens via Kumanovo, Skopje en Veles naar Gevgelija aan de Griekse grens. Sinds 2001 heeft een lijn die Noord-Macedonië met Bulgarije verbindt bij Beljakovci de toekomstige verbinding Skopje-Sofia mogelijk gemaakt. Skopje fungeert als het belangrijkste spoorwegknooppunt, met Veles en Kumanovo als secundaire knooppunten.

Postdiensten worden verzorgd door het staatsbedrijf North Macedonia Post, opgericht in 1992 als PTT Macedonia en in 1993 toegelaten tot de Wereldpostunie. In 1997 werden de post- en telecommunicatiefuncties gescheiden, wat resulteerde in Macedonian Telekom en North Macedonia Post. Het vervoer over water is beperkt tot het verkeer over het water op Ohrid en Prespa, voornamelijk voor toerisme. De luchtvaartinfrastructuur omvat zeventien vliegvelden, waarvan elf met verharde landingsbanen, en twee internationale luchthavens: Skopje International Airport en Ohrid St. Paul the Apostle Airport.

Volgens de volkstelling van 2021 telde Noord-Macedonië 1.836.713 inwoners, wat neerkomt op een bevolkingsdichtheid van 72,2 personen per vierkante kilometer en een gemiddelde leeftijd van 40,08 jaar. De volkstelling telde 598.632 huishoudens, met gemiddeld 3,06 leden per persoon, en een vrijwel gelijke genderbalans van 50,4 procent vrouwen en 49,6 procent mannen. Etnisch gezien zijn de Macedoniërs de overhand, gevolgd door Albanezen – die geconcentreerd zijn in het noordwesten – en Turken, die officieel ongeveer 70.000 inwoners tellen, maar volgens onofficiële schattingen oplopen tot 200.000, en mogelijk tot 260.000 Roma in sommige schattingen. Kleinere groepen zijn onder meer Serviërs, Bosniakken en Aroemenen.

Het culturele leven in Noord-Macedonië weerspiegelt een rijk erfgoed op het gebied van kunst, architectuur, literatuur en muziek, met talrijke oude religieuze monumenten die beschermd zijn als nationaal erfgoed. De kerkelijke architectuur wemelt van Byzantijnse fresco's uit de elfde tot en met de zestiende eeuw; enkele duizenden vierkante meters van deze schilderijen zijn bewaard gebleven in uitstekende staat, als voorbeeld van de Macedonische school van iconografie. Jaarlijkse evenementen zijn onder andere het Zomerfestival van Ohrid voor klassieke muziek en toneel, de Struga Poëzieavonden – waar dichters uit meer dan vijftig landen bijeenkomen – het Internationale Camerafestival in Bitola, het Open Jeugdtheaterfestival en het Skopje Jazzfestival. De Nationale Opera, in 1947 opgericht als de Macedonische Opera, bracht haar eerste productie van Cavalleria rusticana op de planken onder leiding van Branko Pomorišac; sinds 1972 presenteren de Mei Operaavonden in Skopje twee tot drie weken lang nachtelijke voorstellingen, te beginnen met Kiril Makedonski's Tsaar Samuil.

Culinaire tradities weerspiegelen de ligging van het land op het kruispunt van Balkan-, Mediterrane en Midden-Oosterse invloeden. Een warm klimaat levert een overvloed aan groenten, kruiden en fruit op, terwijl lokale zuivelboerderijen en wijngaarden gewaardeerde kazen en wijnen produceren. Rakija, een fruitbrandewijn, gaat samen met tavče gravče – gebakken bonen met rode paprika – dat algemeen wordt beschouwd als het nationale gerecht. Mastika, een anijslikeur, is de nationale drank. Andere populaire specialiteiten zijn Šopskasalade, ajvar (spread van geroosterde rode paprika), gevulde paprika's en pastrmajlija (een soort vleespastei).

Stedelijke centra variëren van het uitgestrekte Skopje, met meer dan een half miljoen inwoners en vol Ottomaanse moskeeën, neoklassieke gevels, het middeleeuwse fort Kale en de iconische stenen brug over de Vardar, tot kleinere steden zoals Bitola – met zijn oude stadsmuren, Ottomaanse bazaars en moderne cafés – Kratovo, gelegen in een uitgedoofde vulkaankrater, en Kruševo, de hoogstgelegen stad van het land en locatie van een opstand in 1878. De stad Ohrid aan het meer, een UNESCO-werelderfgoedlocatie vanwege zijn culturele monumenten en natuurlijke omgeving, herbergt een schat aan Byzantijnse kerken, de Sint-Janskerk in Kaneo, die zich vastklampt aan een klif boven het water, en een van 's werelds mooiste collecties Slavische iconen. Haar zusterstad Struga biedt een vergelijkbare charme met een rustigere sfeer.

Buiten de stedelijke gebieden wemelt het platteland van de bezienswaardigheden. Nationaal Park Pelister, het oudste van het land, herbergt endemische flora en fauna en twee gletsjermeren, de "Mountain Eyes". Nationaal Park Mavrovo omvat de hoogste bergtop van het land, de Golem Korab, de diepe kloof van de rivier de Debar en het klooster Sveti Jovan Bigorski. Het zelden bezochte Jasen-reservaat bij Skopje biedt leefgebied aan wilde dieren en ongerepte bossen. Andere interessante plekken zijn de Stenen Stad Kuklica bij Kratovo, de middeleeuwse torens van Markovi Kuli bij Prilep en de archeologische vindplaats Stobi, waar ruïnes uit de Hellenistische, Romeinse en vroegchristelijke periode bewaard zijn gebleven.

Kortom, Noord-Macedonië biedt een scala aan historische lagen, diverse landschappen, klimaatzones en culturele tradities. Vanaf zijn oorsprong in de oudheid, via opeenvolgende rijken, een socialistische federatie en een vreedzame onafhankelijkheid, heeft het land een unieke identiteit ontwikkeld in het hart van de Balkan. Het bergachtige landschap, de seismisch actieve valleien, kristalheldere meren en stedelijke monumenten getuigen van een complexe fysieke geografie, terwijl de demografische mix, culinaire specialiteiten en levendige festivals een meervoudig erfgoed weerspiegelen. Als doorvoerknooppunt en kandidaat voor het lidmaatschap van de Europese Unie blijft Noord-Macedonië economische hervormingen en cultureel behoud combineren, en nodigt het zowel bezoekers als wetenschappers uit om zijn blijvende erfgoed en de zich ontwikkelende toekomst te verkennen.